Morgunblaðið - 02.07.1985, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 2. JÚLÍ 1985
27
Iár eru 90 ár liðin frá bygg-
ingu vita á Dalatanga. En
það mun vera ein elsta
steinhlaðna bygging á Austur-
landi og byggð af lærðum
steinsmið. Hluti af þessum
merka vita stendur enn og hefur
Einar Vilhjálmsson, heimildar-
maður Mbl. um vitann, tjáð
okkur að margir hafi áhuga á þvi
að gera vitann upp á þessum
tímamótum. Og nú hefur safna-
stofnun Austurlands nýlega
samþykkt á fundi sinum á Egils-
stöðum að láta gera vitann upp í
sumar. Afmæli vitans fer á
þessu ári saman við afmæli
Seyðisfjarðarkaupstaðar. En
hlaðni vitinn er í umsjá Seyðis-
fjarðar og hafnarsjóður Seyðis-
fjarðar hefur alltaf lagt til fé
þegar gert hefur verið við Dala-
tangavita. Þetta mun vera elsti
vitinn sem enn er til á landinu.
Og tilkoma vita á ströndina
markaði mikil tímamót í örygg-
ismálum sjómanna.
Á árinu 1895 lét Otto Wathne
byggja vita á Dalatanga og ann-
aðist Sigurður Sveinsson
steinsmiður verkið. Landstjórn-
in hafði þá látið byggja vita á
Reykjanesi árið 1878 og var það
fyrsti viti landsmanna. Þegar
Sigurður lauk byggingu Dala-
tangavita um haustið og kveikt
var á honum 1. september 1895,
þá voru vitarnir orðnir tveir. Al-
þingi lagði síðan fram 300 krón-
ur sem árslaun vitavarðar og 200
krónur fyrir olíu, kveikjum o.fl.
Sigurður Sveinsson, sem
fæddist 12. apríl 1860 i Smiðs-
nesi í Grímsnesi, hafði lært fag
sitt hjá danska steinsmiðnum
Schou og vann m.a. við byggingu
Alþingishússins. Sigurður flutt-
ist til Seyðisfjarðar, setti þar
upp verzlun og hóf útgerð auk
þess scm hann stundaði iðn sína.
Hann byggði þar fyrsta stein-
steypta íbúðarhúsið, hús Niels
Örum Nielsen við Hafnargötu.
í bréfi sem Otto Wathne skrif-
ar sumarið 1895 segir hann m.a.:
„Vitinn mun með þeirri hæð yfir
hafflötinn sem ég ætla að setja
hann í, sjást 12 til 14 kvartmílur
undan landi og sýna skært stöð-
ugt ljós með rauðum eða svört-
um geira, sem lýsir yfir grunnið
(Reykjaboða), sem liggur Nö við
Barðshorn. Vitinn er byggður úr
steini með herbergi fyrir vita-
vörðinn og nauðsynlega geymslu
Gamli Dalatangavitinn. Ein elsta steinbygging á Austurlandi, byggd af lærðum steinsmið. Mynd af milverki
eftir Sigfús Halldórsson.
Dalatangaviti 90 ára
— nú elsta vitabygging á landinu
fyrir olíu o. fl. Hugmynd mín er
að setja sterkan þokulúður í vit-
ann. Til þess að þjóna vitanum
og þokulúðrinum ætla ég að
kenna og nota fólkið, sem býr
skammt frá. Ég vil auðvitað ekki
ábyrgjast að fólkið gæti hans
nægilega ólaunað, en ég er viss
um að hægt er að nota það.“ Að
vísu varð ekki af því að þokulúð-
urinn yrði settur við Dala-
tangavita fyrr en 1918. En viti
Ottos Wathne á Dalatanga var
steinolíuviti með spegli, ljósa-
búnaður frá Stetterhage-vitan-
um í Danmörku.
Fyrsti vitavörður á Dalatanga
var Helgi Hávarðsson bóndi á
Grund, sem annaðist vitann til
1922. Þá tók sonur hans Vil-
hjálmur við í september 1888 og
síðan sonur Vilhjálms. Núver-
andi vitavörður er Erlendur
Magnússon.
