Morgunblaðið - 10.05.1984, Blaðsíða 2

''MORÖU'NBL'AÖISVPIMM'PUEHA'GURilOi :MAÍ.l»84
f§0
Meðal nýlegra verkefna íslenskra aðalverkUka er smídi jarðstödvar fyrir varnarliöið á Keflavíkurflugvelli. Þessi mynd var tekin á árinu 1981 þegar stöðin var í smíðum.
Úr skýrslu utanríkisráðherra
Verktaka fyrir varnarliðið
í föstum skorðum síðan 1957
— Geir Hallgrímsson felur nefnd að kanna breytt fyrirkomulag
VEGNA fyrirspurna frá Alþýðu-
flokknum og Bandalagi jafnaðar-
manna um starfsemi íslenskra aðal-
verktaka á Keflavíkurflugvelli hefur
Geir Hallgrímsson, utanríkisráð-
herra, lagt fram skýrslu á Alþingi
um verktakastarfsemi íslenskra að-
alverkUka og Keflavíkurverktaka,
en það fyrirtæki hefur með höndum
verulegan hluta af viðhaldsfram-
kvæmdum fyrir varnarliðið. Skýrsl-
an er 39 blaðsíður og er samin af
varnarmáladeild uUnríkisráðuneyt-
isins í samvinnu við opinbera aðila
og einkafyrirtæki. í henni er að
finna sögulegar upplýsingar, samn-
inga um framkvæmdir í þágu varn-
arliðsins, yfirlit yfir verktakafyrir-
tækin og eigendur þeirra og greinar-
gerð um fjárhagsleg atriði sem koma
til álita þegar svarað er 17 fyrir-
spurnum þingmanna Alþýðuflokks
og Kandalags jafnaðarmanna. Þá
kemur og fram í skýrslunni að Geir
Hallgrímsson hefur falið sérstakri
nefnd að kanna fyrirkomulag á
verktöku fyrir varnarliðið og hvernig
málum af þessu tagi er hátUð ann-
ars staðar innan Atlantshafsbanda-
lagsins.
Hér verður vikið að höfuðatrið-
um skýrslunnar varðandi tslenska
aðalverktaka sem voru stofnaðir
árið 1954 þegar samkomulag var
gert um það milli tslands og
Bandaríkjanna að íslenskur verk-
taki tæki við hlutverki bandaríska
verktakans Metcalfe, Hamilton,
Smith & Beck, sem samningsaðili
við varnarliðið um framkvæmdir
á Keflavíkurflugvelli. íslenskir að-
alverktakar tóku jafnframt að sér
að reka nauðsynleg verkstæði,
mötuneyti, svefnskála, geymslu-
hús og framleiðslustöðvar, svo
sem steypustöð, malbikunarstöð,
grjót- og sandnám, sem voru í eigu
varnarliðsins. Árið 1957 var fyrir-
tækinu jafnframt falið að annast
aliar byggingaframkvæmdir, sem
Sameinaðir verktakar höfðu haft
með höndum sem undirverktaki.
En Sameinaðir verktakar voru
samtök íslenskra iðnmeistara og
byggingarfélaga er stofnuð voru
fyrir tilverknað islensku ríkis-
stjórnarinnar þegar varnarliðs-
framkvæmdirnar hófust á árinu
1951 í því skyni að tryggja, að ís-
lendingar ættu kost á öllum þeim
framkvæmdum fyrir varnarliðið,
sem þeir gætu annast.
Stjórn og skipulag
Stofnaðilar íslenskra aðalverk-
taka voru ríkissjóður með 25%
eignaraðild, Sameinaðir verktakar
hf. með 50% og Reginn hf. með
25%. Núverandi félagssamningur
fyrirtækisins er frá árinu 1957.
Félagsstjórn er skipuð fulltrúa
ríkisstjórnarinnar sem tilefndur
er af utanríkisráðherra og er hann
jafnframt stjórnarformaður.
Vilhjálmur Árnason, hæstarétt-
arlögmaður, gegnir þessu starfi
nú. Reginn skipar einn fulltrúa í
stjórn og er hann nú Geir Magn-
ússon, framkvæmdastjóri, en
Sameinaðir verktakar skipa tvo og
eru þeir Halldór H. Jónsson, arki-
tekt, og Ingólfur Finnbogason,
húsasmíðameistari. Fram-
kvæmdastjórar fyrirtækisins eru
tveir: Thor Ó. Thors og Gunnar Þ.
Gunnarsson. 3. janúar 1984 voru
starfsmenn aðalverktaka 563.
