Morgunblaðið - 08.01.1985, Side 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. JANÚAR 1985
t Úttör EMILÍU BORG veröur gerö frá Dómkirkjunni í dag, kl. 13.30. Þeim, sem vilja minnast hinnar látnu, er bent á Minningarsjóö frú Stefaníu Guð- mundsdóttur, leikkonu. Framlögum er veitt móttaka hjá Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar. Aöatandendur.

t Eiginkona mln, móöir okkar, tengdamóöir, amma og langamma, HREFNA HJÖRLEIFSDÓTTIR, Sjafnargötu 10, veröur jarösungin frá Dómkirkjunni, fimmtudaginn 10. janúar kl. 13.30. Þeim sem vildu minnast hennar er bent á Slysavarnafélag fslands. Haraldur Ólafsson, Ólafur Haraldsson, Ásgeröur Höskuldsdóttir, Höröur Haraldsson, Haraldur Haraldsson, Ragnheiöur Snorradóttir, Rafn Haraldsson, Sigurbjörg Jónsdóttir, barnabörn og barnabarnabörn.

t Frændi minn, ÓLI KR. JÓNSSON, Hringbraut 84, Raykjavlk, sem lést i Landakotsspítala á gamlársdag, veröur jarösunginn frá Fossvogskirkju, miövikudaginn 9. janúar kl. 10.30. Fýrir hönd vandamanna, Jenný Anna Baldursdóttir.

+ Móöir okkar, tengdamóöír og amma, RAGNHEIÐUR EINARSDÓTTIR, Sunnuflöt 2, Garöabæ, er lést 26. desembner sl. veröur jarösungin frá Dómkirkjunni miö- vikudaginn 9. janúar kl. 13.30. Blóm eru vinsamlegast afþökkuö en þeim sem vildu minnast hinnar látnu er bent á Hrafnkelssjóö. Minningarkortin eru afgreidd i bókabúö Braga, Lækjargötu. Sigurveig Sveinsdóttir, Ólaffa Sveinsdóttir, Pélmar Olason, Jón Jóhannsson, Ragnheióur Pálmarsdóttir, Sveinn JÓnsson, Sveinn óli Pálmarsson, Sólveig Jónsdóttir, Hrafnkell Pálmarsson,

+ Systir okkar, STEINUNN GUÐMUNDSDÓTTIR, veröur jarösungin frá Dómkirkjunni miövikudaginn 9. janúar kl. 15.00. Jarösett veröur í gamla kirkjugaröinum við Suöurgötu. Ráöhildur Guömundsdóttir, Tómas Guömundsson, Ingimundur Guömundsson.

+ Móöir okkar, tengdamóöir, amma og langamma, SIGRÍDUR KARLSDÓTTIR frá Tjaldbúöum, Staöarsveit, veröur jarösungin frá Fossvogskirkju fimmtudaginn 10. janúar kl. 10.30. Marfa Bjarnadóttir, Jón Pálsson, Finnbogi Bjarnason, Málmfrföur Jóhannesdóttir, barnabörn og barnabarnabörn.

+ Móöir okkar, tengdamóöir, amma og langamma, VALDÍS JÓNSOÓTTIR, Langholtsvegi 8, veröur jarösungin frá Fossvogskirkju í dag, 8. janúar, kl. 13.30. Jenný Jónsdóttir, Anton G. Axelsson, Kristfn J. Jónsdóttir, Jens Hinriksson, Esther Jónsdóttir, Hlööver Kristjánsson, barnabörn og barnabarnabörn.

