Morgunblaðið - 02.07.1985, Blaðsíða 60

60
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 2. JÚLÍ 1985
Kaupmenn —
Innkaupastjórar
Lokaö vegna sumarleyfa frá 17. júlí — 18. ágúst.
Vinsamlegast pantiö vörur tímanlega.
Faxafell hf.
Símar: 91—51775 og 91—51744.

VIÐGERÐAR OG
VATNSÞÉTTINGAR-
EFNI SEM GERA
MEIRA EN AÐ DUGA.
THORITE
Framúrskarandi viðgeröar-
efni fyrir steypugalla.
Þannig sparar það bæði
tíma og fyrirhöfn við móta-
uppslátt ofl. Thorite er til-
valið til viðgerða á rennum ofl.
ACRYL60
Eftir blöndun hefur efnið
tvöfaldan þenslueiginleika,
tvöfaldan þrýstieiginleika,
þrefaldan sveigjanleika og
áttfalda viðloðun miðað við
venjulega steypu.
WATERPLUG
Sementsefni sem stöðvar
rennandi vatn. Þenst út við
hömun og rýmar ekki.
Þetta efni er talið alger bylt-
ing.
THOROGRIP
Thorogrip er sementsefni,
rýrnar ekki, fljótharðnandi.
Þenst út við þornun og er
ætlað til að festa ýmsa
málmhluti í stein og stein-
steypu.
RB. BYGGINGAVÖKUR HE
Nethyl 2, Ártúnsholti, Sími 687447 og Suðurlandsbraut 4, Sími 33331
M steinprýði =o6
AF ERLENDUM VETTVANGI
eftir PÉTUR PÉTURSSON
í tengslum við lagadeild háskólans í Lnndi hefur verið sett i laggirnar Raoul Wallenberg-stofnun sem vinnur að
rannsóknum varðandi mannréttindL
Hugrekki, mannelska
og drengskapur
Minningin um Raoul Wallenberg lifír
í ÁR ERU fjörutíu ár síðan Raoul Wallenberg, starfsmaður
sænsku utanríkisþjónustunnar, var tekinn til fanga í Búdapest af
Rauða hernum. Þetta gerðist 17. janúar 1945 og hefur þess verið
minnzt með ýmsu móti á Vesturiöndum. Sérstök guðsþjónusta var
í Stórkirkjunni í Stokkhólmi, að viðstöddum fjölda fólks, m.a.
fulltrúum sænsku ríkisstjórnarinnar og fjölskyldu Wallenbergs.
Við það tækifæri sagði Olof Palme, forsætisráðherra: „Við höfum
ekki enn fengið á hreint hver urðu afdrif Raouls Wallenberg. Við
munum halda áfram að kanna það og reyna að komast til botns í
málinu.“
Ronald Reagan, Bandaríkja-
forseti, hefur einnig látið
málið til sín taka og krafið Sov-
étmenn um skýr og afdráttarlaus
svör um örlög Wallenbergs. Árið
1981 var Wallenberg gerður að
heiðursborgara Bandaríkjanna.
Sú nafnbót hefur aðeins einn
maður utan Bandaríkjanna hlotið
áður, Winston Churchill. Á þesau
ári er verið að sýna sjónvarps-
mynd í tveim hlutum um líf Wall-
enbergs og hefur hún hlotið góða
dóma og vakið athygli á máli
hans.
Raoul Wallenberg-
stofnunin í Lundi
í tengslum við lögfræðideild
háskólans í Lundi hefur verið sett
á laggirnar sérstök stofnun, sem
er kennd við Wallenberg. Hlut-
verk hennar er að stuðla að rann-
sóknum og aukinni kennslu um
mannréttindi og þjóðarétt, en
þessi svið bera oft skarðan hlut
frá borði við háskólana. Fyrsta
verkefni stofnunarinnar verður
að gefa út tímarit, en í framtíð-
inni er ætlunin að styrkja
námsmenn og fræðimenn á þess-
um sviðum og veita þeim vinnu-
aðstöðu. Forráðamenn stofnunar-
innar vilja einnig að kennsla í
sagnfræði og samfélagsfræði
verði tekin upp þar. Svipaðar
stofnanir hafa verið settar á
stofn í Heidelberg í V-Þýska-
landi, Turku í Finnlandi og Osló í
Noregi.
Víða á Vesturlöndum eru sér-
stök félög, sem kenna sig við
Wallenberg og hafa að markmiði
að halda á lofti minningu hans og
einnig að vinna að því að fá vitn-
eskju um afdrif hans. Einnig hafa
honum verið reist minnismerki
og götur nefndar eftir honum.
Hver var hann og
hvað gerði hann?
Hver var hann þessi Svíi sem
hvarf fyrir fjörutíu árum og hef-
ur verið ofarlega í hugum margra
síðan?
