Morgunblaðið - 17.01.1985, Qupperneq 21

21
undaðar í bókarlok segir meðal
annars að „harka ríkisins" hafi
kallað á samstöðu, „harka sem átti
rætur í þeirri fullvissu ýmissa for-
ystumanna Sjálfstæðisflokksins
að hægt væri að brjóta Verka-
lýðshreyfinguna á bak aftur“. Síð-
an segir: „Það var ekki Sjálfstæð-
isflokkur Jóns Þorlákssonar, Ólafs
Thors eða Bjarna Benediktssonar
sem mætti til leiks á haustdögum.
Flokkur sem byggði á lagahyggju
og reyndi að taka mið af sjónar-
miðum allra stétta. Nei, það var
„prinsipslaus" flokkur sem gróf
sig í skotgrafir yst á hægri væng
íslenskra stjórnmála. Flokkur
frjálshyggjumanna." Málatil-
búnaður höfunda um Sjálfstæðis-
flokkinn í verkfallsátökunum mið-
ast við það að „sanna" þessa full-
yrðingu. Þeir sieppa því að vísu, að
það var Sjálfstæðisflokkurinn
með Matthías Á. Mathiesen sem
fjármálaráðherra og Geir Hall-
grímsson sem forsætisráðherra
sem beitti sér fyrir því 1976 að
opinberir stafsmenn fengu verk-
fallsrétt. Til átaka sem þessara
gat því aldrei komið á tímum Jóns
Þorlákssonar og Ólafs Thors eða
Bjarna Benediktssonar. Þá voru
þau alfarið bönnuð með lögum.
Hins vegar urðu oft hörð verk-
fallsátök á meðan þeir voru í for-
ystu Sjálfstæðisflokksins og var
þá jafn harkalega ef ekki harka-
legar á þá ráðist en forystumenn
Sjálfstæðisflokksins nú.
„Harka ríkisins" er að sjálf-
sögðu afstætt hugtak. í bókinni er
lítið haft fyrir því að skýra efna-
hagslegar aðstæður, stöðu ríkis-
sjóðs og aðrar forsendur fyrir því
að 30% krafa BSRB eða krafan
um kauptryggingu átti ekki rétt á
sér. Höfundar dylgja mikið um
skattalækkunarleiðina sem ýmsir
sjálfstæðismenn og ekki síst for-
maður flokksins, Þorsteinn Páls-
son, taldi vænlegustu leiðina. Auð-
vitað má um það deila hvort sú
leið hafi í raun verið fær við ríkj-
andi aðstæður. Hitt er ljóst, að
forystumenn BSRB vildu aldrei
kanna það til nokkurrar hlítar.
Þeir einblíndu á eigin kröfugerð.
Ekki er unnt að skella sökinni af
því á Sjálfstæðisflokkinn.
Höfundar birta lista, óformlegt
plagg úr viðræðum Alþýðusam-
bandsins og Vinnuveitendasam-
bandsins, þar sem nefndar eru
hugmyndir um niðurskurð á ríkis-
útgjöldum eða „niðurskurð á til-
færslum og rekstri", eins og segir í
bókinni. Engar sönnur færa höf-
undar á, að þessi listi sé kominn
frá Sjálfstæðisflokknum, enda er
það óframkvæmanlegt. Hefðu höf-
undar gjarnan mátt verja nokkr-
um tíma til að grafast fyrir um
það hvort listinn í bókinni væri
t.d. ættaður frá Alþýðusamband-
inu eða Vinnuveitendasamband-
inu. Heimildamenn mínir segja,
að listinn í bókinni sé plagg Ál-
þýðusambandsins.
Höfundar stunda samanburðar-
fræði þegar þeir ræða um Sjálf-
stæðisflokkinn og Framsóknar-
flokkinn, stjórnarflokkana. Og
komast að þeirri niðurstöðu að
Sjálfstæðisflokkurinn sé að
minnsta kosti ívið verri en Fram-
sóknarflokkurinn, ef ekki miklu
verri. Það hafi verið þeir Davíð og
Albert sem „brutu lög“ á verk-
fallsmönnum með því að borga
þeim ekki laun eftir 4. október.