Fyrirtækið hefur rekið inn-
kaupaskrifstofu í Bandaríkjunum
í 30 ár, sem annast kaup á bygg-
ingavörum og varahlutum vegna
verkefna fyrirtækisins. Þar eru
starfsmenn 6. Á grundvelli sam-
komulagsins frá 1954 og viðbætis
við varnarsamninginn frá 1951
hafa aðalverktakar notið toll- og
skattfríðinda af öllu efni, tækjum
og þjónustu, sem þeir hafa flutt
inn fyrir starfsemi sína.
Aðalverktakar hafa nær öll
bankaviðskipti sín við Lands-
banka íslands, en 1981 og 1982
,áttu þeic innistæðu í öllum hinum
bönkunufn og 1 þremur sparisjóð-
um.1982.voru 7Ö§1 af innistæðum
í Landsbankanum, 9,5% í Sam-
vinnubankanum, 6,3% í Sparisjóði
Keflavíkur, 5,8% í Iðnaðarbank-
anum og 5,1% í Verslunarbankan-
um eða 96,7% í þessum fimm inn-
lánsstofnunum.
Verkefni aðalverktaka
íslenskir aðalverktakar hafa
með höndum allar nýframkvæmd-
ir fyrir varnarliðið, auk meirihátt-
ar viðhaldsframkvæmda. Meðal
verkefna undanfarinna ára má
nefna: Nýbyggingar íbúðarhús-
næðis; félagslegar byggingar, t.d.
dagheimili, kirkja, félagsheimili,
skólar, íþróttahús og mötuneyti;
mannvirki, svo sem flugskýli,
gervihnattarjarðstöð, flugturn,
flugvélaverkstæði, skrifstofubygg-
ingar; vegalagning og veglýsing,
hitaveitulögn, rafmagns-, hol-
ræsa-, vatns-, og símalagnir á öllu
varnarsvæðinu; flugbrautarlagn-
ing og viðhald á þeim, uppsetning
aðflutningsljósa og flugleiðsögu-
tækja; olíurými og bryggja í Hval-
firði, tankasmíði í Helguvík.
I lok ársins 1983 voru alls 25
verk óunnin hjá Islenskum aðal-
verktökum. Þau voru á mismun-
andi stigum en kostnaður við þau
nam alls 34,4 milljónum dollara en
það svarar til um 1.015 milljóna
króna. Af samtölu þessara verk-
efna nema kostnaðarliðir vegna
vinnu og vélanotkunar 14,7 millj.
dollara (430 millj. króna), en efn-
isliðir nema nálægt 19,7 millj.
dollara (580 millj. kr.). Stærstu
verkefnin, sem nú er unnið að, eru
bygging flugskýla fyrir orrustu-
þotur varnarliðsins, framkvæmdir
við fyrsta áfanga eldsneytis-
geymarýmis í Helguvík, nýtt mal-
bikslag á norður-suðurflugbraut-
ina, viðgerðir á íbúðum varnar-
liðsmanna, kirkjubygging og hús-
næði fyrir bókhaldsdeild varnar-
liðsins. Samtals nema þessar sex
framkvæmdir um 30 millj. dollur-
um. Verður flestum verkanna lok-
ið fyrir árslok 1985.
Eigendur aðalverktaka
Stofnendur Sameinaðra verktaka
sf. 1951 voru húsasmíðameistarar,
múrarameistarar, byggingarfélög
og verktakar í byggingariðnaði,
samtals 43 einstaklingar og fyrir-
tæki. Fyrirtækið var stofnað til að
taka að sér undírverktöku hjá
bandaríska aðalverktakanum, er
hafði með varnarliðsframkvæmd-
ir að gera til 1954. Sameinaðir
verktakar voru skipulagðir með
þeim hætti, að sérhver iðngrein,
þ.e.a.s. vatnsvirkjar, rafvirkjar,
málarar og járnsmiðir störfuðu í
sérstökum deildum, er voru félög
út af fyrir sig. Voru þetta opin og
frjáls samtök iðnaðarmanna og
byggingarfélaga.
Þegar íslenskir aðalverktakar
voru stofnaðir gerðust Sameinaðir
verktakar framkvæmdaaðili hjá
því fyrirtæki á sama hátt og áður
fyrir bandaríska aðalverktaka. En
árið 1957 verður sú breyting, að
Sameinaðir verktakar hætta allri
verktöku. Var félaginu breytt í
hlutafélag með eignaraðild hinna
ýmsu sérdeilda, en við bættust
blikksmíðameistarar. Við svo búið
varð félagið 50% eignaraðili að ís-
lenskum aðalverktökum. Hluthaf-
ar eru 147 og er skrá yfir þá birt
sem fylgiskjal með skýrslu utan-
ríkisráðherra. Félagið er nú helm-
ingseigandi að fasteigninni Höfða-
bakka 9 á móti íslenskum aðal-
verktökum.
