Morgunblaðið - 10.05.1984, Blaðsíða 4

wei ÍAM .01 flUOAOUTMMH .GIUAJaVíUaflOM
-MOKCUNBLADID, FIMMTO0AGU«-H>: M-Al 1984-
„Mikligarður“
— eftir Björn
Steffensen
Samvinnufélag (kooperativ for-
ening) er samtök hóps manna til
að bæta hag sinn, fyrst og fremst
með því annaðhvrot að koma
framleiðslu sinni sameiginlega í
sem hæst verð, eða með því sam-
eiginlega að spara sér útgjöld til
eigin framfærslu með hagstæðari
innkaupum vara.
Starfsemi af þessu tagi ætti
ekki að þurfa að fylgja skattlagn-
ing, að minnsta kosti ekki svo að
teljandi sé, því að sparaður fram-
færslukostnaðar er að sjálfsögðu
ekki skattskyldur, og allar tekjur
af eigin framieiðslu (t.d. í land-
búnaði) skattleggjast hjá hverjum
einstökum félagsmanni sjalfum.
Félög af þessari gerð geta svo
myndað með sér samtök, hvort
sem um innkaup nauðsynja eða
sölu afurða, til að þjóna hagsmun-
um hinna ýmsu þátttökufélaga.
Einnig til vinnslu úr afurðum fé-
lagsmanna, eða til framleiðslu á
vörum handa félagsmönnum.
Það er þegar samvinnufélag er
opið fyrir viðskiptum við utanfé-
Björn Steffensen
lagsmenn sem málið breytist, þvi
að þá hefur samvinnufélagið
hoppað út úr rammanum og er
farið að gegna hlutverki venjulegs
atvinnurekanda, og að hafa sér-
stakar tekjur af þeim viðskiptum.
Um leið og þetta gerist hlýtur
skattskylda að koma til, eins og er
um aðra þá sem reka viðskipti við
Pétur og Pál til að hafa sjálfir af
því ábata. Nú er viðskiptavinurinn
og eigandi fyrirtækisins (kaupfé-
lagsins) ekki lengur einn og sami
maðurinn, eins og samvinnustefn-
an gerir fyrst og fremst ráð fyrir.
í 9. tölulið 31. greinar laga um
tekjuskatt og eignarskatt, þar sem
aðallega er rætt um undanþágur
frá álagningu tekjuskatts, segir:
„Hafi félög þessi (þ.e. samvinnufé-
lög) viðskipti við aðra en félagsaðila
sína er sá hluti hreinna tekna sem
svarar hlutfalli viðskipta utanfélags-
aðila af heildarviðskiptum, skatt-
skyldur hjá félögunum. Félögum
þessum er þó jafnan heimilt að
draga frá skattskyldum tekjum arð
af viðskiptum við félagsaðila sína á
rekstrarárinu er nemi allt að % hlut-
um hreinna tekna enda sé sú fjár-
hæð greidd félagsaðilum eða færð
þeim til séreignar í stofnsjóði í hlut-
falli við viðskipti þeirra á árinu. Slík-
ur arður skal þo aldrei nema meira
en 7% af viðskiptum félagsaðila.**
Hér er aðalreglan að sjálfsögðu að
hagnaður af viðskiptum við utanfé-
lagsaðila er skattskyldur hjá félög-
unum. Síðara ákvæðið, heimildin
um ráðstöfun á allt að % hlutum
skattskyldra tekna í séreignar-
„Þá hefur hér kannski
loks opnast leið fyrir
litla kaupmenn á horn-
inu: Fyrst að stofna dá-
lítið „kaupfélag“ með
vinum sínum og vanda-
mönnum. Þá að koma
sér upp stóru „markaðs-
kaupfélagi“, í samvinnu
við nokkur „hornakaup-
félög“, til þess að ná til
sín sem mestri verzlun
og hagnaði frá fólki vítt
og breitt um þéttbýlið.
