Morgunblaðið - 14.04.1985, Blaðsíða 14

14 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. APRÍL 1985
Allir Islendingar þekkja hrognkelsi, farfisk sem heldur sig nokkrun
hluta ársins úti á reginhafi, en leitar inn að ströndinni til hrygningar.
Hrognkelsisins verður fyrst vart seint í febrúar, en venjulega ekki
fyrr en um miðjan mars. Þau koma yfirleitt seinna að í kalda sjónum.
Grásleppan (hrygnan) hrygnir á grýttum þararbotni og gætir rauðmaginn
(hængurinn) eggjanna þar til þau klekjast. Rauðmaginn er minni en grá-
sleppan, rauður á lit um hrygningartímann, en utan hans grágrænn (grá-
magi). I Bjarnar sögu Hítdælakappa er getið um háðvísu, er Björn orti um
Þórð Kolbeinsson. „En þau váru þar efni í, að Arnóra, móðir Þórðar, hafði
etit þann fisk, er hann kallaði grámaga, ok lét sem hann hefði fundizt í fjöru,
ok hefði hon af því áti hafandi orðit at Þórði, ok væri hann ekki dála frá
mönnum kominn í báðar ættir. En þetta er í flíminu (háðvísunni):
Umsjón: KRISTÍN GESTSDÓTTIR
Teikningar: SIGURÐUR ÞORKELSSON
Fiskr gekk á land
en flóð á sand,
hrognkelsi glíkr.
Yas á holdi slíkr.
Át einaga,
ylgr grámaga,
meinblandit hræ.
Margt’s illt í sæ.
Óx brúðar kviðr
frá brjósti niðr,
svát gerðu eik
gekk heldr kreik
og aum í vömb
varð heldr til þömb.“
í vísunni er þessi fiskur
sagður „hrognkelsi glíkr“.
Hrognkelsi er í nútímamáli
sameiginlegt heiti á rauð-
maga og grásleppu og senni-
lega hefur það einnig verið á
söguöld. En vísan sýnir, að þá
hafa einnig verið veidd
hrognkelsi. Ekki er vitað,
hvers konar fiskur „grá-
magi“, hrognkelsi líkur, hef-
ur verið, en um hann rætt
með fyrirlitning og kallaður í
vísunni „meinblandit (eitrað)
hræ“. Kona varð barnshaf-
andi af að eta hann!
Á það hefur verið minnst við
mig, að ég áætli skammtana í
uppskriftum mínum of smáa.
Misjafnt er, hversu mikið fólk
borðar, en ég hefi miðað
skammtana við mína fjöl-
skyldu, sem sennilega er nokkuð
neyslugrönn. í fyrra ætlaði ég
hvern rauðmaga fyrir fjóra, en
nú geri ég bragarbót sem um
munar og ætla hvern rauðmaga
fyrir einn til tvo.
Flestir fisksalar selja rauð-
magann hreinsaðan, en þó eru
margir sem kaupa hann beint af
grásleppukörlunum og þurfa
því sjálfir að hreinsa hann. Það
er auðvelt verk, ef rétt handtök
eru viðhöfð. Skerið hausinn af,
skerið kviðinn upp og slægið
fiskinn. Stingið þumalfingri
niður með hveljunni báðum
megin að bakinu og rífið hana
af til hálfs, þá stingið þið vísi-
fingri niður með hveljunni og
losið hana alveg frá og dragið
hana síðan niður í áttina að
sporðinum. Rauðmagalifur er
mikið hnossgæti, og er sjálfsagt
að sjóða hana með, stráið síðan
yfir hana nýmöluðum pipar og
borðið með rauðmaganum eða
rúgbrauði.
Soðinn raudmagi
Handa 2—4
2 meðalstórir rauðmagar
'k lítri mysa
3 dl vatn
2 msk edik
1 msk gróft salt
3 lárviðarlauf
6 svört piparkorn
1 tsk sinnepskorn, má sleppa
4 negulnaglar, má sleppa
5 einiber, má sleppa
1. Hitið mysu, vatn, edik, salt og krydd í potti. Látið
sjóða við hægan hita í 5 mínútur.
