Morgunblaðið - 25.11.1986, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 25 NÓVEMBER 1986
Ellert A. Ingimundarson og Bryndís Petra Bragadóttir i hlutverk-
um sínum.
Þýskaland
bak við krómið
Leiklist
Jóhann Hjálmarsson
r
Frú Emilia:
Mercedes eftir Thomas Brasch.
Leikstjórn: Guðjón Pedersen.
Lýsing: Agúst Pétursson.
Búningar: Anna Jóna Jónsdótt-
ir.
Þýðing og dramatúrgía: Hafliði
Arngrímsson.
Frú Emilía er nýtt leikhús (hér
á kannski betur við að tala um
leikfélag) sem einbeitir sér að því
að kynna leikrit eftir merka er-
lenda höfunda sem lítt eða ekki
eru kunnir hér á landi. Þetta hef-
ur mér skilist að væri tilgangur
leikfélagsins, að minnsta kosti í
bili.
Vel hefur tekist til með fyrsta
verkefnið sem er Mercedes eftir
Þjóðverjann Thomas Brasch (f.
1945).
Þetta leikrit vekur til umhugs-
unar, er nýtt og ögrandi, fer aðrar
slóðir en venjuleg raunsæisleikrit
um ástina og velferðina. Leikritið
er tilraun til að lýsa ringulreið
tilfmninga og samfélags og það
er gert með óskipulegri og tilvilj-
anakenndri atburðarás. Þau
Sakkó og Oi, eins konar Rómeó
og Júlía sem er bannað að elsk-
ast, svo að stuðst sé við orð
höfundarins, hittast á fömum
vegi. Hjá honum snýst allt um
glæsibíl, tákn velferðarþjóðfélag-
ins þýska, sjálfan Mercedes. Hún
er óraunverulegn, leitandi stúlka
eða skækja. í vímu kynlegs
drykkjar ræða þau saman, rifja
upp hið liðna, taka á sig ýmis
gervi. Maður í bíl verður fómar-
lamb þeirra. Eins og óvitandi
gerast þau mannræningjar og of-
beldisfólk. Leikritið endar þar sem
það bytjaði: á þjóðveginum þar
sem harkan ræður ríkjum. Endir-
inn er í spumarformi eins og
byijunin.
Mercedes er á mörkum raun-
sæisverks og absúrdleikrits. í
endurtekningum sínum reynir það
á þolrif áhorfandans, en andrúms-
loftið er víða skáldlegt án þess
að vera beinlínis ljóðrænt. Sýning-
in geldur þess að fara fram í
kjallara Hlaðvarpans, ætti skilið
stórt svið.
Thomas Brasch er nógu mikill
Þjóðverji til þess að spyija í verki
sínu hvert stefnir, samanber ljóð
hans sem flutt er í leikritinu og
er hluti af því. Upphafið er svona:
„Er tími Er fijáls tími Úr öllum
áttum ómar / sálmurinn um hinn
fijálsa tíma Atvinna og atvinnu-
leysi". Það þarf ekki að hafa
tilvitnun lengri. Hrein þýsk ljóð-
ræna virðist að mestu glatast í
eyðingarbúðum síðari heimsstyij-
aldar. Við tók samviskubit og
stanslaust uppgjör. Eina leiðin til
að gleyma var að fara á fullri
ferð inn í velferðarríkið. En skáld-
in slógust ekki með í þá för.
Guðjón Pedersen leikstjóri hef-
ur náð töluverðum árangri með
þessari sýningu þar sem megin-
áherslan er lögð á grimmdina, en
ljúfari tónar fá líka að heyrast.
Til liðs við hann kemur Ágúst
Pétursson með lýsingu sinni sem
gegnir sérstöku hlutverki í sýn-
ingunni.
Bryndís Petra Bragadóttir (Oi)
er leikkona sem áður hefur sýnt
tilþrif. Mér er hún minnisstæð úr
Tartuffe-sýningu Nemendaleik-
hússins. Hér lék hún með
ágætum, einkum var henni lagið
að sveiflast milli angurværðar og
illsku, en mannlegri hlýju miðlaði
hún þó einna best þrátt fyrir það
helvíti sem dregið er upp í leikrit-
inu.
