Morgunblaðið - 14.04.1985, Blaðsíða 4

4 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. APRÍL 1985
■mengunI
Svissarar
taka sér tak
Um miðjan febrúar kom svissn-
eska þingið saman til sér-
stakra funda til þess að leita leiða
til að bjarga skógum landsins. Það
er Svisslendingum mikið áhyggju-
efni að um það bil þriðjungur
skóglendis þeirra er ýmist mjög
illa farinn eða í bráðri hættu.
Rúmlega fimmtungur lands er
skógi vaxinn.
Hingað til hefur samt lítið verið
aðhafst í þessum efnum. Ástæðan
er umfram allt sú að loftmengunin
sem er helsti skaðvaldurinn kemur
einkum frá grannríkjunum. En eft-
ir því sem vandinn hefur aukizt og
stærra skóglendi liggur undir
skemmdum sökum „súrrar rign-
ingar“ og annarra mengunarvalda
þótti óumflýjanlegt að freista þess
að spyrna við fæti.
Ein veigamesta ákvörðun þings-
ins var sú að lækka leyfilegan há-
markshraða ökutækja. Hér eftir
má ekki aka hraðar en 100 km á
klukkustund á hraðbrautum, en
hámarkshraði á öðrum vegum er 80
km. Þá hefur verið fyrirskipað að
frá og með 1987 verði allir nýir bíl-
ar komnir með sérstakan útblást-
ursbúnað sem breyti með hvata
kolsýringi og kolvatnsefnum í
koltvísýring og vatnsgufu. Ætlar
þingheimur að ganga á undan með
fögru fordæmi með því að verða
fyrstur til að fá slíkan búnað í bif-
reiðir sínar og hafa 88 þingmenn af
200 þegar undirritað skuldbindingu
um að hafa aflað sér tækjanna á
næsta ári en leggja bílum sínum að
öðrum kosti. Þá er í undirbúningi
löggjöf um mengunarvarnir í iðn-
aði.
En það er ekki einungis mengun-
in sem hefur leikið svissnesku
skógana grátt. í Sviss er talsverð
timburframleiðsla en á síðustu ár-
um hafa vinnulaun hækkað meira
en timburverðið. Þar af leiðir að
vinnubrögð við skógrækt hafa ekki
verið eins vönduð og fyrrum. Þá
hefur veðráttan átt sinn þátt í því
hvernig komið er, en undanfarin
sumur hafa verið óvenju þurrviðra-
söm og ýmis skordýr valdið meiri
usla en ella. Ekki er talið ólíklegt
að þingið samþykki nú einhvers-
konar styrki til skógræktar og
timburiðnaðar.
Nú verður fróðlegt að sjá hvort
því verður jafnmikið ágengt og
borgarstjórnunum í Basel og Zúr-
ich. í Basel var ákveðið að lækka
fargjöld með almenningsfarar-
tækjum til þess að draga úr notkun
einkabíla og bar það fljótan og góð-
an árangur. En í Zúrich hefur verið
farin sú leið að lækka skrán-
ingargjaid bifreiða með hinum
nýja útblástursbúnaði sem fyrr frá
greinir.
- LIESLGRAZ
IRIKA FOLKII
Baróninn
vill að
Denise skili
djásnunum
Heini von Thyssen, þýskur
barón sem er meðal annars
stjórnarformaður Heineken-
brugghúsanna og í fyrra skildi við
fjórðu eiginkonuna, hefur nú kraf-
ist þess að hún skili aftur djásn-
um, sem að hans sögn eru metin á
sem svarar á fimmta milljarð ís-
lenskra krókna. Hann vill meira
að segja að hún skili aftur trúlof-
unarhringnum.
Thyssen, sem
er 63 ára og
hefur vænar
fjögur hundr-
uð milljónir í
árslaun, lítur
svo á að kaup-
in á trúlofun-
arhringnum
hafi eins og
hinir gripirnir
einungis verið „fjárfesting", en
hringurinn kostaði liðlega tuttugu
milljónir. Kom þetta fram hjá
lögfræðingi barónsins þegar málið
var tekið fyrir í rétti í London nú
nýverið. Síðasta eiginkona Thyss-
ens, sem var gift honum í 17 ár, er
raunar ekki sammála honum um
verðmæti fyrrgreindra skartgripa.
Hún fullyrðir að þeir hafi ekki
kostað nema milljarð eða svo, rétt
eins og henni finnist það engin
ósköp.