+ Þökkum innilega auösýnda samúö og vináttu viö andlát og útför eiginmanns míns og fööur, ANDRÉSAR MARKÚSSONAR, Engjavegi 73, Selfossi. Jónfna Kristjánsdóttir, Halldór Andrásson.
Emilía Borg — Minning
Fædd 13. janúar 1901
Dáin 24. desember 1984
Þegar aldnir hverfa héðan af
heimi verður það áleitið umhugs-
unarefni þeim sem eftir lifa
hversu mikið af fróðleik og
reynslu kynslóðanna hverfur með
hverjum og einum. Þegar mér var
sagt andlát Emilíu Borg leikkonu
fyrir skömmu var það ekki að til-
efnislausu að þvílíkar hugsanir
sóttu á mig.
Við Emilía þekktumst ekki
persónulega fyrr en á síðasta ári.
Að sjálfsögðu vissi ég um hana og
fjölskyldu hennar. Þau voru
þekktir Reykvíkingar sem höfðu
lagt mikið af mörkum til fram-
dráttar íslenskri leiklist og nöfn
úr þeirra hópi ber þar hátt.
Atvikin höguðu því svo að ég
þurfti að leita til Emilíu Borg
vegna verkefnis sem ég hefi haft
með höndum að undanförnu. Ævi
og störf íslenskra kvenna er svið
sem ég hefi gert tilraun til að
draga fram í dagsljósið. í því úr-
taki sem athygli hefur verið beint
að var sjálfgefið að nafn Stefaníu
Guðmundsdóttur móður Emilíu
væri ofarlega á blaði. Hún er dáð
leikkona sem átti sér glæsilegan
og annálsverðan listferil.
Frú Stefanía lést á hátindi
frægðar sinnar árið 1926, þá tæp-
lega fimmtug og hafði leikið meira
og minna á sviði í Reykjavík frá
árinu 1893. Því miður hefur aðeins
litið eitt verið skráð af leiklistar-
sögu Stefaníu og með hverju árinu
fer þeim fækkandi sem eru til frá-
sagnar um hennar tíma.
Það kom af sjálfu sér fyrir mig
að leita til Emilíu dóttur hennar
þegar ég vildi fræðast um ævi og
starf móður hennar. Emilía var
elst dætra Stefaníu og eitt fjög-
urra barna hennar af sex sem upp-
komust er fetuðu í fótspor móður
sinnar. Það verður mér ógleym-
anlegt að hlýða á Emilíu Borg
segja frá leikför móður sinnar til
íslendingabyggða i Kanada árið
1920. í þeirri för voru einnig þrjú
elstu börn Stefaníu, þau öskar,
Emilía og Anna og öll tóku þau
þátt í leiksýningunum. Upphaf-
lega var fyrirhugað að dveljast
vestra í sex mánuði en leikflokk-
urinn varð þvílíkur aufúsugestur
að dvölin lengdist í rúmt ár.
Áskorunum linnti ekki um að
koma oftar en einu sinni á sömu
staðina og með nýjar uppfærslur.
Það er sérstök upplifun að lesa
blaðagreinar frá þessum tíma um
leikförina vestur en fyrir mér varð
það enn sterkari upplifun að heyra
Emilíu lýsa ferðinni í einstökum
atriðum. Það var líkast því að
horfa á mynd af tjaldi, svo lifandi
og nákvæm var frásögn hennar.
Aðeins örlítið brot af því sem hún
lýsti átti heima í því verkefni sem
ég var að vinna að, en ég bað hana
lengstra orða að rita eitthvað af
þessu niður eða í það minnsta lesa
lýsingu sína inn á segulband. Hún
væri ef til vill eini núlifandi ein-
staklingurinn sem væri til frá-
sagnar. Tilmælum mínum tók hún
ljúfmannlega, bar að vísu fyrir sig
aldur sinn og heilsufar en sam-
sinnti mér.
Nú veit ég ekki hvað úr því varð.
En þetta er að minnsta kosti enn
ein áminning um að láta ekki arf-
leifð kynslóðanna hverfa með
þeim sem óhjákvæmilega hljóta
að verða að víkja af sviðinu.
Möguleikarnir til varðveislu eru
nægir.
En Emilía Borg verður mér
minnisstæð sökum Ijúfmennsku
sinnar, elsku í garð fjölskyldu
sinnar og jákvæðrar afstöðu til
manna og málefna. Blessuð veri
minning hennar.
Björg Einarsdóttir
Þegar flett er gerðabókum
Zontaklúbbs Reykjavíkur, frá
liðnum áratugum, er þess að jafn-
aði getið, þá félagar vildu gera sér
dagamun, að Emilía Borg hafi set-
ið við hljóðfærið, og er ekki svo