I stjórn Sameinaðra verktaka
hf. eru: Halldór H. Jónsson, arki-
tekt, formaður, Bergur Haralds-
son, pípulagningameistari, Geir
Magnússon, framkvæmdastjóri,
Thor Ó. Thors, framkvæmdastjóri,
og Þorbjörn Jóhannesson, kaup-
maður.
Reginn hf. var stofnað 1943. Á
árunum 1953 til 1957 hafði fyrir-
tækið með höndum ýmsar bygg-
ingaframkvæmdir um allt land,
þ.á m. varnarliðsframkvæmdir
sem undirverktaki í tengslum við
Sameinaða verktaka. Var helsta
verkefni félagsins að byggja hús
úr tilbúnum einingum frá Hol-
landi.
Reginn er stofnaðili að Islensk-
um aðalverktökum með 25%
hlutdeild. Fyrirtækið er jafnframt
eignaraðili að Sameinuðum verk-
tökum og nemur eignarhlutdeild
þess nú 7,46%, þannig að bein eða
óbein eignaraðild Regins að Is-
lenskum aðalverktökum er sam-
tals 28,73%.
Fyrirtækið starfar nú sem eign-
arfyrirtæki eins og það er orðað í
skýrslu utanríkisráðherra. Það er
í raun alfarið í eigu Sambands ísl.
samvinnufélaga (SÍS), sem á
95.750 kr. af samtals 97.000 kr.
hlutafé félagsins. Fimm einstakl-
ingar, sem eru starfsmenn SÍS,
eiga hver 50 kr. hlut og eigið
hlutafé félagsins er 1.500 kr. í
stjórn Regins hf. sitja þrír
forráðamenn SÍS: Erlendur Ein-
arsson, forstjóri, er stjórnarfor-
maður og meðstjórnendur eru Sig-
urður Markússon, framkvæmda-
stjóri, og Hjörtur Hjartar, fram-
kvæmdastjóri.
Breytt fyrirkomulag?
f skýrslu utanríkisráðherra seg-
ir, að telja verði, að athuguðu
máli, að hvorki sé heppilegt né
hagkvæmt að fjölga beinum við-
semjendum varnarliðsins frá því
sem nú er, en þeir eru eins og fram
hefur komið Islenskir aðalverk-
takar og Keflavíkurverktakar.
Hins vegar kemur fram hjá ráð-
herranum, að ástæða kunni að
vera til að búa þannig um hnút-
ana, að „nýir verktakar hefðu að-
stöðu til að taka að sér verkefni í
auknum mæli og á sama grund-
velli og félögin er tengjast Islensk-
um aðalverktökum og Keflavíkur-
verktökum", eins og það er orðað.
En þau félög sem þannig tengjast
íslenskum aðalverktökum, eru
Dverghamar sf. sem stofnað var
1961 af hluthöfum í byggingar-
deild Sameinaðra verktaka, og
aðrir undirverktakar hjá íslensk-
um aðalverktökum, sem eru sér-
deildir Sameinaðra verktaka, eru:
Félag vatnsvirkja hf., Rafvirkja-
deildin hf. og Verktakafélag
málarameistara sf. en skrá yfir
eigendur þeirra er birt með
skýrslu utanríkisráðherra.
Keflavíkurverktakar eru fjögur
fyrirtæki, stofnað árið 1957 fyrir
forgöngu Iðnaðarmannaféiags
Suðurnesja, til að starfa saman að
framkvæmdum á vegum varnar-
liðsins, en stofnendur voru svo til
allir starfandi iðnmeistarar á
svæðinu og er listi yfir þá birtur
með skýrslu utanríkisráðherra.
Þessi 4 fyrirtæki eru stofnendur
Keflavíkurverktaka: Bygginga-
verktakar Keflavíkur hf., Járniðn-
aðar- og pípulagningaverktakar
Keflavíkur hf., Málaraverktakar
Keflavíkur hf. og Rafmagnsverk-
takar Keflavíkur hf. Eins og áður
segir vinnur fyrirtækið fyrst og
fremst að viðhaldsframkvæmdum
fyrir varnarliðið.
í skýrslu utanríkisráðherra er
vakið máls á því, að rétt sé að
kanna ítarlega skilyrði þess að
opna aðildarfélög íslenskra aðal-
verktaka og Keflavíkurverktaka
frekar en nú er. Hefur Geir Hall-
grímsson ákveðið að koma á fót
fimm manna samstarfsnefnd, sem
í eiga sæti fulltrúar Verktakasam-
bands íslands, fulltrúi fslenskra
aðalverktaka, fulltrúi Keflavíkur-
verktaka og fulltrúi utanríkis-
ráðuneytisins og á hún að undir-
búa breytingar á fyrirkomulagi
innan þess ramma sem hér hefur
verið lýst auk þess sem hún kanni
fyrirkomulag mála af þessu tagi
og reynslu af framkvæmd þeirra í
öðrum ríkjum Atlantshafsbanda-
lagsins.