— Thyssen krefst þess einnig,
að fá aftur íbúð þeirra í New York,
sem metin er á tæpar 200 milljón-
ir, og heilmikið af verðmætum
listaverkum. Denise Thyssen bar-
ónessa, sem er brasilísk að þjóð-
erni, gerir hins vegar þær kröfur
til barónsins, að hann sjái sóma-
samlega fyrir henni og Alexander,
tíu ára gömlum syni þeirra, en þau
mæðginin búa nú i Zúrich í Sviss.
Barónessan krefst þess einnig,
að eiginmaðurinn fyrrverandi
verði skikkaður til að gera ná-
kvæma grein fyrir öllum sínum
eignum og tekjum til að unnt verði
að meta hve mikið hann skuli
greiða með henni í lífeyri.
Denise fór fram á skilnað við
mann sinn í nóvember síðastliðn-
um en þá lá fyrir játning hans
fyrir því að hafa látið fallerast
með fyrrverandi fegurðardrottn-
ingu.
DENISE: heldur
fast í hringinn og
hin diásnin.
■EITRUNl
Svíar svara
neyðarkalli
frá Kína
Sænskir sérfræðingar hafa
verið kvaddir til þess að að-
stoða Kínverja í baráttu þeirra
gegn háskalegri mengun í ánni
Songhua, en hundruð tonna af
kvikasilfri hafa komizt í hana.
Talið er að þúsundir manna hafi
þegar orðið fyrir eitrun eftir að
hafa drukkið vatn eða neytt fisks
úr fljótinu. Þá telja Svíar að Sov-
étmenn hafi einnig orðið fyrir
skakkaföllum vegna mengunar-
innar en Songhua rennur í Amur-
fljót, sem markar landamæri Kína
og Sovétríkjanna.
Stjórnvöld í þessum ríkjum
hafa á hinn bóginn ekkert látið
uppskátt um tjónið. Ástæða þess
að Svíar hafa fengið fregnir af því
er sú, að fyrir skömmu var sendi-
nefnd frá Kína í heimsókn í
Stokkhólmi og fór þá þess á leit
við sænska vísindamenn að þeir
veittu aðstoð.
Arne Jernlov prófessor og yfir-
maður sænskrar vísindastofnunar
er annast rannsóknir á lofti og
legi hefur upplýst af þessu tilefni:
„Einhverra hluta vegna hafa Kín-
verjar ákveðið að skýra ekki
opinberlega frá því sem gerzt hef-
ur. En Kínverjar og Svíar hafa
með sér samstarfssáttmála um
lausn vistfræðilegra vandamála
og hér i Svíþjóð stendur mönnum
einnig ógn af kvikasilfri."
I borginni Changchun í norð-
vestanverðu Kína hefur alllengi
verið stundaður þungaiðnaður og
talið er að eitruð úrgangsefni það-
an hafi komizt í ána. Vesturlanda-
búum hefur yfirleitt verið bannað
að koma til þessarar borgar sem
er mjög einangruð. Það var á 6.
áratugnum sem rússneskir tækni-
fræðingar lögðu Kínverjum lið við
að koma þarna á fót efna- og
málmvinnsluverksmiðjum. Síðan
hafa þær verið stækkaðar án þess
að mikið tillit hafi verið tekið til
hugsanlegrar hættu á umhverf-
isspjöllum.
Kínverjar áttuðu sig á því fyrir
þremur árum að ekki var allt með
felldu, er kvikasilfursmagn í fiski
mældist 7—8 mg á hvert kíió.
Jernlov prófessor segir að í Sví-
þjóð sé það talið lífshættulegt ef
menn borði fisk, sem innihaldi 1
mg af kvikasilfri á kíló. Hann seg-
ir ennfremur: „Þegar Kinverjun-
um varð ljóst hvað var á seyði létu
þeir umsvifalaust loka verk-
smiðjunum og bönnuðu veiðar í
Songhua."
Prófessorinn telur að um það bil
150 tonn af kvikasilfri liggi á botni
árinnar í grennd við Changchun
og berist smám saman út í aðal-
strauminn. Það valdi þvi að fiskur
verði fyrir eitrun svo og fólk sem
drekkur vatn úr ánni.
Vandamálið er svo geigvænlegt
að á tímabili var talað um að
breyta farvegi árinnar, og búa
þannig um hnútana að hún gæti
runnið framhjá kvkasilfurslögun-
um. En ýmis vandkvæði ollu því
að horfið var frá því ráði.
- CHRIS MOSEY
IBJORINNI
Bretinn fær að lepja
allan liðlangan daginn
Gamla England er sem óðast
að hverfa sjónum og nú
hafa stjórnvöld ákveðið að stíga
enn eitt skrefið í áttina til nú-
tímans. Á næsta þingi verður
lagt fram frumvarp um að bjór-
krám verði framvegis heimilt að
hafa opið allan daginn.
