Morgunblaðið - 14.12.1984, Side 36

Morgunblaðið - 14.12.1984, Side 36
36 MORGUNBLAÐIÐ, PÖSTUDAGUR 14. DESEMBER 1984 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 14. DESEMBER 1984 37 pltrgiw Utgefandi hf. Árvakur, Reykjavík. Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson. Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Aöstoöarritstjóri Björn Bjarnason. Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guömundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen. Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson. Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson. Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aö- alstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift- argjald 330 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 25 kr. eintakiö. Of berskjaldadir Oftar en einu sinni hefur verið vakið máls á því hér á þessum stað, að efla þyrfti getu íslendinga sjálfra til að meta þróun öryggismála frá hernaðarlegum sjónarhóli. í skýrslu Geirs Hallgrímssonar, utanríkisráðherra, sem hann lagði fram á síðasta þingi og fjallar um utanríkismál, er tekið á þessum málum og hvatt til þess að íslendingar verði virkir í beinu varnar- eða hernaðarsamstarfi innan Atlantshafsbandalagsins. Ráðherrann skýrði þá frá því, að fulltrúar íslands hefðu set- ið sem áheyrnarfulltrúar á fundi hermálanefndar NATO. Engar athugasemdir komu fram um þá ráðstöfun og augljóst er af yfirlýsingum stjórnmálamanna almennt, að þeir vilja að íslenska stjórn- kerfið verði virkt að þessu leyti. Varnarsamningurinn frá 1951 er þannig úr garði gerður að hann veitir okkur allan rétt til að hafa úrslitavald um allt er varðar dvöl bandaríska varnarliðsins á fslandi og þann búnað sem liðið telur sig þurfa á að halda. Þar að auki lýtur varnarliðið fjölþjóðleg- um samningum sem gerðir hafa verið á vettvangi NATO, en þeir byggjast eins og allt annað er bandalagið varðar á því meginsjónarmiði, að hvert aðildarríki hafi neitunarvald. Þrátt fyrir hina öruggu vörn sem felst í aðildinni að NATO og varnarsamningnum við Bandaríkin erum við of berskjaldaðir í varnar- og ör- yggismálum, við höfum ekki lagt nóga rækt við að styrkja innviði íslenska stjórnkerfis- ins að þessu leyti. Þrjátíu ára seta ráðherra á vegum Al- þýðuflokks og Framsóknar- flokks í embætti utanríkis- ráðherra hefur styrkt aðstöðu okkar í þessu efni. Alltof lengi hefur það tíðkast að íslenskir stjórnmálamenm yppti öxlum þegar framkvæmd varnar- samningsins ber á góma eða tali án þess að vita um hvað þeir eru að tala að hætti al- þýðubandalagsmanna. Til marks um þá nýju starfshætti sem teknir hafa verið upp í ráðherratíð Geirs Hallgrímssonar er skýrslan um ratsjárnar á norðvestur- og norðausturhorni landsins. Enginn getur sagt eftir að sú skýrsla er fram komin, að málið liggi ekki ljóst fyrir. Þannig þarf að taka á fleiri málum meðal annars í þeim tilgangi að stemma stigu við því að menn geti haldið fram órökstuddum fullyrðingum um varnar- og öryggismálin. Þeir sem hiklaust styðja þátttöku íslendinga í