Morgunblaðið - 13.08.1986, Qupperneq 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. ÁGÚST 1986

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 450 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 40 kr. eintakið.
Erlent áhættu-
fjármagn
Minnisvarð
mannfyrirlitnii
Aldarfjórðungur liðinn frá því að Berlínarmúri
Þessi mynd kom á forsíðum dagblaða um allan heim. Hermaður hend-
ir frá sér vopni sínu og tekur til fótanna.
Oðaverðbólga, sem lamaði
íslenzkan þjóðarbúskap
1971-83, lagði innlendan pen-
ingasparnað í rúst. Islenzkir
atvinnuvegir urðu háðari erlendu
lánsfjármagni með hverju árinu
sem leið. Erlend langtímalán
hrönnuðust upp og nálguðust
60% markið sem hlutfall af þjóð-
arframleiðslu. Greiðsluþyrði
langlána, vextir og afborganir
tóku til sín frá fimmtungi og
langleiðina í fjórðung af útflutn-
ingstekjum, sem dregizt hefur
frá skiptahlutnum á þjóðarskút-
unni. Svokölluð langtímalán
segja þó ekki söguna alla. Við
þau bætast skammtímalán, sem
vóru og eru veruleg, og oft fram-
lengd frá ári til árs.
I maímánuði síðastliðnum vóru
heildarútlán viðskiptabanka og
sparisjóða nálægt 54,5 milljörð-
um króna. Þar af vóru erlend
endurlán tæpir 15 milljarðar
króna eða um 27,3% af heildar-
útlánum. I ársbyijun 1971, sem
talið er upphafsár óðaverðbólg-
unnar, vóru erlend endurlán
aðeins 0.4% heildarútlána. Hlut-
ur erlendra endurlána í útlánum
viðskiptabanka og sparisjóða
hefur því vaxið verulega á síðast-
liðnum fimmtán árum. Þetta
hlutfall óx mikið á sl. ári þegar
afurðalán vóru fjármögnuð með
erlendum lánum í stað Iána úr
Seðlabanka.
Ljóst er að erlent fjármagn
skipar verulegan sess í íslenzkum
þjóðarbúskap í formi langtíma-
lána, skammtímalána og endur-
lána viðskiptabankanna.
Eigendur þessa erlenda fjár-
magns [sparnaðar] taka ávöxtun
fjármagns síns „á þurru“, enda
er það skjaldað ábyrgðum
íslenzkra banka og/eða ríkisins.
Ljóst er ennfremur að æskileg
framvinda í íslenzku atvinnulífí
og þjóðarbúskap er að verulegu
leyti háð erlendu fjármagni með-
an innlendur spamaður svarar
ekki innlendri fjármagnsþörf að
þessu leyti. Þess vegna vex þeirri
skoðun fylgi að rétt sé að greiða
götu erlends áhættufjármagns
inn í íslenzkt atvinnulíf, ekki sízt
útflutningsframleiðslu, með
sama hætti og viðgengst víðast
um hinn vestræna heim.
Hér á landi hefur lítið verið
rætt um möguleika erlends
áhættufjármagns, erlendrar Qár-
festingar, í íslenzkri atvinnu-
starfsemi. Oðru máli gegnir um
helztu nágranna- og viðskipta-
þjóðir okkar. Mikið starf hefur
verið unnið á vegum OECD
[Efnahags- og framfarastofnun-
arinnar], sem miðar að því að
greiða fyrir íjárfestingu fyrir-
tækja yfir landamæri. Sama á
við um samstarf Norðurlanda í
efnahags- og viðskiptamálum. Á
þeim vettvangi hefur verið unnið
að tillögum um rýmri réttindi
norrænna fyrirtækja, fyrst og
fremst iðnfyrirtækja, til þátttöku
í atvinnurekstri innan Norður-
landanna allra.
Við höfum eldri fordæmi um
erlent áhættufé í uppbyggingu
íslenzks sjávarútvegs snemma á
öldinni. Erlendir aðilar lögðu t.d.
verulegt áhættufjármagn í
síldarútveg, síldarsöltun og
síldarbræðslu upp úr sl. aldamót-
um. Fyrirtæki þeirra færðust
síðan smám saman — í tímans
rás — á innlendar hendur. Erlent
áhættufé er og í dag gildur þátt-
ur í atvinnulegri og kjaralegri
uPPbyggingu hjá frændum okkar
í Danmörku, Noregi og Svíþjóð.
Friðrik Sophusson, varafor-
maður Sjálfstæðisflokksins,
sagði í viðtali við Ríkisútvarpið
á dögunum, aðspurður um hugs-
anlegar breytingar á íslenzku
bankakerfi, að erlent hlutafé
kæmi vel til greina sem ein af
breytingunum, t.d. ef einkabank-
ar keyptu einn af ríkisbönkunum.
