Morgunblaðið - 30.01.1986, Blaðsíða 17

MORGUNBLABIÐ, FIMMTUDAGUR 30. JANÚAR 1986
17
4-
í leit að höfundi Njálu ffl
eftir Sigurð Sigurmundsson
Sturla lögmaður Þórðarson var
merkilegur maður og íslensk sagna-
ritun á honum ómælt að þakka.
En það verður að telja, að borið sé
í bakkafullan lækinn að eigna
honum fleiri og fleiri íslendingasög-
ur og ef til vill allar að lokum.
Hann er talinn líklegur höfundur
Grettissögu og má það vel vera.
Hann hefur verið með vissu eitthvað
viðriðinn hana, því að þar er nafn
hans nefnt og vitnað til hans, en
ósennilegt að hann hafl það sjálfur
gert, en má vera innskot afritara.
Nú er honum einnig eignuð Þorgils-
saga skarða, sem fræðimenn áður
hafa eignað Þórði Hítnesing, og nú
síðast var hann nefndur sem höf-
undur Bárðarsögu Snæfellsáss, og
það er sjálfsagt ekkert til fyrirstöðu,
að hann hafl getað skrifað hana.
Hann á, með öðrum orðum, að hafa
getað skrifað hvaða sögu sem var
og hvaðan sem var af landinu.
Umræður þær, sem nú hafa hér
komist á kreik, eru vegna þeirrar
kenningar, að hann muni vera
höfundur Njálssögu. En sú ályktun
liggur nærri, að hann hafi fremur
getað skrifað flestar aðrar sögur
enhana.
En hitt er annað mál, að honum
hefur verið kunnugt um ritun henn-
ar og hefði getað haft þar ómæld
áhrif, því að hann var samtímamað-
ur Njáiuhöfundar og samstarfsmað-
ur um langa hríð.
í undangengnum umræðum um
Njáluhöfund hafa verð nefndir
menn, sem fengist hafa við þessi
fræði, svo sem Helgi Haraldsson,
er hélt fram Snorra Sturlusyni sem
höfundi, en hann er ekki tekinn
gildur tímans vegna, þótt margt
fleira komi til. Einnig er þar til
nefndur Gunnar Benediktsson rit-
höfundur, en jafnframt sagt, að
hann hafí ekki tekið persónulega
afstöðu til málsins. En það er nú
öðru nær. Innlegg hans í þetta mál
er sterkum rökum stutt og verður
vart fram hjá því gengið. Hann fór
ekki í neina launkofa með skoðun
sína þar, taldi kenningu Barða
Guðmundssonar um Þorvarð Þórar-
insson sem höfund Njálu svo sann-
færandi, að stappaði nærri vissu.
Mætti þar benda á ritgerð hans í
Timariti Máls og menningar 1965:
„Staðhæfing gegn staðhæfíngu".
Þar tekur hann gagnrýni Einars
Ól. Sveinssonar gegn Þorvarði Þór-
arinssyni sem höfundi sögunnar til
fræðilegrar athugunar. Sú grein
vakti mikla og verðskuldaða at-
hygli, þannig að ekki linnti pöntun-
um á biók Barða: „Höfundur Njálu",
hjá forlaginu, svo að nær seldist
það sem eftir var af henni.
Hér verður ekki farið langt út í
aldur eða tímasetningu sögunnar.
Lengi vel var hún talin rituð fyrir
eða um 1200. En fyrstur manna
sýndi Guðbrandur Vigfússon fram
á, að hún væri ekki eldri en frá
þvf rétt fyrir 1300. Byggði hann
það á norsku lagamáli, sem komið
væri úr Jámsfðu. Það hefur borið
við og gerir jafnvel enn, að ýmsir
hafa rekist á orð í sögunni, sem
jafnvel gætu kollvarpað þeirri ald-
ursgreiningu og bent á fyrri ritun-
artíma. Er það þegar notuð er nú-
tíð af sögninni að vera, þá nefndir
eru menn, látnir löngu fyrir 1280.
Sigurður Sigurmundsson
„Eitt veigamikið atriði
hefur enn ekki verið
tekið til meðferðar í
þessum umræðum varð-
andi spuminguna um
Sturlu Þórðarson. En
það eru ættartölur
Njálu.“
Á bls. 70 (fomritaútg.) er þessa
setningu að finna: „Frá Valgarði
enum grá er kominn Kolbeinn
ungi.“ Af þessum sökum er talið,
að Kolbeinn ungi hafi verið á lífi,
þegar sagan var færð í letur. En
þetta er hin mesta kórvilla, því að
oft em nútíð og þátfð notuð jöfnum
höndum í frásögn. Sýnir það best,
að nefndir em menn í sögunni á
sama hátt, sem uppi vom heilli öld
á undan Kolbeini. Svo sem Einar
Hjaltlendingur á bls. 196, uppi um
1120, og Ketill biskup Þorsteinsson
(1120-1145) ábls. 286.