2. Skerið rauðmagann í sneiðar, leggið hann ásamt lifr-
inni ofan í löginn og sjóðið við hægan hita í 6—8 mínút-
ur, eftir þykkt sneiðanna.
Meðlæti: Edik eða sítrónubátar, kartöflur eða rúgbrauð.
Söltuð grásleppa
Handa 4
1 kg söltuð grásleppa
V* lítri vatn
% lítri mysa
1 lárviðarlauf
4 svört piparkorn
1 msk edik
1. Útvatnið grásleppuna í 24 klst. Skiptið tvisvar um
vatn á henni.
2. Sjóðið saman vatn, mysu, lárviðarlauf, pipar og edik.
Látið sjóða við hægan hita í 5 mínútur.
3. Leggið grásleppuna í bitum í löginn, og sjóðið við
hægan hita í 7—10 mínútur.
Meðlæti: Soðnar kartöflur og sú feiti sem ykkur hentar.
Gott er að bera rúgbrauð og smjör með grásleppunni.
Rauðmagi með tómatmauki og ólífum
Handa 4—8
4 rauðmagar
2 tsk matarolía
2 tsk salt
'/* tsk pipar
1 dl edik
'k tsk sykur
'k dl vatn
1 lítil dós tómatmauk (puré) 70 g
væn grein ferskt dill eða 2 msk þurrkað
20 grænar fylltar olífur
1. Hreinsið og flakið rauðmagann, setjið á disk, hellið
yfir hann 'h dl af ediki.
2. Pensilið pönnuna með olíunni, hitið helluna, setjið
pönnuna á hana, minnkið hitann, raðið flökunum á
pönnuna. Ef pannan rúmar ekki flökin, er hægt að láta
þau ná örlítið yfir hvert annað.
3. Stráið salti og pipar yfir flökin á pönnunni.
4. Blandið saman 'k dl af ediki, vatni, sykri og tómat-
mauki, hellið yfir flökin, stráið síðan dilli yfir. Setjið
lok á pönnuna og látið sjóða við hægan hita í 10 mínút-
ur.
5. Skerið ólífurnar í tvennt, stráið þeim yfir, ausið soð-
inu yfir fiskinn, setjið lok á pðnnuna og látið sjóða í 5
mínútur.
Meðlæti: Soðnar kartöflur.
Rauðmagi meö blaðlauk, gulrótum og
kapers
Handa 4—8
4 rauðmagar
3 rauðmagalifrar
safi úr 2 sítrónum
2 tsk salt
'k tsk nýmalaður pipar
1 stór blaðlaukur
3 stórar gulrætur
1 msk kapers
2 tsk matarolía
1. Hreinsið og flakið rauðmagann, skerið flökin í bita,
setjið á disk og hellið sítrónusafanum yfir. Látið bíða í
10 míntur.
2. Hreinsið lifrina, skerið í bita.
3. Smyrjið eldfasta skal með olfunni. Rffið gulræturnar
og skerið blaðlaukinn smátt, notið grænu blöðin með ef
þau eru heilleg. Setjið gulræturnar og blaðlaukinn I
skálina. '
4. Setjið rauðmagabitana og lifrina yfir ásamt sítrónu-
safanum. Stráið salti og pipar yfir. Látið mest af pip-
arnum fara yfir lifrina. Setjið lok á skálina.
5. Hitið bakarofn í 200°C og bakið þetta í 10 mínútur.
6. Takið skálina úr ofninum, ausið soðinu yfir, stráið
síðan kapers yfir og bakið í aðrar 10 mínútur.
Meðlæti: Rúgbrauð og sítrónubátar.
VIKTORIA MULLOVA Tónleikar laugard. 20. apríl kl. 14.30 í Austurbæjarbíói.
fídla Miöasala í ístóni, Freyjugötu 1, og í bókabúöum Lárusar Blöndal
CHARLES ABRAMOVIC og Sigfúsar Eymundssonar.
Píanó Tónlistarfélagiö.