varnar- samstarfi vestrænna þjóða hafa verið fremstir í hópi þeirra sem vilja að þannig sé staðið að framkvæmd ís- lenskrar utanríkisstefnu, að enginn efist um markmið hennar og leiðir að því. Til að framkvæmd stefnunnar sé viðunandi þarf að efla hlut okkar sjálfra að því er örygg- ismálin varðar. NATO-ráð- herrar funda Utanríkisráðherrar aðild- arlanda Atlantshafs- bandalagsins hittast þessa dagana á reglulegum vetrar- fundi 1 Brussel. Þar verður þess meðal annars minnst að nú eru rétt fimm ár liðin frá því að hin sögulega ákvörðun var tekin á slíkum fundi um að koma bandarískum kjarn- orkueldflaugum fyrir í fimm Vestur-Evrópuríkjum til mót- vægis við SS-20 eldflaugar Sovétmanna. Þessi ákvörðun leiddi til mikilla umræðna um öryggis- og varnarmál. Sovétmenn snerust auðvitað öndverðir gegn henni og einnig friðar- hreyfingarnar svonefndu, ætl- unin var að reka fleyg á milli Vestur-Evrópubúa og Banda- ríkjamanna í varnarmálum. Sú tilraun mistókst og Sov- étmenn sátu uppi sem sá aðili er rifti afvopnunarviðræðum um kjarnorkuvopn. Kreml- verjar hafa síður en svo dregið úr kjarnorkuvopnavæðingunni í Evrópu, eins og sést af því að þeir beina nú 412 SS-20 eld- flaugum gegn ríkjum V-Evr- ópu. Eitt helsta viðfangsefni ráðherrafundar NATO nú verður að ræða fyrirhugaðar viðræður utanríkisráðherra Bandaríkjanna og Sovétríkj- anna í Genf í janúar. Binda menn nokkrar vonir við, að þær leiði til þess að þráðurinn verði tekinn upp að nýju í af- vopnunarviðræðunum. Óþarft er þó að gera sér of miklar vonir í því efni - Sovétmenn gera það eitt sem samrýmist hernaðarhagsmunum þeirra, Kremlverjar þurfa ekki að taka mið af neinu almennings- áliti. Lá við árekstri tveggja flugvéla Flugleiða: Aðeins munaði nokkrum metrum að DC 8 og B 727 rækjust saman ÞANN 6. september síðastliðinn munaði litlu að tvær þotur Flug- leiða, DC 8-þota og Boeing 727, rækjust á skömmu eftir flugtak frá Keflavíkurflugvelli. DC 8-þotan — flug FI 614 til Luxem- borg — hóf sig til flugs klukkan 07.31 og Boeing 727 — flug FI 232 til Glasgow — aðeins mín- útu síðar, eða klukkan 07.32. Um borð í þotunum voru 403 menn, í DC 8-þotunni voru 249 farþegar og 136 í B 727-þotunni. „Boeing 727-þotan nálgaðist DC 8 aftan frá hægri og þegar flugvél- arnar voru komnar nálægt hvor annarri virtist FI 614 sveigja örlítið til hægri í veg fyrir FI 232. Er þá líklegt að flugstjóri FI 232 hafi misst sjónar af FI 614 og flogið mjög nálægt henni í gegn um hæð hennar. Áhöfn FI 614 taldi, að FI 232 hefði farið 30 til 90 metra fram- an við þá er hinn klifraði í gegn um hæð þeirra og verður að álíta að aðeins hafi munað nokkrum metr- um að ekki varð árekstur milli flugvélanna," segir meðal annars í niðurstöðum rannsóknarnefndar, sem rannsakaði atvikið, en hana skipuðu Skúli Jón Sigurðsson, hjá Flugmálastjórn, Magnús Guð- mundsson, fyrrum flugstjóri og Þórir E. Magnússon, flugumferðar- stjóri. Aldrei séð tvær flug- vélar svo nærri hvor annarri Aðstoðarflugmaður DC 8-þotunn- ar sagði í yfirheyrslum fyrir nefnd- inni, að Boeing-þotan hefði komið fram undan