Hann sagði sjálfstæðismenn
sammála um, að draga þurfi er-
lent áhættufé í ríkara mæli inn
í landið. Máske vísa þessi um-
mæli og önnur hliðstæð til meira
víðsýnis í fjármálalegu, við-
skiptalegu og tæknilegu sam-
starfi við erlenda aðila, þegar
samar, fara hagsmunir þeirra og
okkar. Og varla kæmi það að sök
þó einhver fjárfcsting-ar- og
rekstraráhætta tengdist því
mikla erlenda fjárstreymi til
landsins, sem verið hefur um
langt árabil, er til staðar og verð-
ur fyrirsjáanlega í næstu
framtíð.
Vatnavextir
og vega-
skemmdir
Miklar vegaskemmdir urðu
vegna rigninga og vatna-
vaxta í Oræfasveit í fyrradag.
Nokkrar ár flæddu yfir bakka
og grófu þjóðveginn í sundur við
brúarenda, svo mynduðust allt
upp í 30 metra skörð. Þessir at-
burðir sýna ljóslega að það þarf
ekki jarðelda eða jökulhlaup til
að skera sundur þjóðvegakerfi
okkar og setja strik í þjóðarreikn-
inginn.
Vegagerðin brást vel og skjótt
við. Gert var við vegi á undra-
skömmum tíma, a.m.k. til
bráðabirgða. Við svona aðstæður
þurfum við á að halda stórvirkum
og fullkomnum tækjum og þjálf-
uðum vegagerðarmönnum.
Hvort tveggja er sýnilega fyrir
hendi og er það ánægjulegt.
Friedrichstrasse, járn-
brautarstöðin í Berlín, er ekki
eins og flestar aðrar slíkar
brautarstöðvar. Auk hefð-
bundins hlutverks síns er hún
jafnframt hlið á múrnum,
sem aðskilur Austur- og Vest-
ur-Þýskaland og gerir
Vestur-Berlín að eyju í hafsjó
þeirra þjóðfélaga, sem kenna
sig við kommúnisma. Kína-
múrinn var reistur til þess
að halda innrásarheijum úti.
Berlínarmúrinn var reistur til
þess að halda fólki inni. Hann
hefur nú staðið í aldarfjórð-
ung og með hveiju árinu
hefur hann orðið ramm-
byggðari og skýrara tákn um
þá gjá sem aðskilur hug-
myndafræði og þjóðfélags-
kerfi Austur- og Vestur-
Evrópu.
Ellilíf eyrisþegar
fá að fara í
verslunarleiðaiigrir
Á hverjum degi leggja hundruð
ferðamanna leið sína um Friedrich-
strasse til þess að fá að líta stutta
stund „dásemdir" austursins. í hlið-
inu er hægt að fá vegabréfsáritun
til Austur-Berlínar í einn dag fyrir
5 vestur-þýsk mörk. Auk þess þarf
að skipta 20 DM í austur-þýsk
mörk einu á móti einu, þrátt fyrir
að rétt gengi sé eitt vestur-þýskt á
móti fjórum austur-þýskum. Sér-
stök hlið eru fyrir borgara erlendra
ríkja annars vegar og Austur-
Þjóðveija hins vegar. Því bregður
þó þannig við, að biðraðir myndast
undantekningalaust við hlið þeirra
sem eiga ríkisfang á Vesturlöndum,
en aldrei sést sála við þau hlið sem
ætluð eru A-Þjóðverjum. Nema
menn séu á ferð um kvöldmatarleyt-
ið. Þá myndast skyndilega þyrping
aldraðra kvenna og karla, og er
kvenfólkið í meirihluta. Fólkið er
hlaðið pokum og pinklum og tals-
vert skvaldur er í hópnum. Þarna
eru á ferðinni austur-þýskir ellilíf-
eyrisþegar, sem hafa brugðið sér
til Vestur-Berlínar í verslunarferð.
Þeir eru hinir einu sem ekki eiga í
vandræðum með að afla sér vega-
bréfsáritunar vestur yfir. Austur-
þýsk yfirvöld telja réttilega að sára-
lítil hætta sé á að aldrað fólk
yfirgefi fjölskyldu og vini og flýi
land og þó svo það legði á flótta,
væri lítil eftirsjá af því. Að vonum
er sú hugsun ráðandi fyrir austan,
að fólkið sé til fyrir ríkið en ekki
ríkið til fyrir fólkið.
Reistur til þess að
stöðva fólksflóttann
Múrinn var reistur til þess að
stöðva flótta fólks frá Austur-
Þýskalandi til Vestur-Berlínar, sem
laut þá eins og nú yfirstjórn vestur-
veldanna, Bandaríkjanna, Bret-
lands og Frakklands. Það er
undarleg tilfínning fyrir Islending,
sem á því ekki að venjast að eiga
tilveru sína undir her, að komast
að raun um að forsenda tilveru
þessarar „eyju frelsisins" 170 kíló-
metra innan Iandamæra Austur-
Þýskalands er vera heraflans þar.