Framsóknarmennirnir Páll Pét-
ursson og Stefán Valgeirsson eru
sérstaklega nefndir til sögunnar
sem skilningsríkir stjórnmála-
menn.
Næsta furðulegt er að lesa eftir
á um upphlaup Kristjáns Thor-
laciusar vegna ummæla Þorsteins
Pálssonar í sjónvarpi 14. septem-
ber og þeirrar yfirlýsingar Al-
berts Guðmundssonar 26. septem-
ber, að hann felldi tillögu sátta-
semjara. Hinn 13. september strax
og sáttatillagan var lögð fram,
samþykktu stjórn og samn-
inganefnd BSRB að hvetja félags-
menn til að fella tillöguna. For-
usta BSRB taldi hana sem sé óvið-
unandi og hóf áróður gegn henni.
Hinn 14. september kom Þorst-
einn Pálsson fram í sjónvarps-
fréttum og sagði, að afleiðing af
óraunhæfum kjarasamningum
yrði að sínu mati mjög aukið at-
vinnuleysi eða tafarlaus gengis-
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 17. JANÚAR 1985
felling og aukin verðbólga. í bók-
inni er sagt að Þorsteinn hafi lýst
því yfir „að ef sáttatillagan yrði
samþykkt" yrðu afleiðingarnar
eins og áður var lýst. En þessi
rangfærsla á ummælum Þorsteins
var höfð uppi strax. Neitaði
Kristján Thorlacius á forsendum
hennar að ræða við ríkisstjórnina
fyrr en eftir atkvæðagreiðsluna,
sem fram fór 24. og 25. september.
26. september ræddu Kristján og
félagar við þá Steingrím Her-
mannsson og Þorstein Pálsson.
Síðan segir í bókinni „á meðan á
fundinum stendur lýsir Albert því
svo yfir við fréttamenn nokkrum
dögum áður en talning atkvæða
fer fram, að hann hafi sagt nei við
sáttatillögunni og það frétta þeir
félagar (Kristján Thorlacius og fé-
lagar, innsk. Bj.Bj.) þegar þeir
koma af fundinum". Hvað er
hneykslanlegt við þetta?
Atkvæðagreiðslu BSRB er lokið,
hvað svo sem líður talningu at-
kvæða. Fjármálaráðherra varð að
taka afstöðu sem hann gerði í
samráði við ríkisstjórnina. Ráð-
herrann hlýtur einn að ráða því
hvenær hann skýrir frá afstöðu
stofu Ríkisútvarpsins sl. laugar-
dagskvöld fengu rangtúlkun hjá
þremur stjórnarandstöðuþing-
mönnum í röð í fréttum Ríkisút-
varpsins í hádeginu á sunnudag-
inn. Sú túlkun var flutt af frétta-
mönnum." Ekki er vitnað til þess-
ara orða Ragnhildar Helgadóttur í
bókinni. Þess er ekki heldur getið,
að ummæli Alberts Guðmunds-
sonar um kennarastéttina, sem
flutt voru að kvöldi fimmtudags-
ins 11. október, komust ekki í há-
mæli á Alþingi fyrr en mánudag-
inn 15. október, og höfðu þó tugir
þingmanna flutt ræður þar á
milli. í ræðu hinn 15. október þeg-
ar Albert bað kennara afsökunar,
sagði hann m.a.: „Ég harma það
því að fjölmiðlar, Ríkisútvarpið á
ég við í þessu tilfelli, sem nú geng-
ur manna á meðal sem útvarp
BSRB, skuli taka upp á þann hátt
sem það gerði fréttaflutning frá
umræðu um þetta mál þar sem, í
fyrsta sinn að því er mér er sagt,
meiri áhersla var lögð á frammík-
öll en á ummæli eða ræðu viðkom-
andi þingmanns. Það skilst mér að
sé einsdæmi og ber að harma."
