Morgunblaðið - 07.07.1984, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. JÚLÍ 1984
Lokun sjúkradeilda:
Hjúkrunarfræðingaskort-
ur eða eitthvað annað
eftir Sigþrúði
Ingimundardóttur
Undanfarið hefur talsvert verið
skrifað í fjölmiðla um sparnaðar-
aðgerðir innan heilbrigðiskerfis-
ins. Ein sparnaðarráðstöfun er
lokun sjúkradeilda i sumar. í
þeirri umræðu eins og svo oft áður
hefur allri skuldinni verð skellt á
hjúkrunarfræðinga, að loka verði
vegna skorts á hjúkrunarfræðing-
um og ástandið „óstjórnlegt" eins
og kom fram í einu dagblaðanna.
Það er þvf ekki úr vegi að greina
frá stöðunni séð frá sjónarhóli
hjúkrunarfræðinga.
15. febrúar sl. fengu forstöðu-
menn og stjórnendur sjúkrastofn-
ana, sem heyra undir daggjalda-
kerfið, bréf, undirritað af Matthí-
asi Bjarnasyni, heilbrigðis- og
tryggingamálaráðherra, og Páli
Sigurðssyni, ráðuneytisstjóra.
Bréfið var þess efnis, að sam-
kvæmt fjárlögum fyrir árið 1984
væri launaliður skertur um 2,5%
og almenn rekstrargjöld um 5%
miðað við rekstur ársins 1983.
Jafnframt væri ráðuneytinu ljóst,
að aðhald af þessu tagi gæti þýtt
samdrátt í starfsemi eða þjónustu
og óskaði því eftir, að hver stofnun
léti vita, hvernig hún hygðist taka
á málinu.
Ein leiðin sem stofnanir völdu
var „lokun sjúkradeilda". Ríkis-
spítalarnir lögðu t.d. fram áætlun
um að loka hinum ýmsu legudeild-
um f 40 vikur. Mundu þá sparast
4,5 milljónir króna. Ríkisspftalar
hafa undanfarin ár lokað legu-
deildum í 18 vikur yfir sumarmán-
uðina. Rekstrarlega hefur slíkt
þótt hagkvæmt, starfsemi deilda
dregst saman yfir hásumartím-
ann. Kemur þar til m.a. sumarfrf
starfsfólks og einnig það, að oft er
viðhalds og breytinga þörf og tím-
inn nýttur í það meðan deildin er
lokuð. Það er þvf ljóst, að lokun
sjúkradeilda í ár getur ekki skrif-
ast á reikning hjúkrunarfræðinga
heldur er hér um beinharðar
sparnaðarráðstafanir að ræða.
Hinu er ekki að neita, að oft
vantar hjúkrunarfræðinga til
starfa, það bera auglýsingar eftir
hjúkrunarfræðingum vitni um. En
hver er orsökin fyrir þvf, að erfitt
reynist að fá hjúkrunarfræðinga
til starfa, er það vegna lélegra
launa, fólksfæðar í stéttinni eða
— eftir Þorstein
Haraldsson
í fréttum dagblaðanna síðustu
vikur hafa verið óhugnanlegar lýs-
ingar á stöðu fíkniefnamála hér á
landi. Því miður hafa þeir aðilar
sem í gegnum árin vöruðu mjög
eindregið við þeirri hættu og því
ófremdarástandi sem hér gæti
skollið á nær fyrirvaralaust, ef
ekki yrði gripið til harðra mótað-
gerða, haft rétt fyrir sér eins og
flesta grunaði reyndar. En það
virðist helst líta út fyrir að það
tregðulögmál sé í gildi hjá íslensk-
um stjórnvöldum, að ekki megi
byrgja brunninn FYRR en barnið
er dottið ofan í og er það léleg
stjórnkænska. Hér á landi virðist
það raunar gilda að ekki er gripið
til aðgerða af hálfu stjórnvalda til
að fyrirbyggja stórskaða í málum
sem þessum, heldur er haldið að
sér höndum þar til ástandið er
orðið slíkt að ekki verður við snú-
skammsýni í heilbrigðismálum
undangenginna ára? Einhlítt svar
er ekki til, en hollt væri mönnum
að hugleiða eftirfarandi stað-
reyndir áður en allri skuldinni er
skellt á hjúkrunarstéttina.
Árið 1930, þegar Landspftalinn
tekur til starfa, verður grundvöll-
ur fyrir því, að hjúkrunarnám
verði numið hér heima, áður
þurfti að sækja hjúkrunarmennt-
un erlendis. Hjúkrunarkvenna-
skóli íslands, síðan Hjúkrunar-
skoli íslands, er stofnaður árið
1931. Húsakynni skólans var háa-
loft Landspitalans og skólastjóri
hans forstöðukona spítalans.