mótor númer tvö og skrokk áttunnar og hefði hann séð þotuna í gegn um glugga flugstióra síns. Aldrei hefði hann séð tvær flugvélar svo nærri hvor annarri og giskaði á að á milli 200 og 300 fet hefðu skilið milli flugvélanna. Hann sagði, aö í stað þess að grípa til raunhæfra aðgeröa í tíma hefðu menn farið að „þrasa". Atvik eru þau, að flug 614 hóf sig til lofts frá Keflavíkurflugvelli klukkan 07.31 og flug FI 232 klukk- — eru niðurstöður rannsóknarnefndar Loftferðaeftirlitsins Um borð í þotunum voru 403 menn an 07.32 þann 6. september síðast- liðinn. Klukkan 07.35 kvartar flug- stjóri B 727-þotunnar yfir flug- taksheimild og segist vera á stefnu DC 8-þotunnar. Flugumferðarstjóri svarar og segist hafa vélarnar á radar, en kveðst ekki hafa hæð þeirra vegna bilunar í radarnum. Flugstjóri Boeing-þotunnar ítrekar umkvartanir sínar og spyr hvort einhverjar takmarkanir séu á klif- urhraða. Flugumferðarstjórinn svarar honum með því að ítreka að báðir séu á radar. Árekstrarhætta mjög mikil Flugumferðarstjórinn kallar þá í DC 8-þotuna og spyr um flughæð og fær það svar, að hann væri í 9.500 feta hæð. Að því loknu skipar hann flugstjóra Boeing-þotunnar að halda sig þúsund fetum undir DC 8-þotunni, en í sömu mund sjá flugmenn DC 8-þotunnar hvar Boeing-þotan kemur í ljós undan væng vélar þeirra og skýst fram úr. Kveðst flugstjóri DC 8 aldrei hafa séð tvær stórar flugvélar svo nærri hvor annarri og bar honum og að- stoðarflugmanni hans saman um, að árekstrarhætta hafi þá verið mjög mikil. Gefíð í skyn, að flugstjóri B 727 hafí viljað framúr í yfirheyrslum fyrir rannsóknar- nefndinni taldi flugumferðarstjór- inn ekkert óeðlilegt við þá flug- heimild, sem hann gaf — það er að aðeins leið ein mínúta á milli flug- taks vélanna, enda minnti hann að Flugleiðir hefðu gefið upp, að DC 8 klifraði hraðar en Boeing 727, og hélt því ákveðið fram að radar- aðskilnaður hefði verið milli vél- anna. Hann kvaðst hafa álitið að flugstjóri Boeing-þotunnar hefði náð hæðartilkynningu frá flug- stjóra DC 8-þotunnar. Hann lét að því liggja, að flugstjóri Boeing- þotunnar hefði viljað fara framúr DC 8-þotunni í sjónflugi og því auk- ið hraða óeðlilega mikið. Flugstjóri Boeing-þotunnar kvaðst hafa hækkað flug og haldið uppi hraða, sem tölva flugvélarinn- ar gaf upp sem hagkvæmastan, það er 310 hnútar. Flugturn hefði tví- vegis skýrt honum frá því, að vélin væri undir radarstjórn og því hefði hann haldið áfram. Hann hefði aldrei heyrt flugstjóra DC 8-þot- unnar tilkynna hæð vélar sinnar, þannig að hann hefði enga viðmið- un haft. Hann hefði séð DC 8-þot- una, en misst sjónar af henni vegna sólar og ekki séð þotuna þegar hann fór framhjá henni. Aðstoðarflugmaöur hans kvaðst hafa séð DC 8-þotuna á stefnu eigin vélar og hefðu vélarnar nálgast töluvert hratt. DC 8-þotan hefði verið um þúsund fetum ofar og í um 4 sjómílna fjarlægð. Um það leyti sem tilkynning hefði borist um að halda 1000 feta hæðarmismun hefðu þeir farið fram úr DC 8-þot- unni. Enginn tími hefði verið til að gera eitt eða neitt úr því sem komið