Morgunblaðið - 27.06.1984, Qupperneq 6

46
MORGUNBLAÐIÐ, MIDVIKUDAGUR 27. JÚNÍ 1984
Yfir 600 mannslíf árlega
Hvers vegna vilja alþingismenn ekki stöðva fósturdrápin?
— eftirJón Val
Jensson
Sirtlaust, grimmdarlegt athæfi fer
nú fram í sjúkrahúsum og heilsu-
gæzlustöóvum þessa lands. Um
margra ára skeið hefur það viðgeng-
izt, að læknum og hjúkrunrfólki,
sem vígð eru til líknar- og mannúð-
arstarfa, hefur verið fengið það öm-
urlega hlutverk á hendur að tortíma
lín saklausra barna í móðurkviði.
Svo ötullega er gengið fram við
verknaðinn, að árið 1982 voru 613
börn drepin með þessum hætti hér-
lendis, en árið áður 597 börn. Það
má heita ótrúlegt, að annað eins geti
gerzt á íslandi nútímans nánast
þegjandi og hljóðalaust.
Þessi blóðskuld, sem hvílir á
okkur fslendingum, hefur lengi
þjakað og angrað samvizku mína.
Það er því skylda mín eins og allra
annarra, sem skilja alvöru þessa
máls, að bera fram kröftug,
opinská mótmæli gegn þeirri sví-
virðu, sem hér fer fram undir
lagavernd og á kostnað þjóðarinn-
ar allrar. Með þögn okkar og að-
gerðarleysi eignumst við hlutdeild
í þessum glæp og nánast hrópum á
það, að blóð hinna saklausu komi
yfir okkur og afkomendur okkar,
rétt eins og múgurinn í Jerúsalem,
sem hrópaði yfir sig blóð Jesú
Krists (Mt. 27:25).
Rétta orðið:
fósturdráp
Áður en lengra er haldið, skal
það tekið fram, að viljandi hef ég
kosið að nota ekki orðið „fóstur-
eyðing" um þennan verknað, þar
sem það hugtak virðist annað-
hvort orðið til sem gerilsneydd
fegrunarnafngift (evfemismi) um
dráp á mannlegu lífi ellegar sem
óvirðingarheiti, er minnir á ekkert
annað fremur en „rottueyðingu"
eða „meindýraeyðingu". Hvorug
hugsunin, sem að baki liggur, virð-
ist verðug eða sómasamleg.
Þegar ég tek hér upp orðið fóst-
urdráp að dæmi annarra, er það
því ekki til að fara út í óviðeigandi
tilfinningasemi, heldur til þess að
tala hreint og skýrt um það fyrir-
bæri, sem hér er um að ræða, því
að óvefengjanlegt er, að umrædd
„læknisaðgerð" felur í sér dráp á
lifandi veru. Á hinn bóginn kýs ég
ekki að nota orðið „fósturmorð".
Ástæðan til þess er þó ekki sú, að
fósturdráp eru leyfð að landslög-
um, því að Alþingi smíðar ekki
siðalögmálin og breytir því ekki,
að glæpur gegn þeim er og verður
glæpur. En að kalla þennan verkn-
að „fósturmorð" samrýmist hins
vegar ekki rótgróinni merkingu
orðsins „morð“, sem þýðir mann-
dráp framið með leynd (í fornöld
var jafnvel talað um að „myrða
hlut“ = að fela hann). Fósturdráp
virðist því rétt og viðeigandi orð í
þessu efni.
Stóraukning
fósturdrápa
Það er vert að líta til baka og
athuga, hverjar breytingar hafa
átt sér stað á fjölda fósturdrápa
síðustu árin og hvaða ástæður
liggja að baki þeim. Ég hafði sam-
band við skrifstofu landlæknis og
fékk þar upplýsingar um fóstur-
dráp á síðustu árum. Árið 1982
voru þau 613 og skiptust þannig: 1)
af félagslegum ástæðum: 543, 2) af
lænisfræðilegum ástæðum: 35, 3)
af félagslegum og læknisfræði-
legum ástæðum: 31,4) vantar upp-
lýsingar: 4.