Tíminn líður og byltingar í sögu-
skoðun eiga sér stað sem í öðm.
Fræðimenn fyrri tíma töldu sögum-
ar áreiðanlegar heimildir og beittu
allri sinni orku og hugviti til að
sanna, að svo væri.
Fyrstur fslenskra fræðimanna,
sem byggði á skoðun Guðbrands
Vigfússonar og sá í gegnum þá
hefðbundnu blekkingu, sem ríkt
hafði um sögumar og skrifaði um
þær gagnmerkar ritgerðir, var
Bjöm M. Ólsen. Margt af því stend-
ur enn. Hann segir á einum stað:
„Ég er því á þeirri skoðun, að
það sé jafnQarri sanni að líta á ís-
lendingasögur sem eintómar skáld-
sögur eins og hitt að telja þær f röð
óskeikulla sannsögulegra heim-
ilda.“ Ennfremur segir hann: „Sum-
um íslendingum finnst það ganga
næst guðlasti að efast um sögulegt
gildi sagna vorra. Þeim finnst sög-
umar setja við það niður, ef þar
stendur ekki allt eins og stafur á
bók. En auðvitað verðum við að
meta sögumar í þessu eftii eftir
sömu reglum og beitt er við öll
önnur söguleg heimildarrit, það
græða þær aftur sem íþróttaverk."
Ekki þarf að efa það, að kenning
Hermanns Pálssonar um, að evr-
ópsk bókmenning hafi haft meiri
áhrif á ritun Íslendingasagna en
áður var álitið, hefur við mikil rök
að styðjast En þá er sú hætta
einnig fyrir hendi, að gengið verði
of langt, að þessi steftia gangi út
f öfgar. Rannsóknum fyrri tíma
manna verði kastað og sögumar
taldar nær eingöngu samdar upp úr
öðrum sögum, bæði innlendum og
erlendum. Þar þarf vissulega að
draga markalínur á milli.
Nú hafa verið uppi umræður um
það, hvort Sturla Þórðarson kynni
að vera höfundur Njálssögu. Við
fræðilega athugun hefur margt
komið í ljós, sem mælir á móti því.
Barði Guðmundsson rannsakaði líf
og æviferil Þorvarðs Þórarínssonar
og bar hann saman við Njálu og
fann þar nýstárlegt „samspil sál-
fræði og sögu“. Eftir því að dæma
væri nú nauðsynlegt að kryfja lífs-
feril Sturlu iögmanns og bera hann
á sama hátt saman við Njálu.
Eitt veigamikið atriði hefur enn
ekki verið tekið til meðferðar í
þessum umræðum varðandi spum-
inguna um Sturlu Þórðarson. En
það eru ættartölur Njálu. En eins
og kunnugt er ber ættartölum Njálu
og Landnámu ekki saman. Annað-
hvort hefur höf. Njálu ekki þekkt
Landnámu (sem raunar er þó nær
óhugsandi) eða hann hefur notað
aðra heimild.
Guðbrandur Vigfússon sýndi
fram á, að ættir Njálu væru mest-
megnis af Suður- og Austurlandi.
Þess vegna mun hann hafa komist
á þá skoðun, að höfundurinn væri
Austfirðingur, og er nú talið, að
ættartöiuheimild Njálu sé komin
frá glötuðu ættartöluriti, nú nefnt
„Æ“, komnu úr Austfirðingafjórð-
ungi, þar sem Kolskeggur hinn vitri
sagði fyrir um landnám.
Þá er spumingin sú: Hvemig
má það vera, að Sturla Þórðarson
sem Njáluhöfundur hafi stuðst við
ættartöluheimild, óháða og að
mörgu leyti gagnstæða þeirri, sem
hann notaði í Landnámuriti sfnu?
Höfundur er hóndi og fræðimaður
að HvítÁrhotti í Hrunamaima-
hreppi.
Á IKEA-útsölunni er úrval húsgagna
og gjafavöru.
Opið mán. - föst. kl. 10.00 - 18.30
og á laugardögum kl. 10.00 - 16.00
U