var. Flugmenn DC 8-þotunnar ber saman um að Boeing-þotan hefði komið undan vinstri vængnum og hefði klifurhraði hennar verið mun meiri en eigin vélar. Þeim hefði ekki komið til hugar, að vélar fengju brottflugsheimild með svo stuttu millibili án þess að takmörk- unum væri beitt og töldu því hættu ekki aðsteöjandi, þar sem flugturn hefði tilkynnt að radarstjórn væri beitt. Þeir sögðu að aðeins augnabliki eftir að þeir gáfu upp eigin hæð, hefði Boeing-þotan skotist „á ská undan þeim frá hægri“ og því álitu þeir að ekkert svigrúm hefði gefist fyrir flugmann Boeing 727-þotunar að gera nokkuð. Þeim bar saman um, að vélarnar hefðu verið „mjög nálægt hvor annarri og mjög mikil hætta á árekstri". Boeing-þotan hefði farið framúr klukkan 07.38 og þá hefðu vélarnar verið um 24 sjó- mílur frá Keflavík. Fráleitt að hraða- aukning B 727 hafí verið mikil í niðurstöðum nefndarinnar segir svo: „Flugvélunum var gefin sama brottfiugsheimild með mínútu millibili, án takmarkana og var báðum vélunum flogið í samræmi við heimildir. Flugumferðarstjóri „taldi" sig hafa upplýsingar um að DC 8 klifraöi hraðar en B 727 og hefði hann fengið það staðfest þennan sama dag hjá Flugleiðum. Hann hélt því eindregið fram, að hann hefði haldið lágmarksaðskiln- aði, eða 5 sjómílum, milli flugvél- anna, þar til hann greip til aðgerða klukkan 07.36.55, en þá hafi flug- hraði B 727 aukist mjög skyndilega. Til þess að draga FI 614 upp á þessum tíma og vinna upp 5 sjó- mílna radaraðskilnað, hefði FI 232 þurft að hafa svo miklu meiri hraða en FI 614 að það verður að teljast fráleitt. Aðskilnaðurinn var því að líkindum mun minni en 5 sjómílur, líklega 1 til 2 sjómílur. Ef reiknað er með því, að FI 614 hafi verið á flugi í 7 mínútur og FI 232 í 6 mínútur þegar atvikið gerð- ist, er líklegt að fjarlægðin milli þeirra hefði verið minni en 5 sjó- mílur fljótlega eftir flugtak FI 232. Telja verður fullvíst, að þegar flugumferðarstjórinn klukkan 07.36:00 og klukkan 07.36:34 full- vissaði flugmennina um að hann hefði þá á radar og þar með væri lágmarksaðskilnaöi haldið, hafi þær verið mjög nálægt hvor ann- arri og hættuástand fyrirsjáanlegt. Frá því flugmaður FI 232 hóf að kvarta yfir heimildinni og þar til flugumferðarstjórinn greip til að- gerða liðu 1 mínúta og 20 sekúndur. Flugumferðarstjórinn sagði fyrirmælin um hæðaraðskilnað hafa seinkaö vegna þess hve mikið flugstjóri FI 232 þurfti að tjá sig á bylgjunni. Tjáning þessi fór fram á áðurnefndu tímabili og jafnframt tvitekin fullvissa um radaraðskiln- að og ómögulegt er að skilja orð flugumferðarstjóra öðruvísi en svo, að áhyggjur flugmanns væru óþarf- ar. FI 614 tilkynnti sig FL 95 (að hann væri í 9500 feta hæð) klukkan 07.36:55 og aðstoðarflugmaður FI 232 heyrði það, en flugstjóri ekki. Flugumferðarstjóri gaf FI 232 fyrirmæli kl. 07.36:51 að klifra að minnsta kosti 1000 fetum undir FI 614. Það er um það bil einni mínútu fyrir atvikið og þá var FI 232 rétt undir FL 80 (átta þúsund fetum). Hér hefði flugumferðarstjóri átt að láta fylgja með fyrirmælunum upplýsingar um hæð FI 614 og jafn- framt þá strax á eftir að segja FI 614 að kalla í gegnum hver þúsund fet, en hann „taldi" að flugstjóri FI 232 hefði náð hæðartilkynningu FI 614 og lét hjá líða að fá það stað- fest.