Þessi ummæli Alberts Guð-
um miðbik vikunnar að það hefði
boðið upp á ófyrirsjáanleg átök ef
einkastöðvunum hefði ekki verið
lokað. Hópar manna litu svo á að
rekstur þeirra væri slík ögrun við
löglegt verkfall BSRB, auk þess að
vera í blóra við landslög, að ef
ákæruvaldið gripi ekki í taumana
væri ekki um annað að ræða en að
loka þeim með valdi.“
Höfundum er sérstaklega í nöp
við stöðina Frjálst útvarp sem
þeir nefna reyndar Valhallarút-
varpið til að tengja hana örugg-
lega Sjálfstæðisflokknum. Til þess
að sanna að Frjálst útvarp hafi
unnið gegn hagsmunum BSRB
vitna þeir í BSRB-menn sem segja
að „alltaf þegar Ragnar Stefáns-
son var í verkfallsvörslu þá sagði
Valhallarútvarpið þannig frá að
verkfallsverðir hefðu komið undir
stjórn Ragnars Stefánssonar
o.s.frv." Ragnar er einn af forvíg-
ismönnum Fylkingarinnar, er
berst fyrir heimsbyltingu komm-
únismans. Gefið er til kynna að
Páll Guðmundsson, skólastjóri i
Mýrarhúsaskóla, sem stjórnaði
verkfallsvörslunni hafi aldrei ver-
ið nefndur á nafn, enda „ekki
Úr Karphúsinu á lokastigi samningsgerðar.
sinni. En Kristján Thorlacius var
ekki af baki dottinn. Hann sagði í
blaðaviðtali af þessu tilefni:
„Þetta eru forkastanleg vinnu-
brögð. Það var ekki einu orði
minnst á að ríkisstjórnin hefði
ákveðið að fella sáttatillöguna.
Maður hlýtur að fordæma svona
framkomu af hálfu þeirra sem
eiga að heita ábyrgir aðilar í þjóð-
félaginu." Hvað á þessi æsingur að
þýða? Ef einhver reyndi að hafa
áhrif á félagsmenn BSRB var það
stjórn BSRB og samninganefnd.
Móðgunargirni Kristjáns Thor-
laciusar er hlægileg, en hafði ótrú-
leg áróðursáhrif.
Athyglisvert hefði verið að sjá
úttekt höfunda á áhrifamætti
fréttastofu hljóðvarps ríkisins á
meðan hún einokaði fréttaflutning
í landinu eftir að frjálsu út-
varpsstöðvunum hafði verið lokað
10. október og raunar einnig áður
en það gerðist. Ragnhildur Helga-
dóttir menntamálaráðherra hélt
því til dæmis fram, að fréttastofa
hljóðvarpsins hefði mistúlkað um-
mæli sín um lögmætar og ólög-
mætar aðgerðir í verkfallinu. í
þingræðu um málið komst Ragn-
hildur þannig að orði: „Það sem ég
sagði í Ríkisútvarpinu var þetta,
að mörg lagabrot hefðu verið
framin þessa dagana, að skoða
yrði þau öll í heild." í bókinni seg-
ir að þessi orð Ragnhildar hafi
sennilega orðið „fleygustu um-
mæli haustsins, ef undan eru skil-
in ummæli Alberts Guðmundsson-
ar um kennarastéttina á Alþingi
nokkrum dögum seinna".
Hér skal fullyrt að hvorki um-
mæli Ragnhildar né Alberts um
kennarastéttina hefðu orðið
„fleygustu ummæli haustsins" ef
fréttamenn hljóðvarps ríkisins
hefðu ekki tekið þau sérstaklega
upp á sína arma. Ragnhildur sagði
á Alþingi: „Þannig er mál með
vexti að ummæli mín við frétta-
mundssonar birtast að sjálfsögðu
ekki í bók þeirra Baldurs Krist-
jánssonar og Jóns Guðna Krist-
jánssonar.
Fjölmiðlafárið
í þeim köflum bókarinnar sem
fjalla um fjölmiðlun i verkfallinu
er annars vegar lýst óraunsæjum
tilraunum starfsmanna NT til
þess að ná sérsamningum við Fé-
lag bókagerðarmanna og hins veg-
ar írafárinu sem varð meðal
opinberra starfsmanna, þegar
frjálsu útvarpsstöðvarnar hófu
sendingar í Reykjavík eftir út-
göngu starfsmanna sjónvarps og
útvarps. Erfið einkamál starfs-
manna NT leiði ég hjá mér.