Ellert A. Ingimundarson
(Sakkó) túlkaði vel hið umkomu-
lausa unga hörkutól sem er
galtómt udir brynjunni. Bestur
þótti mér Ellert í þeim atriðum
þar sem hann er sýndur sem leik-
soppur.
Þröstur Guðbjartsson lék Mann
í bíl, í senn fortíð og nútíð Þýska-
lands. Þetta hlutverk varð mjög
lifandi í höndum Þrastar þótt það
sé í rauninni ekki annað en klisja
frá höfundarins hendi.
Hafliði Amgrímsson, þýðandi
Mercedes, hefur sent frá sér djarf-
lega þýðingu sem stundum orkar
tvímælis, frá málvöndunarsjónar-
miði, en með það í huga að texti
Brasch er skorinorður og sneydd-
ur hátíðleik hefur Hafliða tekist
að koma honum heilum í höfn.
„Galdravefur“
Békmenntir
Vigdís Grímsdóttir
Tímaþjófurinn
Steinunn Sigurðardóttir
Útgefandi: Iðunn.
Skáldskapurinn er mesta furðu-
verk þegar vel til tekst. Og afþvíað
skáldskapurínn er furðuverk er
hann líka einhverskonar galdur og
rithöfundurinn þá galdramaður sem
blekkir lesandann uppúr skónum,
ruglar hann í ríminu, lætur hann
hlæja eða gráta að eigin geðþótta
og fær hann stundum beinlínis til
að trúa hinu ómögulega eins og því
að í einum degi séu þúsund ár eða
í sjö árum aðeins ein rótföst tilfmn-
ing sem blómstrar hundrað sinnum
á hveijum einasta degi. Takist rit-
höfundi að leiða lesanda sinn um
þennan margslungna blekkingarvef
hefur honum um leið tekist sjón-
hverfing skáldskaparins.
Sagt er að þjáningin sé dýpst
allra tilfinninga og í þessari sögu
Steinunnar Sigurðardóttur er hún
köld og djúp eins og tíminn en hún
er líka jafnbjört þeim hundrað dög-
um hamingjunnar sem eru drif-
krafturinn í lífí aðalpersónunnar
Öldu. Alda er engin týpa, enginn
fulltrúi ákveðinna eiginleika, hún
er margslunginn karakter þótt yfír
henni fljúgi mónótónískur ftigl þrá-
hyggjunnar sem festir hana í neti
ástarinnar en úr því sleppur hún
ekki um aldir. Og hún er óvenjuleg
afþvíað við rekumst ekki á hana í
öðrum íslenskum skáldsögum. I
þeim kemur Alda O. Ivarssen til
með að eiga sitt sérstaka sæti, kem-
ur til með að vera einstæður fáni.
En þóað hún sé óvenjuleg i bók-
menntunum er hún venjuleg
manneskja afþvíað í henni er svo
mikill öldugangur að lesandinn hlýt-
ur að þekkja í sjálfum sér margar
þær öldur sem skolar á land í sög-
unni. Alda er ekta, ýkt eins og fólk
er flest, léttgeggjuð og dularfull,
hreinskiptin og fláráð, egóstelpa á
öllum aldri, lítið barn og gömul
kona, hallærisleg og smart. Hún
er kannski kjaminn í okkur öllum
sem við kærum okkur ekkert um
að láta aðra sjá hvemig stundum
sprengir allt utanaf sér. Það er líka
eftilvill þess vegna sem við fýlgj-
umst spennt með því hvernig þessi
stóra kona tekst á við sjálfa sig,
stundum eins og fullkomið fífl svo
mann langar að sparka í hana og
stundum eins og yndislegur spek-
ingur svo mann langar að eiga hana
alltaf. Svoleiðis er líka fólk, fífl og
spekingar í senn, öfgafullt og ein-
falt, kaotískt í höfðinu eins og Alda.
Tímaþjófurinn er saga um ástina
þótt hún sé engin venjuleg ástar-
saga. Alda elskar, elskar mikið,
stórt, stíft, ógeðslega en líka fal-
lega. Hún hverfur inní sjálfa sig í
þessari sögu afþvíað hún fær ekki
að eiga þann sem hún vill og stund-
um verður hún eins og „fígúra í
myndaseríu“j stundum eins íjarlæg
og tunglið. Ástin étur þessa konu,
ýtir henni inní einmanaleikann sem
er sérstakur í sögunni og lífínu af-
þvíað hann er bæði tómur og
fyndinn og afþvíað hann er bæði
sár kvöl og nautn. En hann er
ævinlega langur og ferð hans erfið.