“ Vinnuálag flugumferð- arstjóra óhóflegt „Við rannsókn kom fram, að flug- umferðarstjóri var nýkominn á vakt, sem hófst klukkan 07.30. Þessi vakt var hin 21. frá 8. ágúst, þegar hann kom úr sumarfríi. Á þessu tímabili hafði hann átt 5 frídaga. Álíta verður að vinnuálag flug- umferðarstjórans hafi verið óhóf- legt og uppsöfnuð þreyta hafi að verulegu leyti ráðið viðbrögðum hans. Flugstjóri FI 232 sagði klukkan 07.36:16 eða um 1 mínútu og 45 sek- úndum fyrir atvikið, að þeir sæju DC 8-flugvélina vel og samkvæmt framburði flugmannanna, þá sáu þeir hana fljótlega eftir flugtak." Flugstjóri FI 232 átti að draga úr klifri vélarinnar „Telja verður að flugstjóri FI 232 hefði átt að draga úr klifri flugvél- arinnar og ganga úr skugga um Boeing 727-þota Flugleiða. DC 8-þota Flugleiða. flughæð FI 614, þegar fyrirmælin komu um að halda sig að minnsta kosti þúsund fetum undir FI 614. Aðstoðarflugmaður FI 232 vissi aö flugstjórinn var óánægður og átti orðaskipti við flugumferðar- stjórann um flugtaksheimildina. Hann sagðist hafa séð FI 614 skammt frá og að það hafi verið sjónflugsaðskilnaður, en ekki rad- araöskilnaður á milli flugvélanna. Samt sneri hann sér að flugáætlun- inni og fylgdist ekki með FI 614. Aðstoðarflugmaður FI 232 heyrði þegar FI 614 gaf hæðina 95, en hann gerði ekki athugasemdir eða beindi athygli flugstjórans að hæð- araðskilnaði flugvélanna." Sérstök ástæða til að vera vel á verði „Afstaða sólar var slík, að séð frá FI 232 bar FI 614 nærri sólu og erfitt að fylgja henni með augun- um. Var því sérstök ástæða til þess að vera á verði, enda ber flug- mönnum á flugi í sjónflugsveður- skilyrðum að fylgjast með og forð- ast aðra umferð, hvaða heimild sem þeir hafa fengið. Samkvæmt teikningu, sem gerð var eftir radarbandinu, nálgaðist FI 232 DC 8-véIina aftan frá hægri, og þegar flugvélarnar voru komnar nálægt hvor annarri, virtist FI 614 beygja örlítið til hægri í veg fyrir FI 232. Er þá líklegt að flugstjóri FI 232 hafi misst sjónar af FI 614 og flogið mjög nálægt henni í gegnum hæð hennar. Áhöfn 614 taldi, að FI 232 hafi farið 30 til 90 metra framan við þá, er hinn klifraði i gegn um hæö þeirra og verður að álíta að aðeins hafi munað nokkrum metrum að ekki varð árekstur miili flugvél- anna. Samkvæmt reglum AlP-Iceland skulu viðskipti á viðkomandi flug- stjórnarbylgju fara fram á ensku. Þar er ekki vettvangur fyrir sam- ræður eins og þær sem fram fóru,“ segir í niðurlagi niðurstöðu rann- sóknarnefndarinnar. Af þessu er ljóst, að frumorsök atviksins er að of skammur tími leið milli flugtaks. Flugumferðar- stjórinn var leystur frá störfum meðan rannsókn málsins stóð yfir og gert að sæta hæfnisprófi og læknisskoðun áður en hann tók til starfa á ný. Rannsóknarnefndin lagði fram tillögur til úrbóta í sex liðum. Þær eru: Að samræmdar verði vinnuað- ferðir flugumferðarstjóra við