Möguleikar skólans á að taka inn
marga nemendur voru því litlir.
Árið 1956 flytur skólinn í eigið
húsnæði og batnaði hagur hans
mikið við það. Upp úr 1960 hefjast
miklar framkvæmdir f bygginga-
málum innan heilbrigðisþjónust-
unnar. Byggt er við Landspítalann
og hann stækkaður um meira en
helming, Borgarspítalinn rís, St.
Jósefsspitalinn í Reykjvfk byggir,
Kleppsspítalinn, Hrafnista og
fjöldi annarra stofnana utan höf-
uðborgarsvæðisins og á því. Það
var mikil gróska, en f öllum fram-
kvæmdunum láðist að gera áætlun
um mannafla þann, sem þyrfti til
að reka stofnanirnar. Þegar siðan
búið var að byggja, stóðu allir á
öndinni yfir því, að ekki var hægt
að opna þessa eða hina deildina
vegna þess að það vantaði fólk. Og
það vantaði fólk. Hjúkrunarskóli
íslands er á þessum tíma sveltur
fjárhagslega og alltaf vantaði
hjúkrunarkennara, enginn mögu-
leiki á því að ná sér í þá menntun
hér heima. Um 1970 bauð mennta-
málaráðuneytið upp á einn til tvo
styrki árlega að upphæð 200 þús-
und gamlar krónur. Nýttu nokkrir
hjúkrunarfræðingar sér það og
héldu utan til náms. Styrkurinn
hrökk þó skammt með árunum,
þar sem fjárupphæðin hélst
óbreytt og var svo komið í fyrra,
að auglýsingakostnaður nam sem
næst styrkupphæðinni. Bolmagn
Hjúkrunarskóla íslands til að
mennta nægjanlegan fjölda hjúkr-
unarfræðinga miðað við „bygg-
ingaframkvæmdir" var því lítið.
Það er ekki fyrr en um 1970, að
hlutir fara að vænkast, en þá
brautskráir Hjúkrunarskólinn 82
hjúkrunarfræðinga það árið.
Árið 1973 innritast svo fyrstu
ið. Fréttir af afbrotum og ýmsum
glæpaverkum sem tengjast beint
neyslu fíkniefna eru orðnar dag-
legt brauð. Samkvæmt síðustu
fréttum hafa lögregluyfirvöld
fengið staðfestingu á því að hér í
Reykjavík og jafnvel víðar um
landið sé stunduð skipulögð vænd-
isstarfsemi.
f mörgum tilvikum er hér um að
ræða unglingsstúlkur sem stjórn-
að er af „melludólgum" sem sam-
kvæmt heimildum dagblaðsins
Nútíminn hafa sumir hverjir
lífsviðurværi sitt af þessari
starfsemi.
í stað þröngs hóps fíkniefna-
neytenda sem löggæsluyfirvöld
áttu tiltölulega auðvelt með að
nálgast og hafa eftirlit með virðist
neyslan nú vera miklu dreifðari,
þ.e. ná til mun stærri hóps en áður
hefur þekkst. Að sama skapi fer
aldur neytenda stöðugt lækkandi.
Þær tölur sem SÁÁ hefur birt
um hlutfall þeirra sem koma í
meðferð árlega vegna fíkniefna-
neyslu eru ógnvænlegar og segja
sína sögu um ástandið.
Sigþrúdur Ingimundardóttir.
„Hér hefur verið bent
á þá staðreynd, að lokun
sjúkradeilda á sjúkra-
húsum í sumar stafar
ekki á skorti á hjúkrun-
arfræðingum heldur er
spurningin um peninga
og hvernig og hvar megi
spara þá. Þessi sam-
dráttur í þjónustu er
uggvænlegur, því að
fólk er útskrifað af
sjúkrahúsum með lág-
markslegudagafjölda
miðað við ástand og
skortir oft tilfinnanlega
á, að fólk geri sér grein
fyrir því, hvað taki við,
er einstaklingurinn
kemur heim misjafn-
lega hress.“
nemendur námsbrautar í hjúkr-
unarfræði í Háskóla íslands. Ef
litið er á tölur síðustu sjö ára um
útskrifaða hjúkrunarfræðinga,
kemur i ljós, að 671 hjúkrunar-
fræðingur hefur lokið námi frá
þremur skólum. Hér er um 95,86
hjúkrunarfræðinga að ræða á árs-
grundvelli, sem verður að teljast
gott. Samkvæmt ársskýrslu
Hjúkrunarfélags íslands 1. janúar
Hvað er til ráða?