Athygli vekur hér hið háa hlutfall
„félagslegra ástæðna" til fóstur-
drápa, þ.e. 88,6% á móti aðeins 5,7%
af hreinum læknisfræðilegum ástæð-
um. Fjórum árum fyrr, árið 1978,
voru 453 fóstur drepin í landinu,
þar af 72% af félagslegum ástæðum,
16% af læknisfræðilegum ástæðum
og 11 % af báðum ástæðum í bland.
Fósturdráp af hreinum læknis-
fræðilegum ástæðum voru 1982
einungis sautjándi hluti (1/17) all-
ra fósturdrápa og aðeins 35% af
því hlutfalli, sem læknisfræði-
legar ástæður höfðu í tölunum
1978.
Stórfelld breyting kemur einnig
í ljós, er skoðaðar eru tölur um
fósturdráp af félagslegum ástæðum
frá þessum sömu árum. 1978 voru
þau 326, en 1982 voru þau komin
upp í 543, sem er 66,6% aukning á
aðeins fjórum árum.
Hið mikla hlutfall félagslegra
ástæðna 1982 virðist þó ekki
stundarástand, því að árið 1981
voru fósturdráp af félagslegum
ástæðum þegar komin upp í 88%
heildarfjöldans. Það virðist því
orðið nokkuð stöðugt hlutfall, að
fósturdráp af læknisfræðilegum
sem og af blönduðum ástæðum
(félags- og læknisfræðilegum) taki
aðeins yfir áttunda til níunda
hvert fósturdráp, öll hin eru af fé-
lagslegum ástæðum eingöngu, þ.e.
rúmlega sjö af hverjum átta fóstur-
drápum.
Áhrif „laganna“
frá 1975
Árið 1935 voru fyrst sett „lög
um fóstureyðingar" hérlendis (en
ísland varð fyrst allra Norður-
landa til slíks). Frá 1935 til 1960
var fjöldi fósturdrápa nokkuð
jafn, í kringum 50 að meðaltali á
ári. 1961—65 var fjöldi þeirra 78 á
ári, en 1971 hefst stórfelld aukn-
ing þeirra, frá 99 árinu áður upp í
142, og hefur síðan fjölgað jafnt og
þétt, unz komið er upp í þær geigv-
ænlegu tölur, sem hér hafa komið
fram, yfir 600 fósturdráp árlega.
Áttundi áratugurinn var tími
kvennabyltingar og Rauðsokka-
hreyfingar. Miklum áróðri var
haldið uppi fyrir frjálsum fóstur-
drápum, og þrýst var á stjórn-
málamenn að breyta landslögum í
samræmi við „óskir og þarfir
kvenna”. Matthías Bjarnason ráð-
herra reyndist þá sá ógæfumaður
að mæla fyrir lagafrumvarpi því,
sem samþykkt var á Alþingi 1975,
en þar voru í fyrsta sinn lögleyfð
fósturdráp af félagslegum ástæð-
um. Þótt almælt væri, að næstu ár
á undan hafi verið farið að túlka
fyrri „lög“ frjálslega (sbr. fjölgun-
ina úr 99 fósturdrápum 1970 í 224
árið 1974), er fróðlegt að skoða
áhrif „laganna" frá 1975 á þróun
næstu ára.
Síðasta árið fyrir nýju „lögin“
voru fósturdráp á landinu 224, en
aðeins átta árum seinna 613, þ.e.
174% aukning eða fjölgun um
tæplega 50 fósturdráp á hverju
ári. Að meöaltali eru nú framin um
tvö fósturdróp í landinu á hverjum
virkum degi, en árið 1974 voru þau
0,72 hvern virkan dag til jafnaðar.
Landlæknisembættið hefur ekki
tiltækar tölur um fósturdráp á síð-
astliðnu ári, en þó fékk ég þær upp-
lýsingar, að þar væri „alla vega um
einhverja aukningu að ræða frá ár-
inu 1982“ (þegar framin voru 613
fósturdráp).