Þúsundir flúðu á ári hveiju, einkum
þeir sem höfðu aflað sér einhverrar
menntunar og efnahagslífið í Aust-
ur-Þýskalandi rambaði á barmi
gjaldþrots. í júlímánuði árið 1961,
í mánuðinum áður en múrinn var
reistur, voru skráðir flóttamenn til
Vestur-Berlínar 30 þúsund og frá
því að austur-þýska alþýðulýðveldið
var stofnað árið 1949 og þar til
landamærum landsins var lokað
með byggingu múrsins yfírgáfu
tæplega 2,7 milljónir manna landið.
Á þeim aldarfjórðungi, sem síðan
er liðinn, hefur aðeins 200 þúsund
tekist að flýja til Vesturlanda, 3-4
þúsund árlega undangengin ár.
Brjóstvörn gegn
„hefndarstefnu og
hernaðarbrölti“
Sovétríkin, fjórða hernámsveldið
hersat Austur-Berlín, eins og það
gerir að forminu til ennþá. Að
morgni hins 13. ágúst 1961 voru
lögreglumenn komnir á vörð við
allar götur milli borgarhlutanna og
verkamenn hófu að byggja það sem
síðar varð að hinum illræmda múr.
Rúmlega 50 þúsund verkamenn,
sem sótt höfðu vinnu til Vestur-
Berlínar, fengu ekki að fara til
vinnu sinnar. Hundruð íbúa Aust-
ur-Berlínar, sem höfðu unnið í
vesturhlutanum um nóttina, urðu
að taka ákvörðun um hvort þeir
sneru heim aftur eða yrðu um kyrrt
í von um að fjölskyldan fengi leyfí
til að flytjast vestur síðar. Skóla-
börn og stúdentar, sem sótt höfðu
skóla á hernámssvæði Vesturveld-
anna, komust ekki til skóla sinna.
Engin undantekning var gerð.
Austur-þýsk yfirvöld réttlættu múr-
inn með því að hann væri brjóstvörn
gegn „vestrænni hefndarstefnu og
hernaðarbrölti", hann verði ríkið
gegn samsæri heimsvaldasinna um
að grafa undan sameignarskipulag-
inu.
Það er kaldhæðni sögunnar að
árið 1867 höfðu Berlínarbúar rifíð
niður borgarmúr milli Pariser Platz,
þar sem Brandenborgarhliðið stend-
ur og Potsdamer Platz. Vegleg
breiðgata var lögð í staðinn milli
torganna. Tæpri öld síðar var nýr
múr reistur, einmitt á þessari sömu
breiðgötu. Potsdamer Platz var eitt
sinn mesta umferðartorg Berlínar.
Nú er þar auðnin ein, því múrinn
liggur þvert yfír torgið.
Fyrsta fórnarlamb múrsins féll
daginn sem hann var byggður.
Maður í varaliði lögreglunnar var
skotinn niður við Brandenborgar-
hliðið er hann reyndi að flýja vestur
yfír.
4.902 hafaflúið
yf ir múrinn
Múrinn brást ekki smiðum sínum,
fólksflótti vestur yfír stöðvaðist svo
til í samanburði við það sem áður
hafði verið. Lögreglan í Vestur-
Berlín hefur skráð hjá sér 4.902
flótta í þann aldarfjórðung sem
múrinn hefur staðið. 73 hafa látið
lífíð á eða við múrinn við. flóttatil-
raunir. Að minnsta kosti 50 hafa
verið skotnir af landamæravörðum,
en hinir hafa annað hvort hrapað
til dauða eða drukknað við það að
reyna að komast vestur yfir. Þetta
er þó einungis það af ísjakanum sem
upp úr stendur að mati vestur-
þýskra yfirvalda. Flóttatilraunir
mistakast hjá mörgum fleirum, án
þess að fregnir berist til Vestur-
Íanda.
Dregið hefur úr flóttatilraunum
með ári hveiju. Bæði er það vegna
þess að sífellt hefur orðið erfiðara
að bijótast í gegnum stranga gæslu
austur-þýskra landamæravarða,
auk þess sem múrinn hefur sífellt
orðið „fullkomnari" hindrun, ef
hægt er að tala um fullkomnun í
þessu sambandi. Þá hafa austur-
þýsk yfirvöid nokkuð slakað á þeim
hömlum sem eru á því að fá að flytj-
ast vestur. 19 þúsund manns flutt-
ust með löglegum hætti til
Vesturlanda á síðasta ári og 30
þúsund árið 1984.
Þessi sex ára gamli drengur lenti
heilu og höldnu í seglinu sem
beið hans þanið fyrir neðan.
Ekki fór eins fyrir foreldrum
hans, móðir hans fékk alvarleg
innvortis meiðsl og faðir hans
skaddaðist á mænu . Þrátt fyrir
meiðslin sagðist hann vera til-
búinn til að endurtaka stökkið.