öllum má ljóst vera að grípa
verður nú þegar til mótaðgerða til
að spyrna kröftuglega við þessari
hræðilegu þróun. Raunverulega
þarf allur almenningur að taka
höndum saman. Sú stofnun sem
hefur með eftirlit og umsjón með
fíkniefnum að gera er fíkniefna-
deild lögreglunnar í Reykjavik og
verður að segjast og meta það að
þar hefur á síðustu árum verið
unnið þrekvirki í þessum málum.
Má það furðu sæta miðað við fá-
menni starfsliðsins. En þótt þar
séu fáir starfsmenn þá er ekkert
vafamál að þar er valinn maður í
hverju rúmi og þrátt fyrir sinnu-
leysi stjórnvalda þá hefur árangur
þeirra verið undraverður í gegnum
árin.
En ekki er nóg að hafa deild sem
þessa innan lögreglunnar ef
starfsaðstaðan er slík að hún sé til
hindrunar í rannsóknum mála og
eftirliti. Það þarf að stórefla fíkni-
efnadeild lögreglunnar með auk-
inni menntun og fjölgun starfs-
1984 voru félagar 1.766.
Af þeim voru:
1 fullu starfi 569. í hlutastarfi 794.
1.363 eða 77,18%.
Félagar yfir 65 ára aldri 142. Þar
af starfandi 31.111 eða 6,28%.
í framhaldsnámi 13 eða 0,68%.
Ekki starfandi 267 eða 15,12%.
Starfandi sem kennarar, meina-
tæknar, ljósmæður o.fl. 12 eða
0,74%.
Eins og þessar tölur gefa til
kynna, er hlutastarf mikið og
áberandi hve það hefur aukist
undanfarin ár. Þetta á trúlega við
í flestum starfsgreinum þar sem
konur eru i meirihluta. Það kemur
i þeirra hlut að samræma sina
vinnu við heimili og barnauppeldi.
Þetta er bláköld staðreynd, sem
margur vill líta framhjá, en hefur
mikil áhrif i stétt eins og hjúkrun-
arstétt þar sem konur eru í algjör-
um meirihluta.
Einn er sá þáttur heilbrigðis-
þjónustunnar, sem ekki var getið
um hér áðan, en það er bygging og
starfsemi heilsugæslustöðva. í
lögum um heilbrigðisþjónustu, er
tóku gildi 1. janúar 1974, er kveðið
svo á um að ráða skuli hjúkrunar-
fræðinga og ljósmæður að heilsu-
gæslustöðvum. í dag starfa sam-
kvæmt upplýsingum Ingibjargar
R. Magnúsdóttur, deildarstjóra
sjúkrahúsa- og heilsugæslumála í
heilbrigðisráðuneytinu, á annað
hundrað hjúkrunarfræðingar og
Ijósmæður á heilsugæslustöðvum í
96 stöðugildum. Einnig, að árið
1971 hafi stöðuheimildir verið 6.
Hér er því starfsvettvangur sem
sífellt kallar á fleira fólk til
starfa.
Heilsugæsla hefur haft forgang
undanfarin ár innan heilbrigðis-
kerfisins. Hefur mörgum þótt nóg
um, en telja verður slíkt eðlilegt,
þar sem nú fyrst eru að opnast
augu fólks fyrir mikilvægi hennar.
„Að betra er að fyrirbyggja sjúk-
dóma en einblfna á að meðhöndla
þá.“ Hér þarf grundvallarbreyt-
ingu á hugsunarhætti fólks, að
gera einstaklinginn ábyrgan fyrir
heilsu sinni. Það krefst mikils
fræðslustarfs, sem erfitt er að
sýna strax fram á að skili hagnaði.
{ sumar er starfsemi heilsugæslu-
stöðva með sama hætti og undan-
farin sumur og mannað f stöður.
Mér hefur orðið tíðrætt um
byggingamál innan heilbrigðis-
kerfisins. Slíkt er eðlilegur hlutur
Þorsteinn Haraldsson.
„í stað þröngs hóps
fíkniefnaneytenda sem
löggæsluyfirvöld áttu
tiltölulega auðvelt með
að nálgast og hafa eftir-
lit með virðist neyslan
nú vera miklu dreifðari,
þ.e. ná til mun stærri
hóps en áður hefur
þekkst.“
í þjóðfélagi, sem hefur byggst jafn
hratt upp og okkar, hvað þekkingu
og tækni viðvíkur. Almennt er tal-
ið, að frá fjórða áratug aldarinnar
hafi sú þekking, er heilbrigðis-
þjónustan ræður nú yfir, tvöfald-
ast á 15 ára fresti eða um það bil
fimmfaldast á þessum sfðustu
áratugum. Álíka þekkingarlegri
framvindu er spáð á komandi ár-
um.