í upphafi frásagnarinnar um
frjálsu útvarpsstöðvarnar segir
„en þó verður að benda á, að nýju
útvarpsstöðvarnar áttu sér lengri
aðdraganda en tvo daga“. Engin
rök eru færð fyrir þessari full-
yrðingu en hún er liður í þeim al-
menna áróðri bókarhöfunda, að
hér hafi verið eitthvert samsæri
sjálfstæðismanna á ferðinni, enda
segja þeir „verður ekki framhjá
því horft að hér gerði Sjálfstæðis-
flokkurinn, eða öfl innan hans, til-
raun til að taka landslög í sínar
eigin hendur, á þann hátt sem
enginn stjórnmálaflokkur á ís-
landi hefur áður gert.“ Þeir telja
að útvarpsstöðvarnar hafi komið
af stað „öngþveiti" í höfuðborginni
og menn hafi gengið um og spurt:
„Hvað gerir saksóknari?" Því er
lýst, að svo mikil hafi spennan
orðið meðal starfsmanna Ríkis-
útvarpsins út af þessu öllu, að út-
varpsstarfsmenn hafi ætlað sér að
hefja útsendingar á fréttum í
hljóðvarpinu hvort heldur þeir
fengju til þess heimild eða ekki.
Og síðan segir einnig: „Hitt telur
bókarhöfundur sig geta fullyrt að
slíkur hiti var hlaupinn í þessi mál
nokkur leið að koma komma-
stimpli“ á hann. Að minnsta kosti
einu sinni var skýrt frá því í frétt-
um Frjáls útvarps að Páll Guð-
mundsson hefði stjórnað verk-
fallsaðgerðum BSRB við Keflavík-
urflugvöll.
Þegar höfundar ræða útvarps-
málin einblína þeir á, að frjálsu
stöðvarnar hafi verið ólögmætar,
en gera allt sem þeir geta til að
réttlæta útgöngu útvarpsmanna
sem skapaði neyðarástand í þjóð-
félaginu. Það var gegn þessu
ástandi sem menn reyndu að
sporna með því að koma út-
varpsstöðvunum á fót. Að fjalla
um einokun ríkisins á öldum ljós-
vakans eins og heilagt mannrétt-
indamál BSRB eða eitthvert
grundvallaratriði íslenskrar
stjórnskipunar er út í hött. Eng-
inn býst við því að lýðræði á land-
inu hverfi úr sögunni með afnámi
þessarar ríkiseinokunar, þvert á
móti. Hætturnar af ríkiseinokun-
inni fyrir lýðræðið sönnuðust best
í verkfallinu.
Deilan við
Höskuld Jónsson
Þriðji mesti óvinur opinberra
starfsmanna samkvæmt þessari
bók fyrir utan sjálfstæðismenn og
aðstandendur frjálsu útvarps-
stöðvanna var Höskuldur Jónsson,
ráðuneytisstjóri í fjármálaráðu-
neytinu. Verður hann eins konar
tákn embættismannavaldsins.
Vildu verkfallsmenn brjóta á bak
aftur allar opinberar ákvarðanir
sem voru þeim ekki að skapi.
Höskuldi Jónssyni er lýst þann-
ig að hann hafi verið „trúr sinni
köllun og reyndi af fremsta megni
að draga vígtennurnar úr verkfalli
bandalagsins og má með nokkrum
rétti segja að hann hafi öðrum
fremur hleypt fjöri í þetta verkfall
með lagatúlkunum sínum."
Er töluverðu rými í bókinni var-
ið til þess að fjalla um bréf sem
Höskuldur Jónsson ritaði til að
árétta stöðu ríkisins í verkfallinu.
