Morgunblaðið - 27.05.1984, Blaðsíða 24

Freðslustígur á nittúruverndarsveðinu í Ranworth, þar sem sji mi hvernig jarðvegur og gróður þróast fri vatni yfir
í skóg, ef ekkert er að gert Ef stigið er út af stígnum sekkur maður í djúpa leðju. Við endann i stígnum er fljótandi
safnhús með fuglaskoðunargluggum uppi og greinargóðri sýningu um nittúruna og vernd hennar, niðrí.
^leikritinu Einkalíf eftir Noel
ICoward spyr ein persónan:
Hvernig er Norfolk? Og
svarið er: Flatt! Tveimur Is-
lendingum á báti á ám og
skurðum hins svonefnda
Broadlands í Norfoik, sem sagt var
frá í síðasta sunnudagsblaði, þótti
þetta stuttorða svar hitta naglann
vel á höfuðið. Ef til vill hefði allt
eins mátt nota orðið óendanlegt.
Fólki frá landi, þar sem fjöll marka
sjóndeildarhring og ár grafa sig
niður í dalbotna, er slík flatneskja
nýstárleg, ekki síst þegar liðið er
um hana á vatni með sef í leðju á
árhpkkum eða lauftré alveg út í
ána. En það er ekki fyrr en með
skilningi á þessu landi að maður
áttar sig á hversu merkilegt það er.
Það er ekki mótað af skaparanum
einum eða vatni og vindum, eins og
við eigum að venjast. Nei, það er
manngert landslag og ef maðurinn
heldur því ekki við, þá breytist það
á 25 árum og með því allt það fjöl-
skrúðuga jurta- og fuglalif sem þar
er.
Nátturuverndin gengur út á að
halda við manngerðri náttúru, sem
enginn vill missa. Enda var Nor-
folk fyrst breskra héraða til að
hefja skipulega náttúruvernd og á
þessu svæði eru mörg ómetanleg
náttúruverndarsvæði, sem fólk
sækir langt að. Norfolk Naturalist
Trust var stofnað 1926. Þessi land-
sköpun gerðist ekki í fyrra eða hitt-
eðfyrra og ekki á einu ári eða
tveimur. Þróunin tók aldir. Og
hana má sjá á náttúruvernduðu
svæðunum á vatnasvæðinu, sem
haldið er við bæði fyrir rannsóknir
vísindamanna og gestum til
ánægju og fróðleiks.
Mógrafír í aldir
Fyrrum var haldið að þarna
væru bara grunn vötn með sefi á
bökkum. En vísindalegar rann-
sóknir seinni ára hafa sýnt fram á
allt annað og merkilega þróun i
landsköpun. A þeim tíma sem land-
námsmenn voru að koma sér fyrir
á íslandi, lögðu íbúar þessa svæðis
grundvöllinn að landbreytingum. í
400 ár, frá því á 9. öld og fram til
1300, tóku þeir mógrafir. Norfolk
þeirra tíma var vegna mótekjunnar
jafn mikilvægt og öflugt kola-
námuhérað nútímans. Fyrir
500—600 árum tók að flæða inn í
þessar víðáttumiklu mógrafir.
Landið var eitthvað að lækka og
hækka gegn um aldirnar og kann
það að hafa haft áhrif. Og þetta
breytti landinu smám saman i
Á miðöldum var ullarframleiðsla
og vefnaður aðalatvinnugrein Nor-
folk-héraðs. Á blómaskeiði ullar-
iðnaðarins settust þar að margir
hollenskir og flæmskir vefarar, en
þá aflaði ullariðnaðurinn þaðan sér
frægðar um víða veröld. En með
vélvæðingunni færðist slíkur iðn-
aður norður til kolanámuhérað-
anna og hrakaði þarna. En Hol-
lendingarnir komu með aðra gagn-
lega verkmenningu, vindmyllurnar,
sem gátu ausið vatni í skúffuhjól-
um upp úr skurðunum í árnar.
Spaðarnir voru úr ofnu klæði, en
efsti hluti myllunnar snerist fyrir
spaða, sem var aftan á þeim, svo að
vængirnir sneru alltaf rétt I vind-
inn. Myllurnar byrjuðu að sjást á
17. öld, og fjölgaði svo á 18. öldinni
að héraðið varð „skógur af vind-
myllum“. Seinna var farið að setja
í myllurnar gufupumpur og nú er
vatninu að mestu dælt með raf-
magni eða olíupumpum. En gömlu
myllurnar eru hreinasta augnayndi
þar sem þær gnæfa yfir flatt land-
ið, sumar farnar að láta á sjá, en
öðrum er haldið við. Ýmis verndun-
arsamtök, svo sem Norfolk Wind-
mill Trust, sjá fyrir því. Það er
sannarlega þess virði að leggja að
árbakka þar sem er mylla opin al-
menningi. Stöku myllur eru sýni-
lega í einkaeign og hafa verið gerð-
ar upp sem sumarhús, sumar mjög
skemmtilega.
Sefíð notað á stráþökin
Þannig hefur landið sem maður
hefur fyrir augunum orðið til með
háu sefi á bökkum, sem sjaldan eru
mjög þéttir, og við blasir hátt
stargresi sem vex upp úr votri leðj-
unni. En eftir því sem skurðirnir
grynnka af setlögum og leir, þá vill
sefið sækja út i vatnið. Þess vegna
er víða aðvörun til bátafólks um að
leggja ekki að þessum bakka eða
hinum eða þá að fara varlega og
ekki of nærri bakkanum. En rangt
væri að segja að alls staðar prýði
bakkana sef. Sums staðar er annar
þetta vatnasvæði með sefi á bökk-
um, sem blasir við augum beggja
vegna þegar báturinn líður eftir
ánum. Og fenin í kring eru afleið-
ing þess að menn slógu alltaf sefið,
en háa stargresið hefur verið notað
í aldaraðir í húsþök. Sfðan hafa
fenin -verið tengd ánum með skurð-
um, svo að sigla má eftir þeim sam-
fleytt hundruð kílómetra. Landið
umhverfis árnar er svo flatt aö það
flæðir oft á vetrum. Á tímabili
mun það hafa legið undir vatni
tímunum saman. En á 16. öld var
byrjað að veita því burt og upp-
þurrkun lands hefur staðið allt
fram á okkar daga. Þegar fyrstu
áveituskurðirnir höfðu verið gerð-
ir, fékk vatnið auðvelda rás út í
árnar, sem báru það til hafs. En
um leið og landið þornaði skrapp
það saman, svo að árnar liggja
hærra en landið f kring og skurö-
irnir. Þykir fslendingi allkyndugt
að horfa ofan frá báti sfnum á anni
og niður á landið beggja vegna og
skurðina með vatni i. Þegar svo var
komið, fóru fbúarnir að velta þvf
fyrir sér hvernig þeir mættu lyfta
vatninu úr skurðunum upp í árnar,
svo það mætti renna í burtu.
Víða eru bátakvfar bátaleiganna f bæjunum meðfram ánum. Þær eru í samvinnu, svo að hægt er að leggjast upp að
þar sem Blakes-fáni blaktir og fá vatn og alla þjónustu frítt. Hér er Ann Hughes í bátaleigu BB í Brundal að fara um
borð í Vorfluguna með síðasta útbúnaðinn, en allt sem maður þarf á að halda er í bátunum.
Þar hefur maðurinn
skapað landið
- og verður núað halda því við