Morgunblaðið - 27.05.1984, Qupperneq 5

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. MAÍ 1984
53
Konur á íslandi fórnarlömb barsmíða í
ríkara mæli en þekkist nokkurs staðar
Rannsókn Sigurjóns H. Olafssonar á
andlitsbeinbrotum á 10 ára tímabili
ÓFAGRAR STAÐREYNDIR blasa við og Ijóst verður að pottur er víðar
brotinn í samskiptum manna, en menn almennt gera sér grein fyrir, þegar
rannsókn Sigurjóns H. Ólafssonar lektors á andlitsbeinbrotum sjúklinga á
sjúkrahúsum í Reykjavík 1970 til 1979 er skoðuð ofan í kjölinn. Grein
Sigurjóns um þessa rannsókn er birt í síðasta riti Læknablaðsins. Sigurjón
starfar sem sérfræðingur í munn- og kjálkaskurðlækningum á Borgarspítala
og Landspítala og hefur hann góðfúslega veitt Morgunblaðinu leyfi til þess
að greina frá efni greinar hans og vitna beint í hana.
Könnun Sigurjón nefnist Far-
aldsfræðileg rannsókn andlits-
beinbrota sjúklinga vistaðra á
þremur sjúkrahúsum í Reykjavík
árin 1970 til 1979. Fyrsti hluti
þessarar rannsóknar er birtur í
Læknablaðinu síðasta og fjallar
hann um kjálkabrot. Sigurjón ger-
ir í inngangi grein fyrir því hvert
markmiðið hafi verið með þessari
rannsókn, en það hafi verið að
kanna tíðni, orsakir, aldurs- og
kyndreifingu, tegundir, ástand og
meðferð brota á kjálka hér á landi
árin 1970 til 1979.
Sigurjón greinir frá því að veru-
leg aukning hafi orðið á tíðni
brota á kjálka á tímabilinu, sér-
staklega árin 1974 og 1975. f heild
hafi hlutfall kvenna verið 33%
hærra en í öðrum löndum, þáttur
slagsmála hafi verið afgerandi
fyrir bæði kynin, og einkum hafi
sú niðurstaða verið athyglisverð,
að líkamsárásir og barsmiðar ollu
46% allra kjálkabrota hjá konum,
sem er miklu hærra hlutfall en
nokkurs staðar hefur verið greint
frá. Sigurjón bendir á það í grein
sinni að í yfir 90% tilfella, þar
sem um andlitsbeinbrot var að
ræða vegna barsmíða, var áfengi
með í spilinu.
Karlar 160, konur 78
eða tveir á móti
hverri einni
Samtals tók rannsókn Sigurjóns
til 238 sjúklinga, af þeim 663 sem
lagðir voru inn á tímabilinu vegna
andlitsbeinbrota. í sjúklingahópn-
um voru 160 karlar (67%) og 78
konur (33%). Upplýsingar og gögn
voru unnin úr sjúkraskrám og
skriflegum umsögnum um röntg-
engreiningu. Þeir 238 sjúklingar,
sem voru rannsakaðir, voru sam-
anlagt með 380 brot á kjálka, sem
er 1,6 brot að jafnaði á hvern
sjúkling, en 1,56 brot að jafnaði á
hvern karl og 1,68 á hverja konu.
Hlutfallslega voru brotin tíðust
hjá sjúklingum á aldrinum 16 til
20 ára eða um 22%. 16% brotanna
áttu sér stað hjá aldurshópnum 21
til 25 ára og sömu sögu er að segja
Snæsta aldurshóp fyrir ofan, 26
30 ára, en þar var hlutfallið
einnig 16%. Liðlega 10% voru 15
ára eða yngri og minnst var tiðnin
hjá 60 ára og eldri, eða tæplega
3%. Sigurjón bendir á það sér-
staklega að staðsetning brotsins
er önnur hjá þeim, sem eru yngri
en 15 ára, en hjá eldri aldurshóp-
um, en brotið hjá þeim yngstu var
í 42% tilfella á svæði processus
condylaris, en i eldri aldurshópum
var hlutfall brota á þessu svæði
aðeins 29%. Liklega má álykta
sem svo að brot hjá þeim, sem
yngri eru en 15 ára eru, séu tilorð-
in undir öðrum kringumstæðum
en hjá þeim sem eldri eru, svo sem
við fall o.þ.h.
Slagsmál og líkams-
árásir ollu 45% allra
kjálkabrota
Er Sigurjón kemur þar ( grein
sinni, þar sem hann fjallar um
orsakir brotanna segir hann m.a.:
„Slagsmál og líkamsárásir oliu
45% allra brota á kjálka, umferð-
arslys 23% og fall af ýmsu tagi
14% brota." Sigurjón segir að
dreifing á kjálkabrotunum hafi
verið marktækt breytileg eftir
orsökum slysa. Þannig hafi
slagsmál og líkamsárásir valdið
umtalsvert fleiri brotum á angul-
us mandibulae (70%) og corpus
(53%) heldur en á processus cond-
ylaris (30%) og symphysis (34%).
Mismunandi var hvort um ein-
brot var að ræða eða margbrot.
115 sjúklingar, eða liðlega 48%,
voru með einbrot á kjálkanum, 105
sjúklingar, eða 44%, voru tví-
brotnir á kjálka, 17 sjúklingar, eða
7%, voru þribrotnir og einn var
fjórbrotinn. Samtals voru því 115
einbrotnir og 123 margbrotnir og í
báðum hópum voru brot á process-
us condylaris tiðust (33%).