Ekki er það þó gamli vitinn
sem enn er notaður. Árið 1908 öamli DalaUngavitinn frá 18% uppi i hæðinni. Hrunið er ofan af
var byggður nýr viti á Dala- tnrninum, svo sem sjá má.
tanga. Var hann reistur nokkru
neðar en sá gamli og nær sjón-
um. Það var talið heppilegra
vegna þokunnar sem tíð er við
Austurland. Vitinn var leiftur-
viti með 6. flokks ljósakrónu,
olíulampa með tveim kveikjum
og snúningstæki i kvika-
silfurskál. Kom Brinch vitafræð-
ingur til þess að setja ljósabún-
aðinn upp. Jafnframt var jörðin
Grund keypt og hýst til afnota
fyrir vitavörðinn.
Og 1918 var reist fyrsta þoku-
lúðurstöðin hér á landi við vit-
ann. Var byggt hús við vitann.
Einar Vilhjálmsson lýsir þessu
tæki þannig að húsið hýsti tvær
níu hestafla dieselvélar með raf-
kveikju i föstu sambandi sin við
hvora loftþjöppuna, sem dæla
lofti í 8 rúmmetra kúta. Þaðan
fer loftið með tveggja loftþyngda
þrýstingi með jöfnu millibili
tvisvar á minútu inn í gúfu, sem
sendir síðan hljóðið út um trekt.
Tók stöðin til starfa 15. júli 1918
og hafði þá kostað kr. 40.258,21
og greiddi hafnarsjóður Seyð-
isfjarðar helminginn. Jafnframt
var byggt ofan á ibúðarhúsið,
þar sem tilkoma þokulúðursins
krafðist meira mannahalds og
vaktar allan ársins hring, nótt
sem dag. Sem dæmi um þörfina
fyrir þokulúðurinn má nefna að
árið 1920 gekk lúðurinn samtals
í 1778 klukkutima og lengst sam-
felit frá 5. april kl. 16.00 til kl.
9.00 í 113 klst. Sumarið 1926 voru
vélar þokulúðursins endurnýjað-
ar með 10 hestafla dieselvélum
af betri gerð.
Upplýsingar þessar hefur Ein-
ar Vilhjálmsson tekið saman. En
hann er hvatamaður þess að
Dalatangavitinn verði gerður
upp í sumar. Otto Wathne gefur
á árinu 1895 lýsingu á honum:
Hvit steinbygging, 16 feta löng,
14 feta breið með útbyggingu
fyrir ljóshjálminn. Veggir um
það bil 2 feta þykkur múr. Hann
stendur á 65 gráðu og 17 minútu
norður breiddar og 13 gráðu og
37 mínútu lengdar V.f. Green-
wich. Hæð yfir sjó er 60 fet yfir
fjöruborði. Sýnilegur er hann
um það bil 12 kvartmílur í björtu
veðri og er stöðugt hvitt ljós á
honum. Kveikja skal á honum 1.
september hvert ár.
Mynd sú sem hér fylgir af
gamla Dalatangavita er teiknuð
af Sigfúsi Halldórssyni.
— E-Pá.
Reiönámskeiö í
Geldingaholti
Víða um land eru haldin reiðnám-
skeið á sumrin fyrir börn og ungl-
inga. Þar hefur margur kynnst hest-
um i fyrsta sinn og sumir hafa orðið
snjallir hestamenn. í sumar er kom-
ið á þriðja áratug sfðan hjónin i
Vestra-Geldingaholti i Gnúpverja-
hreppi settu á stofn reiðskóla og hef-
ur svo verið á sumrin æ síðan. Þessi
mynd er tekin þar nýlega af börnum
á einu námskeiðanna og það er dótt-
ir þeirra Sigfúsar og Rosemarie,
Annie Brynhildur, t.h. sem er leið-
beinandi.
Ljósm: SÍR.Sigm.
Stórkostleg sumarútsala
á barnafatnaöi
afsláttur
Ármúla 1 A. S. 91-686113.