rad- arþjónustu á íslandi. Lagðar eru til hraðatakmarkanir í brottflugi og aðflugi við Keflavíkurflugvöll. Heildarskipulag vakta- og vinnu- skylda flugumferðarstjóra verði endurskoðuð, sérstaklega hvað við- vikur lengd vakta og kvaðningu og aukavaktir milli skylduvakta. Farið verði eftir ákvæðum um að reglur um hæfnipróf fiugumferðarstjóra, sem er að finna í reglugerð um skírteini, sem Flugmálastjórn gefur út og loks leggur nefndin til að gefnar verði skýrslur um atvik sem þetta, svo fljótt sem auðið sé og far- ið verði eftir gildandi reglum um fjarskipti. Blaðamaður Mbl. sneri sér til Péturs Einarssonar, flugmála- stjóra, vegna máls þessa. Þetta er í annað sinn á tiltölulega skömmum tíma sem atvik sem þetta verður. Litlu munaði að árekstur yrði milli þotu Arnarflugs og vélar frá varn- arliðinu. Meðvirkandi orsök þá var „þreyta" flugumferðarstjóra. „Við erum þessa dagana að leggja lokahönd á okkar hugmyndir hvernig við breytum vaktafyrir- komulagi flugumferðarstjóra og stjórnun á flugumferðarþjónust- unni,“ sagði Pétur Einarsson og bætti við: „En ég fer ekki í grafgöt- ur með það, að ég tel að flugumferð- arþjónusta hér á landi sé góð og það er álit fjölmargra erlendra sérfræð- inga. En auðvitað þurfa menn ávallt að vera á varðbergi og sifellt leita leiða til úrbóta. Þessi endur- skoðun nú er ekki endilega vegna þessara tilvika heldur viðleitni okkar til þess að stefna að því besta,“ sagði Pétur Einarsson. Frá blaöamannafundinum í Norræna húsinu í gær. Fundur forsætisraðherra Norðurlanda f Reykjavík: Aukið samstarf í efnahagsmálum og mengunarmál aðalumræðuefnin Á FUNDI forsætisráðherra Norður- landa og forsætisnefndarinnar í Reykjavík í gær voru aðalumræðu- efnin efnahagsmál, mengunarmál og fyrirhugaðar aðgerðir til lausnar at- vinnuleysinu. Voru ráðherrarnir sammála um, að ekki mætti lengur dragast að móta ákveðnar tillögur um samstarf Norðurlandanna í efna- hagsmálum, sem hefði það að höfuð- markmiði að koma í veg fyrir vax- andi atvinnuleysi. Á blaðamannafundi, sem hald- inn var i Norræna húsinu í gær, hafði Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra orð fyrir starfsbræðrum sínum frá hinum Norðurlöndunum. Kom þar fram, að menn hefðu nokkrar áhyggjur af hægum hagvexti í Vestur- Evrópu og þeim afturkipp, sem virtist kominn í efnahagslífið í Bandaríkjunum, en þó væri ljóst, að í heild hefði orðið meiri bati í efnahagslífi Norðurlanda en ann- ars staðar í álfunni. Á fundinum i Reykjavík í gær var einhugur um að ganga nú þeg- ar frá raunhæfum tillögum um víðtækara samstarf Norðurland- anna i efnahagsmálum í þeim til- gangi að vinna gegn atvinnuleys- inu og var lögð áhersla á, að ríkis- stjórnirnar íegðu fram tillögur sínar um þetta mál á þingi Norð- urlandaráðs, sem haldið verður í Reykjavík í mars nk. Ánnað aðalmálið á fundinum var vaxandi loftmengun, sem far- in er að valda verulegum skaða á lífríkinu jafnt á Norðurlöndum sem annars staðar i Evrópu. Kom það fram hjá Steingrími, að fyrir frumkvæði Norðurlanda hefðu ríkisstjórnir í 20 löndum fallist á að minnka