Sigurjón gerir þessu næst grein
fyrir læknisfræðilegri meðhöndl-
un brotanna, sem látin verður
liggja á milli hluta hér, en haldið
áfram að vitna í grein Sigurjóns
þar sem hann gerir rannsóknina
og niðurstöður hennar að um-
ræðuefni sínu á breiðum grund-
velli. „Engin ein skýring er á mjög
aukinni tíðni brota á kjálka árin
1974 og 1975. Ljóst er þó, að mestu
sýnist ráða meiri slysatíðni hjá
körlum vegna likamsárása (eftir
umferðarslys og fall af ýmsu tagi).
Hlutfall kvenna af sjúklingahópn-
um, 33%, er hærra en sést hefur í
öðrum rannsóknum frá Evrópu og
Bandaríkjunum, en þar hefur tiðni
hjá konum verið skráð á milli 18%
og 27%. Helstu orsakir brota hjá
báðum kynjum eru þær sömu, sem
er mjög óvenjulegt, þ.e. likams-
meiðingar og umferðarslys.
Kjálkabrot af völdum líkamsárása
hjá konum eru miklu algengari
hér á landi en nokkurs staðar hef-
ur verið greint frá. Hvorki meira
né minna en 46% kvenna sem
kjálkabrotna voru fórnarlömb
barsmiða.
Hlutdeild slagsmála er áberandi
mikil hér á landi, eins og reyndar
einnig hefur komið í ljós í Finn-
landi. Liðlega 45% sjúklinga eru
brotnir á kjálka af þessum sökum
i hvoru landi fyrir sig, og eru þess-
ar tðlur langt yfir þeim hlutfalls-
tölum, 8% til 33%, sem fundnar
hafa verið í rannsóknum hjá öðr-
um Evrópulöndum."
í framhaldi af þessu segir Sig-
urjón að í mörgum löndum séu
sjúklingar, sem slasast af völdum
slagsmála, ekki lagðir inn heldur
meðhöndlaðir á slysavarðstofum
og stofum lækna, þar sem viðkom-
andi slys þyki ekki það alvarleg að
innlagningar sé þörf, og oftast sé
um einbrot að ræða. „Hér á landi
er staðan önnur,“ segir Sigurjón
þessu næst, „Til marks um alvar-
leika slagsmála og barsmíða
brotna 108 sjúklingar af þeim sök-
um, og þar af eru 56% margbrotn-
ir. Til samanburðar hljóta 55%
sjúklinga margbrot eftir umferð-
arslys. Hingað til hefur því verið
haldið fram, að þáttur líkams-
árása væri alla tíð mestur i stór-
borgum, sem sannarlega á ekki við
um ísland."
Áfengi í spilinu í
yflr 90%tilfella
Sigurjón segir að samkvæmt
erlendum rannsóknum séu einbrot
á kjálka tíðari i löndum og á
landsvæðum þar sem slagsmál séu
stór þáttur orsaka. Margbrotum
fjölgi hins vegar með aukinni tiðni
umferðarslysa. Siðan segir orð-
rétt: „Hér á landi gegnir öðru
máli, þar sem jafnmikil líkindi
virðast vera til þess, að sjúklingur
tvibrotni eftir barsmíðar og eftir
umferðarslys. Að visu þríbrotna
15% þeirra, sem lenda í umferð-
arslysum, en tæplega 3% þrí-
brotna eftir slagsmál. Á hinn bóg-
inn má á það benda, að í yfir 90%
tilfella, þar sem um andlitsbein-
brot var að ræða vegna barsmiða,
var áfengi með í spilinu. Andlits-
beinbrot almennt hafa aukist
marktækt hér á landi vegna árása
og slagsmála frá árinu 1974."
Sigurjón segir að svo virðist
sem hin háa tiðni kjálkabrota hjá
ungu fólki hér á landi, 16 til 20
ára, sé sú hæsta sem um getur, og
getur Sigurjón þess að tíðni um-
ferðarslysa hjá þessum aldurshóp
sé þar stór orsakavaldur. Hann
segir að slagsmál valdi jafnmörg-
um slysum hjá fólki 16 til 20 ára
og 21 til 26 ára, en umferðarslys
séu mun tíðari hjá yngri hópnum.
„Til samanburðar við granna
okkar, Grænlendinga, má geta
þess, að greint hefur verið frá
óvenjuhárri tíðni kjálkabrota þar
og eru slagsmál orsök í 90% til-
fella og hlutfallstíðni mest hjá
körlum á aldrinum 20 til 29 ára.“
Það ætti kannski að vekja okkur
íslendinga til umhugsunar, að
Grænlendingar, sem við höfum jú
gjarnan viljað telja okkur fremri
á flestum sviðum, slást að visu
mikið, en það gera karlarnir inn-
byrðis, og konurnar halda heilum
kjálkum i ríkara mæli en kynsyst-
ur þeirra hér á landi.
Tafla I. Innlagðir sjúklingar með bror á kjálka árin 1970 lil 1979.
Atls
Beinbrot 1970 1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 N %
Kjálki.................................... II 16 15 10 27 36 20 18 25 21 199 84
[Kjálki og miðandlit ....................... 3 4 2 3 3 4 6 3 4 7 39 16
Samtals 14 20 17 13 30 40 26 21 29 28 238 100
Takið eftir breytingunni sem verdur á árunum 1974 og 1975.
Hér má sjá að kjálkabrotin skiptast niður á mismunandi svæði kjálkans allt eftir eðli brotsins og orsök þess hverju
sinni.