Raoul Wallenberg var rúmlega
þrítugur þegar hann hvarf. Á
stríðsárunum var hann starfs-
maður sænska sendiráðsins í
Búdapest og t samvinnu við
Rauða krossinn og fleiri aðila
bjargaði hann eftir löglegum og
ólöglegum leiðum tugþúsundum
gyðinga frá ofsóknum og fangels-
um nasista. Þegar Rússar náðu
borginni tóku þeir Wallenberg til
fanga. Hvers vegna er ekki vitað
og um afdrif hans er allt á huldu
og hefur verið fram á þennan
dag.
I skjalasafni sænska utanrík-
isráðuneytisins ber viðamesta
málið yfirskriftina „Raoul Wall-
enberg". Þar eru um 15 þúsund
síður, skjöl og skýrslur um hvarf
hans. Um 90 prósent þessa búnka
voru gerð opinber 1982 og þar er
hægt að lesa um hvernig þetta
mál hefur kastast á milli sænskra
og sovéskra yfirvalda. Árið 1947
neitaði Stalín, að nokkuð væri
vitað um mann að nafni Wallen-
berg í sovéskum fangelsum. Árið
1957 lýsti Sovétstjórnin því yfir,
að hann hefði látist i fangelsi í
Moskvu tíu árum áður. Hvergi
finnst þó gröf hans né annað sem
staðfestir það. Fjöldi vitna, m.a.
fyrrverandi fangar frá Sovétríkj-
unum, hafa talið sig orðið vara
við Wallenberg eftir 1947. Þessir
vitnisburðir hafa verið rannsak-
aðir og sænsk yfirvöld hafa hvað
eftir annað tekið málið upp að
nýju. Komið hafa fram ásakanir í
þá átt að sænsk yfirvöld hafi ekki
alltaf sýnt nægilega hörku í þess-
um viðskiptum af ótta við að
samskipti ríkjanna myndu
versna. Ýmsir úr fjölskyldunni
lifa enn í þeirri von að Raoul
Wallenberg sé á lífi í Sovétríkj-
unum, nú 73 ára að aldri. Banda-
rískur lögfræðingur fjölskyld-
unnar telur sig hafa sannanir
fyrir því að sovésk yfirvöld hafi
boðist til að sleppa honum árið
1962 í staðinn fyrir nokkra sov-
éska njósnara sem voru í fangels-
um á Vesturlöndum. Þannig
halda menn áfram að geta sér til
um afdrif hans.
Blaðafulltrúi ung-
versku ríkisstjórnar-
innar segir frá
Nú í vor kom Ferenc Fiala, 79
ára gamall Ungverji, til Malmö í
boði ungverska félagsins til að
halda fyrirlestur um síðustu daga
síðari heimsstyrjaldarinnar.
Hann var þá blaðafulltrúi ung-
versku ríkisstjórnarinnar og
fylgdist vel með atburðarásinni.
Hann var persónulega kunnugur
Wallenberg og býr nú i Vestur-
Þýskalandi. Fiala átti eitt sinn
tal við ungverskan lækni sem
stundaði Wallenberg fárveikan í
Ljubljanka-fangelsinu í Moskvu
og átti hann þá að sögn læknisins
„ekki langt eftir“. Fiala telur
óhugsandi að Wallenberg hafi lif-
að af 40 ár í sovésku fangelsi —
og segir líklegast að hann hafi
látist stuttu eftir 1947.
Frásögn þessa Ungverja varpar
nokkru ljósi á spurninguna hvers
vegna Wallenberg var tekinn til
fanga og hvers vegna ráðamenn
Sovétrikjanna hafa viljað halda
tilveru hans og afdrifum leynd-
um. Wallenberg hafði í vörslu
sinni ógrynni fjármuna af ýmsu
tagi sem auðugir gyðingar höfðu
falið honum til geymslu og til að
nota til flóttamannahjálparinn-
ar. Þessi verðmæti lögðu Rússar
hald á og báru út í bíla sína í
mörgum koffortum, að sögn sjón-
arvotta. Yfirmaður herafla þess
er tók Búdapest var enginn annar
en Leoníd Brezjnev sem síðar
varð formaður sovéska kommún-
istaflokksins og forseti Sovétríkj-
anna. Fiala telur að sovéskir
ráðamenn hafi ekki viljað eiga á
hættu að þurfa að gera grein
fyrir þessum fjármunum og þess
vegna tekið Wallenberg og látið
hann hverfa.
„at.... orðstír deyr
aldregi, hveim er
sér góðan getur“
Raoul Wallenberg er dæmi um
einstæðan mannvin sem sýndi
hugrekki og frábæran drengskap
í baráttunni fyrir lífi meðbræðra
sinna gegn kerfi sem byggði til-
veru sína og takmark á mannfyr-
irlitningu og hatri. Það síðasta
sem vinir hans heyrðu hann segja
er hann fór í fylgd sovéskra her-
manna var: „Eg fer, en ég veit
ekki hvort ég er gestur þeirra eða
óvinur.“
Hvort sem hann er látinn eða
ekki mun minning Raouls Wall-
enberg lifa á meðan hinn lýð-
frjálsi heimur þarf á tákni að
halda.
Höfundur er íréttaritari Morgun-
blaðsins i Lundi, Sríþjóð.