magn brennisteins, sem sleppur út í andrúmsloftið um 30% fram til 1993 og lýsti hann ánægju sinni og starfsbræðra sinna með þær áætlanir. Á hinn bóginn bæri að harma, að breska ríkisstjórnin væri ekki í þessum hópi og væri tregða hennar til að grípa til róttækra mengunarvarna mikið áhyggjuefni. Þess vegna hefði verið ákveðið að senda henni Endurskoðuð þjóðhagsspæ Þjóðarframleiðslan minnkar um Vi % í ár en eykst um V2 % á næsta ári Á/ETLÁÐ er að þjóðarframleiðslan muni minnka um Vi% á þessu ári en aukast um Vi% á næsta ári, samkvæmt endurmetinni þjóðhagsspá fyrir árin 1984 og 1985 sem Jón Sigurðsson, forstjóri Þjóðhagsstofnunar, kynnti á spástefnu Stjórnunarfélags Islands í gær. Sagði Jón að auknar vaxtagreiðslur af erlendum lánum skerði vöxt þjóðarframleiðslunnar um tæpt 1 % hvort árið. Sé hagvöxturinn mældur án áhrifa vaxtanna, sem gefi skýrari mynd af framleiðslubreytingum í landinu, verði niðurstaðan því sú að heildarþjóðar- framleiðslan hafí aukist um Vi% í ár en nær \Vi% á næsta ári. „Þar með virðist lokið þriggja ára samdráttarskeiði í þjóðarbúskapnum, sem þó hefur ekki fylgt nokkurt atvinnuleysi," sagði Jón. harðorð mótmæli og skora á hana að sýna samstöðu í þessu mikla alvörumáli. Á fundinum í gær var fjallað um hörmungarnar í Afríku og lýstu forsætisráðherrarnir yfir þeim ásetningi sínum að auka verulega aðstoðina við hinar þurf- andi þjóðir. Þá var einnig rætt um væntanlegt samstarf þjóðanna í útvarps- og sjónvarpsmálum og lögð áhersla á, að fullmótaðar til- lögur um það efni yrðu lagðar fyrir þing Norðurlandaráðs í mars. Fréttamenn spurðu forsætis- ráðherrana nokkurra spurninga um mál, sem ekki voru sérstaklega til umræðu á fundi þeirra, eins og t.d. um hugmyndina um kjarn- orkuvopnalaust svæði á Norður- löndum. Kom það fram hjá Olof Palme, forsætisráðherra Svía, og Káre Willoch, forsætisráðherra Norðmanna, að um það mál er ekki einhugur. Sviar og Finnar telja raunhæft að lýsa einhliða yf- ir slíkri skipan mála, en Norð- menn og Danir telja, að þetta mál verði að leysa í víðara samhengi. Willoch var einnig spurður um þann mikla styrk, sem norska rík- isstjómin veitir sjávarútveginum þar í landi og svaraði hann því til að vissulega væri hann óæskilegur en þar hefðu þó fyrst og fremst byggðasjónarmið verið látin ráða. Kvaðst Steingrímur Hermannsson hafa tjáð Willoch óánægju sína og stjórnarinnar með þessar niður- greiðslur og sagðist vona, að þær yrðu ekki til frambúðar. I kjölfar kjarasamninganna og þeirra aðgerða, sem gripið var til í því skyni að hamla gegn áhrifum þeirra á stöðu atvinnuvega, atvinnu- ástand og viöskiptahalla gagnvart útlöndum, er ljóst að á næstu mán- uðum rís mikil alda verðhækkana. Þannig má búast við, að hækkun verðlags á mælikvarða framfærslu- vísitölu fram til febrúar/mars á næsta ári verði um 15%, og svipuð á mælikvarða byggingavísitölu. Á öðrum fjórðungi næsta árs má hins vegar búast við, að verulega dragi úr verðbreytingum og upp úr miðju ári gæti verðbólgan verið komin á svip- aðar slóðir og var fyrir samningana í haust. Hvað gerist