Þessum hagnaði af
stóra „markaðskaupfé-
laginu“ skiptu svo litlu
„kaupfélögin“ með sér
sem langþráðu rekstr-
arfé, en greiddu þá í
skatt aðeins þriðjung
þess sem „kaupmannin-
um á horninu“ er nú
gert að greiða til sam-
eiginlegra þarfa þjóðfé-
lagsins.“
sjóði, í stað þess að skipta eftir
raunverulegum hlutföllum milli
viðskipta félagsmanna og utanfé-
lagsaðila, mun tilkomið einfald-
lega vegna þess, að megnið af við-
skiptum kaupfélaga í þéttbýli,
bæði við félagsmenn og aðra, fara
fram gegn staðgreiðslu, og nauð-
synleg skipting viðskiptanna ligg-
ur því yfirleitt ekki fyrir, hvorki
skipting heildarviðskipta milli fé-
lagsmanna og utanfélagsaðila, né
skipting viðskipta félagsmanna
niður á einstaklinga, þannig að
hægt sé að færa hverjum félags-
manni rétta hlutdeild í skatt-
frjálsum hagnaði til séreignar í
stofnsjóði, og er mér ráðgáta
hvernig kaupfélög og skattayfir-
völd hafa almennt ráðið fram úr
þessum vanda undanfarinn ára-
tug, því að hvernig á að skipta
lagabókstaf niður eftir raunveru-
legum viðskiptum lifandi fólks,
þegar þau viðskipti eru hvergi
skráð. Fram til ársins, 1972, var
þetta ákvæði skattalaganna þann-
ig. „Geti félög þessi (þ.e. samvinnu-
félög) ekki gert grein fyrir viðskipt-
um við utanfélagsmenn, skal telja
allar hreinar tekjur af starfsemi
þeirra til skattskyldra tekna.“ Fram
að þessum tíma var þannig beitt
þeirri sjálfsögðu reglu, að til þess
að njóta fríðinda í skattlagningu
urðu félögin að skaffa þær upplýs-
ingar um viðskipti sín, sem þau
ein höfðu aðstöðu til að búa yfir,
og sem nauðsynlegar voru, bæði
fyrir rétta skattlagningu, og það
Þórir S. Gröndal skrifar frá Flórída
íslenskt fjallaloft
á Bandarfkjamarkað?
hefir efni á því að kaupa sér inn-
Það er ekki óeðlilegt, að ís-
lendingar leggi hausa sína í
bleyti og reyni að láta sér detta í
hug, hvað hægt sé að framleiða
og flytja út á erlenda markaði,
til að vinna upp minnkandi fisk-
afla. Blöðin grípa fegins hendi
fréttir af svona bollaleggingum,
margar næsta furðulegar, og svo
birtast fyrirsagnir með spurn-
ingamerki eins og hér að ofan.
Ég vil ekki verða eftirbátur ann-
arra og hér er því mitt framlag:
Blaðið hefir fregnað, að áform
séu uppi um stórfelldan útflutn-
ing á íslenzku fjallalofti. Stofnað
hefir verið fyrirtæki, íslenzka
loftfélagið hf., til þess að annast
pökkun og útflutning á íslenzku
lofti, sem við hér heima teljum'
svo sjálfsagðan hlut, en orðið
getur eftirsótt vara í útlöndum
og uppspretta dýrmæts gjald-
eyris fyrir þjóðina.
Loftfélagið hefir nú þegar var-
ið allmiklu fé til markaðsrann-
sókna { Bandaríkjunum og í
Vestur-Evrópu. Á þessum há-
þróuðu iðnaðarsvæðum er mikil
loftmengun og þar býr fólk, sem
flutt fjallaloft til neyzlu. Mark-
aðskönnunin hefir m.a. leitt i
ljós, að hægt ætti að vera að
selja á Bandaríkjamarkaði ein-
um um 16 milljarða rúmmetra
af lofti á ári fyrstu þrjú árin, en
svo má búast við auknu magni
eftir það.