Óbærileg blóðskuld
Heildarfjöldi fósturdrápa frá árs-
byrjun 1975 til ársloka 1982 var
3847. Ef að líkum lætur, verður
þessi fjöldi kominn yfir 5000 fyrir
nk. áramót. Það eru áratugs afköst
í þessu efni hjá þeirri stétt, sem
sett er til að gæta heilsu og heil-
brigðis landsmanna. Er úr vegi að
minna lækna á þessa setningu úr
Hippókratesareiðnum: „Sömuleið-
is mun ég forðast að fá konu í
hendur nokkur þau tæki, sem
valdið gætu fósturláti"? Eið þenn-
an voru læknar látnir sverja að
loknu prófi í Háskóla íslands
a.m.k. til skamms tíma. Meirihluti
háskóla notast hinsvegar nú orðið
við Genfar-yfirlýsinguna, sem
heimssamtök lækna (WMA) sam-
þykktu 1948, en þar er þetta
ákvæði hluti svardagans: „Ég mun
bera fyllstu virðingu fyrir mannlegu
lífl allt frá getnaði...“
Það verður ekki mitt verk hér að
hreinsa heilbrigðisstéttirnar af
þeirri sekt, sem á þeim hvílir
Jón Valur Jensson
„Lagafrumvarp um
þetta mál mun ekki ná
eyrum Alþingis, ef ekki
kemur til víðtækur og
afdráttarlaus stuðning-
ur við það úr þjóðfélag-
inu. Ég skora því á alla
þessa aðila að hrista nú
af sér slenið og una því
ekki, að Alþingi fái að
sniðganga lífsrétt
ófæddra barna enn eitt
árið í röð. Baráttan
verður að hefjast nú
þegar, svo að Þorvaldur
Garðar fái þann bak-
stuðning, sem máli hans
ber.“
vegna fósturdrápanna, þótt hins
megi minnast, að til er það starfs-
fólk sjúkrahúsanna, sem neitar
með öllu að taka þátt í þessum
athöfnum. En miklu fleiri eiga hér
hlut að máli, allt frá hinu háa Al-
þingi og þeim þrýstihópum, sem
opinberlega réttlæta þessi smán-
arverk, til þeirra, sem næstir
standa hinu ófædda barni, þ.e.
móðir þess og faðir, aðrir aðstand-
endur og „ráðgjafar". Hlutur Al-
þingis hefur verið sá að löghelga
fósturdrápin og greiða fyrir þeim
sem hverjum öðrum réttmætum
þætti í heilbrigðisþjónustunni. En
líf er líf, á hvaða stigi sem það er.
Líf í móðurkviði er mannlegt Iff,
öðruvísi líf kviknar ekki af mann-
legu sæði og eggi móðurinnar. Og
sem mannlegt líf á það skilyrðis-
laust að njóta sama lífsréttar og
Tvö dæmi úr sænska réttarkerfinu
Frá Magnúsi Brynjólfssyni fréttaritara Mbl. í Uppsölum
Refsivert að gleyma
steikarpönnunni á
eldavélinni
í 46 ár hefur Eva Svensson,
76 ára, eldað soðninguna
ofan í eiginmann sinn í
Högsby í Smálöndunum.
Aðeins einu sinni gleymdi
hún pönnunni á eldavélinni.
Eldur kom upp í feitinni en
Eva náði að slökkva hann í
eldhúsvaskinum og þar
með hélt hún að málið væri
úr sögunni. Ekki aldeilis,
því nú fær hún að gjalda
fyrir brot sitt með 20 dag-
sektum.
Frú Svensson varð það á að
kalla á brunaliðið og þaðan var
tilkynnt til lögreglunnar. Er
slökkviliðið kom á vettvang, var
eldurinn löngu slokknaður.