ýkja langt síðan slíkt var siðast
fært til bókar.
Emilía Borg, píanókennari og
leikkona, var meðal stofnfélaga
Zontaklúbbs Reykjavíkur árið
1941, ásamt Þóru systur sinni.
Zontahreyfingin er alþjóðleg
kvennahreyfing, sem upprunnin
er i Bandaríkjunum árið 1919;
hreyfingin hefur það meðal ann-
ars að markmiði að styrkja stöðu
kvenna á ýmsan hátt, stuðla að
persónulegum kynnum milli
starfsstétta og efla þar með skiln-
ing þeirra á milli.
Kynni okkar Emilíu hófust þeg-
ar ég ung að árum gerðist félagi í
Zontaklúbbi Reykjavíkur. Hún var
þá orðin roskin kona, en glampi i
augunum og brosið bjarta báru
vitni um síunga og fagra sál lista-
mannsins. Ræktarsemi við félags-
skapinn og einstaklinga, sem i
honum voru, fannst mér alltaf
einkennandi fyrir hana. Hún var
uppörvandi og hvetjandi í sínum
viðhorfum, þótt ekki þýddi það
gagnrýnisleysi.
Samband þeirra systranna,
Þóru og Emilíu, var sérstakt. Það
einkenndist af gagnkvæmri um-
hyggju, hlýju og tryggð við ætt og
uppruna. Bernskuheimili þeirra
systra á Laufásvegi 5 var eins og
kunnugt er mikið menningarheim-
ili. Þar ólust þau upp systkinin
sex. í endurminningum önnu Borg
Reumert, systur Emilíu, segir í
bréfi frá henni til föður þeirra:
„En eins mikið og hugur og
hjarta megna er ég hjá þér og
hugsa til þín og elska þig af öllu
mínu hjarta. Og það veiztu, að við
gerum öll, enda hefur okkur hlotn-
azt sú mesta hamingja í lífinu að
eiga guðdómlegustu foreldra jarð-
arinnar, sem hafa gefið allt sitt líf
til þess að gera okkur að sem bezt-
um manneskjum."
Þau kynni, sem ég hafði af þeim
systrum, bera vitni um, að það
hafi tekizt.
í sömu bók segir frá því, að und-
ir suðurgafli stóra, gula hússins á
Laufásvegi 5 vaxi hlynur og álm-
ur; þar vaxi einnig bak við húsið
rósir, sem móðir þeirra Stefanía
Guðmundsdóttir leikkona rækt-
aði, en það voru fyrstu útirósirnar,
sem ræktaðar voru á Islandi.
Á hverju sumri, þegar fyrsta la
france-rósin sprakk út í garðinum,
var það viðburður, sem um var
rætt í bænum.
Á heimilinu sjálfu spruttu líka
upp rósir, dæturnar fjórar sem
einnig var talað um í bænum, þeg-
ar þær tóku, hver af annarri, að
feta í fótspor móður sinnar og
veita fólki unað með list sinni.
Nú eru þær allar horfnar af
sjónarsviðinu. Á Laufásvegi 5 er
tjaldið fallið.
Guðrún Jónsdóttir arkitekt,
formaður Zontaklúbbs Reykjavíkur.
Með fráfalli Emilíu Borg á að-
fangadag jóla lauk merkum kafla í
menningar- og listasögu Reykja-
víkur á þessari öld. Emilía var síð-
asta systkinið, sem bjó á Laufás-
vegi 5, þar sem þau Stefanía Guð-
mundsdóttir og Borgþór Jósefsson
reistu sér bú, snemma á öldinni,
og ólu upp sinn stóra barnahóp.
Húsbóndinn háttsettur starfs-
maður Reykjavíkurbæjar og hús-
freyjan vinsælasta og hæfasta
leikkona sinnar samtíðar á fs-
landi. Systkinin uxu til vegs og
virðingar, bæði heima og að
heiman.
Við, sem áttum því láni að fagna
að verða vinir og heimagangar á
Laufásvegi 5 á uppvaxtarárum
okkar, sem eru næmust fyrir
skaplundaráhrifum og framkomu
allri, sáum fyrir okkur dæmin um
það hvernig virðing fyrir öðrum
og gæflyndi getur áorkað til góðs í
samneyti fólks. Hjá Borg-systkin-
unum kom það af sjálfu sér, að
vinir hvers eins þeirra urðu vinir
þeirra allra. Sú vinátta hélst alla
ævi. Þetta var svo rótgróið í allri
fjölskyldunni, að árin, sem ég var
heimagangur á Laufásvegi 5, var
Anna Borg farin til Kaupmanna-
hafnar, þar sem hún eins og kunn-
ugt er komst til vegs og virðingar
sem ein af fremstu leikkonum
Norðurlanda. Svo þegar ég kom til
Hafnar nokkrum árum seinna tók