Sú staðreynd, að hjúkrunar-
þjónustu þarf að veita allan sól-
arhringinn, gleymist oft, hana
þarf jafnt að veita á helgum dög-
um sem virkum og sumarleyfi al-
mennt orðið fimm til sex vikur.
Það væri því að bera f bakkafullan
lækinn að ætlast til þess, að stétt-
in ætti slíkan varaforða af fólki að
setja inn, að ekki komi upp tíma-
bundið ástand þar sem vantaði
fólk.
í riti heilbrigðis- og trygg-
ingamálaráðuneytisins 1/1978
„Hjúkrunarmál", eftir Ingibjörgu
R. Magnúsdóttur, deildarstjóra,
kemur fram, að miðað við störf
hjúkrunarfræðinga 1. janúar 1978
þyrftu stofnanir að ráða afleysara
fyrir 1.008 hjúkrunarfræðinga í
sumar- og vetrarfríum. Taki þeir
allir sumarleyfi um 30 daga að
meðaltali, þyrfti 91 stöðugildi
hjúkrunarfræðinga allt árið um
kring til þeirra afleysinga. Taki
þeir hinsvegar leyfið á orlofstfma,
sem er yfirleitt gert, þyrftu um
252 stöðugildi. Má ætla, að hlutföll
í dag séu lfk.
Því er svo við að bæta, að auk
sumar- og vetrarleyfa koma til
barnsburðarleyfi, námsleyfi og
veikindaleyfi, sem ráða þarf af
leysingafólk í. Mörg stöðugildi á
ári felast einnig í því hjá hverri
stofnun, sem er með bráðaþjón-
ustu, að vera yfir mikið veikum
sjúklingum. Slíkar vaktir eru f
höndum hjúkrunarfræðinga.
Hjúkrunarstörf hafa í gegnum
tíðina verið illa launuð og eru það
enn í þann dag í dag. Eftir 3ja ára
hjúkrunarnám eru byrjunarlaun
hjúkrunarfræðinga samkvæmt 14.
launaflokki 2. þrepi eða kr.
16.398.-.
Það er sorglegt til að vita, að
fólk hverfur frá starfi í dag vegna
mikils vinnuálags og lélegra
launa. Þvf að hjúkrunarfræðing-
um er annt um starf sitt, það kom
glöggt fram f könnun, sem gerð
var fyrir ári siðan á starfi og
starfsaðstöðu hjúkrunarfræðinga.
Hér hefur verið bent á þá stað-
reynd, að lokun sjúkradeilda á
sjúkrahúsum f sumar stafar ekki
af skorti á hjúkrunarfræðingum
heldur er spurningin um peninga
og hvernig og hvar megi spara þá.
Þessi samdráttur f þjónustu er
uggvænlegur, því að fólk er út-
skrifað af sjúkrahúsum með lág-
markslegudagafjölda miðað við
ástand og skortir oft tilfinnanlega
á, að fólk geri sér grein fyrir því,
manna. Einnig þarf að stórauka
valdsvið starfsmanna hennar til
rannsókna og bæta þarf rann-
sóknaraðferðir.
Þar getum við tekið aðrar þjóðir
okkur til fyrirmyndar eins og t.d.
Breta en þeir hafa yfir mjög mik-
illi þekkingu að ráða sem gæti
komið okkur að miklu gagni í
okkar baráttu gegn þessum
hættulega vágesti. Einnig þarf að
stórauka þjálfun tollgæslumanna,
til þess að þeir geti betur annast
þetta eftirlit í samvinnu við lög-
regluyfirvöld.
Fyrir þó nokkru var skipuð
nefnd á vegum ríkisins, ein af
fjöldamörgum, þar sem m.a. sitja
fulltrúar frá tollgæslu og lög-
regluyfirvöldum og var starfssvið
nefndarinnar að koma fram með
tillögur að úrbótum í þessum mál-
um. Það virðist ætla að verða
hlutskipti tillagna þessarar nefnd-
ar eins og margra annarra á veg-
um ríkisins, að deyja drottni sín-
um. Mikið er fundað um málið en
rýr er eftirtekjan hvað svo sem í
vegi stendur. Mönnum ætlar seint
að skiljast að til lítils er að ræða á
fundum daginn út og daginn inn
hvað gera þurfi en eyða i það svo
miklum tíma að ekkert verður úr
verki. Það þarf að snúa frá orðum
til athafna.
VIÐ ERUM ÞAR Á ELLEFTU
STUNDU.
Á elleftu stundu