Slökkviliðsvarðstjórinn sagði
m.a. fyrir réttinum að eldurinn
hefði líklega slokknað af sjálfu
sér. Þessi mistök urðu til þess að
Eva var ákærð eftir ákvæðum
brunavarnarlaganna.
Frú Svensson fékk að vísu 480
skr. út úr tryggingunum fyrir
ónýtan gufugleypi, nýjan eld-
hússkáp og málningu á innrétt-
inguna.
Málið gat ekki endað svona
vel. Evu var boðin réttarsátt.
Saksóknarinn vildi sekta um 500
skr. vegna brots á brunavarnar-
lögunum. Evu þótti þetta hlægi-
legt og reyndi að prútta niður
sektina. Saksóknari svaraði með
ákæru. Síðan var réttað í málinu
með tilheyrandi hætti. Verjandi
Evu kvað það ekki geta verið ref-
sivert að missa augnablik sjónar
á eldavélinni, þar sem hún hefði
alltaf verið nálægt til að grípa
inn í sem hún og gerði.
Slökkviliðsvarðstjórinn sagði
Evu hafa sýnt gott fordæmi, því
enginn hefði slökkt betur og
fljótar en hún gerði.
En réttvísin varð að hafa sinn
gang og bókstafnum varð að
hlýða. Eva Svensson var dæmd í
20 dagsektir.
Eva ætlar sér ekki að áfrýja
undirréttardómnum, því nóg
þykir henni skömmin þegar orð-
in að þurfa að standa reikn-
ingsskap gerða sinna fyrir einu
yfirvaldi.
Slökkviliðsvarðstjórinn sagði
eftir á, að nú væri illt í efni, því
hann væri mest hræddur við að
fólk þyrði ekki að hringja í
brunaliðið héðan í frá, þar sem
nú væri kominn refsidómur fyrir
það eitt að gleyma steikarpönn-
unni á eldavélinni, þó maður
sjálfur réði niðurlögum eldsins.
Ók 5 rúnta á
12 mínútum —
dæmdur fyrir víta-
verðan akstur
Það getur verið dýrt spaug í
Svíþjóð að aka fimm sinn-
um í kringum sömu húsin á
12 mínútum. Það fékk 26
ára gamall maður að reyna í
Hudiksvall, er hann var
dæmdur í 400 skr. sekt.
Dómstóllinn taldi manninn
hafa brotið gegn umferða-
lögunum.
Málið hefur vakið athygli um
alla Svíþjóð og ekki síst meðal
ungmenna í Hudiksvall, sem
álitu það í hæsta máta furðulegt
af lögreglunni að stöðva akstur
unga mannsins.
Atburðurinn átti sér stað í ág-
úst á fyrra ári, er umræddur
maður fór nokkra rúnta á amer-
ískum „kagga". f húsunum, er
standa næst rúntinum, búa
margir leigjendur og kvöldið,
sem lögreglan lét til skarar
skríða, höfðu margar kvartanir
borist símleiðis til hennar.
Hvers vegna ökumaðurinn ók
svona marga rúnta gat hann
ekki útskýrt, en niðurstaðan
varð sú að þingrétturinn áleit
aksturinn óþarfan og truflandi
fyrir grannana.
Eftir dómsniðurstöðu þessa
hafa risið upp háværar raddir,
sem spyrja hvort almenningur
lifi ekki lengur í lýðfrjálsu landi.
Hér greiða menn vegaskatt og
svo á að setja hömlur á ferða-
frelsi með þessu hættulega for-
dæmi. Margir íbúar Hudiksvall
telja dóminn réttarhneyksli. Á
lögreglunni að leyfast að stoppa
bifreiðir venjulegra borgarbúa
af því að þeir fara nokkrum
sinnum framhjá sama stað? Eða
t.d. ef bílstjórar fara nokkra
hringi til að finna laus bíla-
stæði?
Þess ber þó að geta að til eru
nokkrir, sem eru ánægðir með
niðurstöðu dómsins. Hverjir þá?
Jú, íbúarnir í húsunum næst
rúntinum.