Sérkennilegur afgreiðslutími
bjórkránna í Englandi — níu
stundir á dag í borgunum og
jafnvel minna í úthverfunum
eða á landsbyggðinni — hefur
löngum farið i taugarnar á út-
lenskum kaupsýslumönnum og
ferðafólki, sem á bágt með að
skilja hvers vegna Englending-
um finnst óviðeigandi að menn
geti fengið sér kaffi og koníak
um tetímaleytið.
Afgreiðslutími bjórkránna í
Englandi á sér raunar fáa for-
mælendur í landinu sjálfu en svo
vant er fólk orðið honum, að það
er fyrir Iöngu hætt að fárast út
af þessu. Það eru helst útlend-
ingar sem leyfa sér að gera góð-
látlegt grín að þessari hefð.
Lokunartími bjórkránna er
síðbúinn ávöxtur iðnbyltingar-
innar og iðjuseminnar, sem jafn-
an hefur verið ríkur þáttur i trú
mótmælenda. öldum saman sáu
atvinnurekendur ofsjónum yfir
þeim ósið verkamanna að hlaupa
út í næstu ölstofu strax og þeim
áskotnaðist skildingur, og þegar
verksmiðjur tóku að rísa á 19.
öld og vinnutiminn varð reglu-
legur urðu fjarvistirnar að veru-
legu vandamáli.
Á Viktoríutímanum var rek-
inn mikill áróður gegn drykkju-
skapnum en af því að fólk á þeim
tíma var almennt andvígt of
rníklum afskiptum af lífi þegn-
anna var ekkert átt við af-
greiðslutíma kránna. Hann var
ekki takmarkaður fyrr en árið
1915 með neyðarlögum vegna
heimsstyrjaldarinnar fyrri og þá
í þeim tilgangi að koma í veg
fyrir fjarvistir í vopnaverk-
smiðjunum vegna ölvunar. Þess-
ar takmarkanir voru síðan
endurnýjaðar með lagasetningu
árið 1921 eftir ákafan áróður
bi ndi nd i sh reyf i ngar i n nar.
Snemma á síðasta áratug
lagði stjórnskipuð nefnd til að
afgreiðslutímanum yrði breytt,
en þá lögðust raunar kráareig-
endur gegn því vegna þess að
„við komum ekki til með að selja
meiri bjór, aðeins auka kostnað-
inn við lengri afgreiðslutíma,"
eins og einn forystumaður þeirra
komst að orði. 69.000 bjórkrár í
Englandi og Wales héldu sig við
gamla lagið en Skotar ákváðu að
breyta til. í flestum helstu borg-
um þeirra er nú hægt að kneyfa
ölið allan liðlangan daginn.
Óvæntar afleiðingar þessarar
nýbreytni í Skotlandi hafa síðan
vakið þjóðarathygli. Drykkju-
skapur og glæpir sem honum
tengjast hafa minnkað um 50%
á þessum slóðum og verðið á öl-
föngunum hefur ekki hækkað
eins og margir óttuðust vegna
aukins mannahalds og kostnað-
ar. Litlu hverfiskrárnar hafa
heldur ekki gefið upp í sam-
keppninni við stóru og glæstu
staðina, sem betur geta mætt
auknum tilkostnaði.
Það er af þessum sökum sem
brugghúsin, lögreglan og AA-
samtökin bresku eru nú sam-
mála um að gefa beri afgreiðslu-
tímann frjálsan á öllum Bret-
landseyjum.
Þó eru fleiri ástæður fyrir því
að stjórnin hefur ákveðið að láta
Englendinga og Walesmenn
fylgja fordæmi Skota. í fyrsta
lagi hefur Thatcher eins og
kunnugt er tröllatrú á frjálsri
samkeppni og litlum afskiptum
af þegnunum og í öðru lagi er
svo byltingin sem orðið hefur í
smásöluversluninni. Bjórkrárn-
ar eiga nú orðið undir högg að
sækja fyrir stórmörkuðunum
þar sem hægt er að kaupa bjór
og vín hvenær sem er að degin-
um og taka veigarnar með sér
heim í stað þess að sötra þær á
kránni.
Á undanförnum árum og ára-
tugum hefur sú breyting að auki
orðið á í Bretlandi, að fólk þar er
orðið svo heimakært að vekur
jafnvel furðu í öðrum Evrópu-
löndum. Á síðustu 20 árum hefur
aðsókn að kvikmyndahúsum
stórminnkað og með það dæmi í
huga hafa brugghúsin ákveðið
að best sé að leggja rækt við
markaðinn á meðan hann er enn
fyrir hendi.
— LAURENCE MARKS