Verið er að hanna verksmiðju
til pökkunar loftsins, en ekki
hefir verið endanlega ákveðið,
hvar hún verður reist. Ekki
færri en 18 staðir koma til
greina og er málið nú í höndum
landsfeðranna, og verður mann-
virkið byggt þar, sem bezt verð-
ur boðið. Gnótt er af hráefninu,
en samt verður að vanda mjög
tökuna, því koma verður í veg
fyrir, að neins konar hérlend
mengun komist í framleiðsluna.
Til dæmis má nefna slæma lykt,
sem ekki á erindi á erlendan
markað, eins og brennisteinsfýlu
frá hverasvæðum, þef frá fisk-
vinnslustöðvum, ryk o.s.frv.
Verða ráðnir fimm gæðamats-
menn af þefvísara taginu, og
verða reykingamenn ekki teknir
og neftóbaksmenn koma nátt-
úrulega heldur alls ekki til
greina.
Frá verksmiðjunni verða lagð-
ar þar til gerðar plastleiðslur
inn til fjalla, og verður loftinu
dælt um þær í geymslutanka eða
blöðrur. Mestu af því verður
þjappað saman í þar til gerðum
loftþjöppum til að minnka rúm-
málið. Mismunandi tegundum
fjallalofts verður pakkað til út-
flutnings og skulu hér nefndar
nokkrar: Fjallaloft með kjarr-
Island sæki ekki um undan-
þágu frá hvalveiðibanni
— eftir Rósu B.
Blöndals
Alþingismaður, em stingur upp
á því, að ísland sæki um undan-
þágu frá hvalveiðibanni, undan-
þágu frá alþingissamþykkt, ætti
að fá makleg málagjöld að vera
neyddur til þess að hverfa út úr
íslenskum stjórnmálum.
Ráðamenn vorir verða að gera
sér grein fyrir því, að Bandaríkin
geta ekki stutt íslendinga í
efnahagsmálum framtímans jafn
örugglega með neinu öðru móti,
sem skammlaust er að þiggja, eins
og einmitt með því að losa oss við
Norðmenn frá hvalveiðum á norð-
urhöfum, að því ógleymdu, að
stöðva æðisgengnar hvalveiðar
Japana og Spánverja. — Það er
ekki til annað eins hagsmunamál
fyrir íslendinga eins og alfriðun
hvalastofnanna allra.
Beiðni um undanþágu frá hval-
veiðibanni og þar með undanþágu
frá alþingissamþykkt myndi gera
íslendinga að skríðandi dvergþjóð
í augum alls heimsins. Ef þjóðin
virðir ekki það traust, sem hún
hefur með fullum atkvæðisrétti
meðal þjóðanna, þá erum vér í
hættu stödd sem þjóð.
Ég minni Sjálfstæðisflokkinn á
höfðatölu — mismuninn í þessu
sambandi.
Lítum nú um stund til liðins
tíma. Sú var tíð, að margir fslend-
ingar fluttu til gamla Vínlands.
Þeir héldu fast saman, stofnuðu
heilar íslendingabyggðir. Þar
mátti ganga bæ frá bæ í hinni
miklu heimsálfu enskunnar og
mæla þó ávallt á íslenska tungu.
Þetta íslenska þjóðarbrot var
fámennust þjóð meðal frumbyggj-
anna. Styrkur þessa þjóðarbrots
var Guðstraustið, föðurlandsást
og innileg virðing fyrir eigin lof-
orðum og sinni fornu þjóðtungu.
Orðheldni var þessara fátæku
íslendinga aðalsmark.
Enn á þessum tíma er hægt að
mæta því í Kanada, að orðheldni
fslendinganna gömlu gildi sem
ábyrgð fyrir ókunnugan, fátækan
fslending, ef hann þarf á hjálp að
halda.
Ráðamenn vorir skyldu því fara
varlega í það að slá striki yfir
þann arf. Það er réttmæt krafa
vor kjósenda til vorra ráðamanna,
„ÞaÖ er eitt, góðir ís-
lendingar, sem smáþjóö
fyrst og fremst hefur
ekki efni á. Hún hefur
ekki efni á að svíkja sín
heit. Þaö getur stundum
verið dýrt aö standa við
orö sín.“
að þeir standi við atkvæði sín og
orð. — Hvernig getur fámenn þjóð
treyst á drengskap stórþjóðar
gagnvart sér, ef hún svíkur sjálf?