hins vegar á síðasta fjórðungi ársins 1985, er vitaskuld ekki síst undir því komið, hvort og í hvaða mæli kaupliðum nýgerðra kjarasamninga kann aö verða breytt næsta haust. Þetta at- riði gerir allar verðlagsspár fram yfir næsta haust mjög óvissar. Sé reiknað með óbreyttum samn- ingum út næsta ár og jafnframt gert ráð fyrir, að gengi krónunnar verði á árinu 1985 haldið innan 5% marka frá áætluðu árslokagengi 1984, fæst sú niðurstaða, að verðlag hækki nálægt 20% frá upphafi til loka árs, eða helmingi meira en gert var ráð fyrir i þjóðhagsáætlun. Með- alhækkun verölags milli 1984 og 1985 yrði samkvæmt þessu um 26—28%, samanborið við 11—13% í þjóðhagsáætlun. Með öðrum orðum, verðbólgan næstu tólf mánuðina yrði svipuð og hún var siðustu tólf mánuði, í stað þess sem gert var ráð fyrir í þjóðhagsáætlun, að verðbólg- an héldi áfram að hjaðna á næsta ári og yrði helmingi minni en á ár- inu 1984. Vöruinnflutningur er talinn verða 7 !&% meiri í ár en í fyrra á móti lÆ% aukningu útflutnings. Spár fyrir næsta ár sýna 2% aukningu innflutnings í heild, sem stafar nær eingöngu af skipakaupum en annar innflutningur ætti ekki að breytast að marki miðað við spár um breyt- ingar þjóðarútgjalda. Þjónustu- viðskiptin, að vöxtum frátöldum, eru okkur yfirleitt hagstæð um þessar mundir en jöfnuður greiddra vaxta af erlendum lánum og vaxta- tekna af ógreiddum útflutningi og gjaldeyriseign er ákaflega óhag- stæður og setur mikla slagsíðu á þjónustujöfnuðinn í heild. Ljóst er, að svo verður einnig á árinu 1985 en vaxtagreiðslur nema nú um 14% af útflutningstekjum. Viðskiptajöfnuðurinn í heild er talinn verða óhagstæður á þessu ári um 3,9 milljarða króna, þar af er vöruskiptahallinn hálfur milljarður, vaxtahallinn 4,5 milljarðar en önnur þjónustuviðskipti með afgang sem nemur 1,1 milljarði. Spáin fyrir næsta ár er svipuð en þá er gert ráð fyrir viðskiptahalla, sem nemur 4,8 milljörðum. Hallinn 1984 og 1985 svarar til 10—11% af útflutnings- tekjum en miðað við þjóðarfram- leiðslu er hallinn 5,8% 1984 og 5,6% 1985 samkvæmt þessum spám. „Þótt samdráttarskeiði virðist lokið og verðbólga sé miklu minni en hún var á fyrri hluta árs 1983 er enn við ærinn vanda að glíma í þjóðar- búskapnum. Atburðir síðustu vikna á sviði efnahagsmála sýna svo ekki verður um villst að lækkun verð- bólgu fyrir tilstilli áhrifarikrar tekjustefnu verður skammlíf, ef ekki tekst að fylgja tekjustefnunni eftir með nægilega aðhaldssamri stefnu í fjármálum og peningamál- um og umbótum í fjárhagslegu skipulagi atvinnuveganna. Að baki verðbólgunni býr einnig togstreita um tekjuskiptinguna. Ekki verður sigrast á verðbólgunni nema ráðin sé bót á því misvægi í íslenskum efnahagsmálum, sem birtist í þrá- látri þörf fyrir erlendar lántökur til að standa straum af þjóðarútgjöld- um og viðskiptahalla, sem er alltof mikill og verður að lækka á næstu árum. Þetta er mikilvægasta verk- efnið á sviði hagstjórnar næstu ár,“ sagði Jón Sigurðsson í ræðu sinni á spástefnu Stjórnunarfélags íslands.

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.