Hann er „seigvaðin leðja“. Ástin
og einmanaleikinn fylgja Öldu hvert
á land sem hún fer og í hvaða stór-
borg hún dillar sínu bráðskemmti-
lega sjálfí. En merkilegt nokk. Hún
er hreint ekki ein þótt hún sé ein-
mana því hún hlýtur að ná svo
sterkum tökum á lesandanum að
hann vilji ferðast með henni og taka
þátt í öllu. Hann verður jafnvel
gripinn þeirri ömurlegu tilfínningu
sem Alda er haldin af í sögunni að
vita ekki hvaðan á sig stendur veðr-
ið. Annars held ég að lesandinn
verði fyrst og fremst ástfanginn af
Öldu afþvíað hún er sönn. Og hún
væri ekki sönn nema afþvíað í þess-
ari bók hefur Steinunni tekist að
galdra snilldarvel.
Tímaþjófurinn er margræð bók
og vel ofín. Hver og einn sem les
getur valið sér túlkunarleið. Menn
kunna að sjá í sögunni afhjúpun á
lífí hálffertugra menntakvenna,
stéttauppgjör, átök lífs og dauða,
einmanaleikann í hnotskurn, mann-
inn andspænis tilfínningum sínum,
kaotískan nútíma svo eitthvað sé
nefnt. Víst er að ýmsar vísbending-
Steinunn Sigurðardóttir
ar eru í sögunni sem styðja hveija
þessara túlkunarleiða. En hvaða
leið sem menn nú kjósa að velja sér
í þeim efnum komast þeir ekki hjá
því að reka augun í andstæður sög-
unnar en af þeim er hún full eins
og tíminn og Alda sjálf. Þetta er
engin tilviljun því í vel ofínni bók
eins og þessari eru andstæður hvor-
tveggja í senn sláandi og samein-
andi. Steinunn fetar ekki braut
hefðbundinnar frásagnaraðferðar
en kann samt vel að flétta. Hún
fléttar saman raunsæisbandi, ein-
sog þegar lífíð er að skapi Öldu og
_Alda er köld, og kaotískum þræði
sem verður til þegar hún ofurselst
ástinni og vindur sér framogtilbaka
í tímanum, en það gerir hún þegar
lífíð hefur svínað á henni og hún
ræður ekki við það. Þá er ekkert í
föstum skorðum, hvorki lífið né
sagan. Á þennan hátt er sagan líka
sannfærandi, sameinar ytra og
innra. En hitt má ekki gleymast
að Iesandinn tapar aldrei þræði.
Hann heldur honum fullkomlega
hvort sem sagan er raunsæislega
sögð eða teygir sig nálægt ljóðinu
eða verður ljóð og svo aftur raunsæ
og koll af kolli. Lesandinn er alltaf
með á nótunum afþvíað sagan hefur
trausta byggingu. Og það eru líka
andstæður í stflnum sem styrkja
bygginguna. Stundum er hann ynd-
islega ljóðrænn og stundum skæs-
lega langt frá því. Stfllinn er í
harmóníu við söguna, fínlegur og
grófur í senn. í þessu fínnst mér
fáum takast betur til en Steinunni
og breytir þá engu við hvaða bók-
menntaform hún fæst hveiju sinni.
HANASTEL
ÁN
BAÐRAFOKS
Viljirðu halda herlegt hanastélssamkvæmi, heima eða að
heiman, en vera laus við áhyggjur og umstang, ættirðu
að hafa samband við okkur. Þú velur stað og stund, tilefni
boðsins, gestina og brúðina, sé um brúðkaup að ræða.
Við sjáum um afganginn, mætum á staðinn með gómsæta
hanastélsrétti og gætum þess að gestgjafinn hafi tóm til að
viðra stélið og stíga í vænginn við gestina.
Allar veitingar eru að sjálfsögðu á sanngjörnu verði - og svo
færðu góð ráð í kaupbæti.
ÓEHNSVÉjffife.
BRAUÐBÆR