Ráðuneytisbréf af þessu tagi segja
ekki endilega lokaorðið. Þeir sem
ekki vilja sætta sig við þau geta
skotið þeim til dómstóla, einkum
ef um túlkun á lagaatriðum er að
ræða. Þrátt fyrir allan æsinginn
út af þessum bréfum, en stjórn
BSRB mótmælti þeim m.a. á þeim
forsendum, að með þeim væri
„stefnt að því að afnema þau
mannréttindi og lýðfrelsi, sem ís-
lenskt þjóðfélag byggir á“, kemur
hvergi fram að BSRB hafi reynt
að leita réttar síns og losna undan
„einræðislegri framkvæmd fjár-
málaráðherra" og Höskulds Jóns-
sonar með því. Nei, BSRB notaði
bréfin einvörðungu í áróðurs-
tilgangi. Kristján Thorlacius efndi
til blaðamannafundar og likti
„þessum hótunarbréfum“ eins og
bókarhöfundar kalla þau við það
sem ætti sér stað í Póllandi og
Suður-Ameríku. Við þá lýsingu
láta bókarhöfundar sitja og tí-
unda síðan „ofbeldisverk" Kjara-
deilunefndar og annarra í garð
BSRB.
Ófullkomin bók
Eins og að framan má sjá, tel ég
að bók þessi sé ófullkomin að því
leyti að hún skýri einvörðungu
sjónarmið annars aðilans. Áróð-
ursmálefni BSRB meðan á verk-
fallinu stóð eru tekin og þau enn
einu sinni skýrð BSRB í hag. En
mikið vantar á, að þessar skýr-
ingar leiði til sannfærandi niður-
stöðu, að minnsta kosti í mínum
huga.
Einnig hefur verið rakin óná-
kvæmni varðandi einstök atriði,
dagsetningar og fleira.
I öllum umræðunum um nauð-
syn þess að standa vörð um rétt-
arríkið horfa höfundar bókarinn-
ar t.d. alveg framhjá því, að
starfsmenn Radíóeftirlitsins, sem
fóru inn í Valhöll 4. október 1984
þrátt fyrir að verkfall væri hafið,
höfðu enga heimild til húsleitar og
ekki heldur lögreglan sem á var
kallað. Það er fráleitt að ætla að
lögreglu- og radíóeftirlitsmönnum
sé heimilt að fara þannig inn i
húsakynni annarra, enda varð
annað uppi á teningnum þegar
farið var eftir löglegum leiðum til
að loka frjálsu útvarpsstöðvunum.
Er helst að skilja frásagnir and-
stæðinga frjáls útvarps á þann
veg, að þeir telji að einhvers konar
neyðarréttarsjónarmið hafi getað
ráðið aðgerðum radíóeftirlits-
manna og lögreglu í Valhöll hinn
4. október sl.
Dregið skal í efa að lýsingar í
bókinni á því hvernig staðið var að
samningum milli Reykjavíkur-
borgar og starfsmannafélags
borgarinnar 13. og 14. október séu
nákvæmar. Athyglisvert er að
bókarhöfundar telja, að flestir fé-
lagar í BSRB hafi gagnrýnt sam-
komulag borgarinnar „aðallega
vegna þess að með því hefði sam-
staðan verið rofin“. En eins og
kunnugt er, var það efst á baugi á
sínum tíma, að efni samningsins
hefði verið óviðunandi.
Að lokum skal það einnig dregið
í efa, að því sé lýst eins nákvæm-
lega og gera þyrfti til þess að allar
hliðar málsins skýrðust, hvernig
það bar til að tollverðir á Kefla-
víkurflugvelli hófu full störf eftir
allt það sem á undan var gengið.
Höfundar hefðu þannig mátt
verja mun lengri tíma til þess að
skrifa bók sína, ef fyrir þeim hefði
vakað að láta lesandanum í té
réttar og glöggar upplýsingar um
það sem gerðist í „mestu prófraun
sem lýðræði á íslandi og íslenskt
réttarríki hefur gengið í gegnum",
eins og þeir orða það í upphafi
bókarinnar. Þessi blaðamannabók
er síður en svo til þess fallin að
auka tiltrú manna til þess að
blaðamenn vandi vinnubrögð sín.
Ég fullyrði að dagblað, sem að
jafnaði væri ritað af jafnmikilli
óvandvirkni og jafn augljósri
hlutdrægni og þessi bók, ætti ekki
langa lifdaga fyrir höndum.