Hvernig hljómar nú svona yfir-
lýsing: Vér höfum samþykkt að
hætta hvalveiðum, en vér höfum
ekki efni á því sem þjóð að standa
við heit vor?
Lengi hefur mér sýnst margt í
harðsnúinni flokkapólitík vorri
minna óhugnanlega mikið á sturl-
ungaöld. Þó að Hákon gamli sé nú
ókrýndur og annarrar þjóðar en
hann var. Og þeim mun hættu-
legri einvaldur en áður, að út úr
þeirri járngreip kæmist þjóð vor
aldrei aftur, ef hún lenti þar.
Það er eitt, góðir íslendingar,
sem smáþjóð fyrst og fremst hefur
ekki efni á. Hún hefur ekki efni á
að svíkja sín heit. Það getur
stundum verið dýrt að standa við
orð sín.
Mér kemur í hug að spyrja:
Hefði það verið viðurkennt, að ís-
lendingar gætu hætt síldveiðum,
ef náttúruverndarmenn hefðu
sagt einu sumri áður en síldin
hvarf: Nú verðum við að friða
stofninn?
Minnist þess, að það þýddi ekki
að biðja um undanþágu fyrir Is-
land til þess að halda áfram síld-
veiðum, þegar náttúran svaraði
ofveiðinni sjálf. — Athugið, að
Norðmenn hættu ekki hvalveiðum
hér fyrr en þeir töpuðu á útgerð-
inni, svo uppgefinn var stofninn
þá orðinn.
Geta ráðamenn vorir ekki með
nokkru móti áttað sig á því, að
síðustu 30 árin a.m.k. hafa hvala-
vöður ekki sést hér á innfjörðum
og það eru fyrstu þrjátíu árin í
allri sögu íslands. Öll önnur ár var
„beljandi hvalaþröng" algeng sjón
í þeirri miklu „veiðistöð". Hefur
ilmi verður ábyggilega vinsælt.
Einnig er reiknað með, að loft
með sveitailmi muni hasla sér
völl, en það verður tekið í nánd
við bóndabýli og reynt að finna
staði þar sem húsdýraáburður er
enn borinn á tún. Svalt fjallaloft
verður tekið á vetrum og geymt í
einangruðum tönkum og aðal-
lega sent á markað, þegar út-
lenzkir eru að stikna í hitabylgj-
um.
Stærstum hluta framleiðsl-
unnar verður pakkað í svokallað-
an heimilispakka. { honum verð-
ur samþjappað fjallaloft, sem
ætlazt er til að notað verði til að
bæta loftið í meðalstóru her-
bergi í tvær klukkustundir. Aðr-
ar enn stærri pakkningar, hálf-
gerðar tankblöðrur verða seldar
fyrir stofnanir og veitingahús.
"Verður þannig gengið frá, að
fjallaloftinu verði hægt að
hleypa beint inn í loftræst-
ingarkerfi bygginganna.
Boðið verður upp á neytenda-
pakkningu af mjög nýstárlegri
gerð. Hún verður ekki fyrirferð-
Rósa B. Blöndals
þó aldrei jafnað sig eftir Norð-
mannaveiðarnar.
Norðmenn höfðu ekki radartæki
til þess að veiða hundruð af stór-
um hvölum, Langeyrarútgerð,
Hesteyrarútgerð, Mjóafjarðarút-
gerð og fleiri.
Það er engin leið á vorri tíð með
allri veiðitækni nútímans og rad-
artækjum að fá neitt svipaða út-
komu af hvalveiðum hér.
Hvers vegna?
Hafsvísindi íslands svara því.
Vegna þess að stofninn er ekki í
útrýmingarhættu segja þau vís-
indi!
Hvernig er nú sannleiksgildi
þeirra vísinda? Þorkell Guð-
mundsson, greindur og minnugur