hún mér sem bróðir væri, af því að
ég var vinur Geirs bróður hennar.
Það var henni nóg einsog það
hafði verið systrum hennar heima
á íslandi.
Á heimilinu var fagurt mannlíf
í allri umgengni, jafnt til leiks
sem til verka. Þar heyrðist aldrei
æðruorð. Menningarmál og listir í
hávegum haft á öllum sviðum. Ef
hlutlægni mátti merkja, væri það
helst, að leiklistinni væri gert ívið
hærra undir höfði.
Og þannig liðu árin. Sigrar og
sorgir skiptust á. Anna fórst í
flugslysi. Áslaug dó á besta aldri.
Óskar og Þóra hafa og verið köll-
uð. Vinirnir trístraðir hér og þar
svo að jafnvel heimsálfur skildu.
Loks kom að því, að Emilía var
orðin ein eftir á Laufásvegi 5. Það
vildi þó til, að Geir var ekki víðs
fjarri. Ást og umhyggja Borg-
fjölskyldunnar fyrir ættingjum og
vinum hefir gengið í arf til yngri
kynslóöanna, sem veittu Emilíu
huggun og umhyggju er hún var
orðin ein og veikindin sóttu að.
Emilía var okkur, gömlu hús-
vinunum á Laufásvegi 5, bæði sem
móðir, systir og athvarf, sem var
okkur ætíð opið og hún gleymdi
okkur aldrei. Skömmu áður en
hún dó fékk hún að vita, að Geir
myndi sennilega hitta gamlan vin
á ferð sinni erlendis. „Gleymdu nú
ekki að kyssa hann frá mér og
segja honum að ég hugsi ávallt til
hans og fylgist með hvað hann er
að gera,“ sagði hún við bróður
sinn. Það var ekki hægt að fá betri
kveðju frá vini sem aldrei brást,
það hefir verið sagt, að þar sem
gott fólk fer, þar séu Guðs vegir. Á
þeim slóðum finnum við Emilíu
Borg. Friður sé með henni Millu
minni. Þökk fyrir allt.
New York á gamlársdag 1984.
fvar Guðmundsson
Á aðventunni kom ég inn á kvist
til Millu, og voru þá liðin mörg ár
frá því að ég var þar síðast og
margt breytt.
fbúðin á miðhæðinni stóð auð
þar sem Óskar og Beta bjuggu og
niðri var Þóra ekki lengur. Allir
húsráðendur horfnir til feðra
sinna nema Milla í risinu. Hún sat
þar ein og gætti föðurleifðar sinn-
ar af umhyggju og ástúð. Minn-
ingar eru margar en ekki ásæknar
og oft óljósar sveimhuganum en
hér er Milla fjórða víddin. Tíminn
varð að víkja. Jafnvel Borgund-
arhólmsklukkan i borðstofunni
hjá Óskari átti erfitt um gang.
Þar minnist ég jólanna sem haldin
voru af formfestu og virðuleik. Þá
var Óskar forsöngvari og allir
sungu: „Ég á heima á íslandi ...
íslandinu góða“ og eftirvæntingin
leyndi sér ekki, við áttum von á
pakka frá Danmörku frá Önnu og
Audu. Óskar lék sjálfur undir á
píanettið — kannski var Milla
ekki komin. Hjá Betu þreytti ég
próflestur og naut natni hennar og
alúðar. Ég hafðist við í herbergi
Ragnars í ró og næði. Þar munu
lærdómsmenn ýmsir hafa stundað
iðju sína af alvöru og kostgæfni. f
stofunni þar fékk ég fyrsta launa-
umslagið mitt afhent. Það var
greiðsla fyrir „lykilhlutverk" í
„Óla smaladreng". Ég hafði
gleymt öllu sem ég átti að segja
enda ekki nema sjö ára álfur. Orð-
in sem mér var trúað fyrir, „Þú átt
að verða kóngur," skyldu mælt til
smaladrengsins. Fyrir orðin sem
ekki voru sögð fékk ég greiddar 25
krónur. Beta lagaði listagott te og
hráefnið var sérpantað frá Aust-
urlöndum. Heitu vatni var hellt
yfir teblöðin rétt í botninn og látið
standa. Eftir góða stund var pott-
urinn fylltur af sjóðheitu vatni og
þannig framreitt. óskar hellti þvi
á undirskál og þaðan í bollann
sinn og nú var drykkurinn til-
búinn. Orðin hefðu ekki gleymst í
Iðnó forðum ef Ijósálfurinn hefði
mátt hvísla þeim að óskari. Mér
fannst menningin eiga upptök sín
á heimili Óskars og Betu. Sögu-
fróðir hefðu rakið strauma t.d. til
Ameríku og Frakklands. Svo
ákveöin voru persónueinkenni