Morgunblaðið - 03.05.1987, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. MAÍ 1987
CONEY
ISLAND
Þar sem ryðgnð Parísarhjól geyma
minningu stærsta skemmtigarðs sögunnar
Ljósadýrð Luna Park, sem var eins og risavaxin leikmynd.
Það var af einskærri tilviljun að
ég datt um rætur fjöldamenningar
í Ameríku, leifar stærsta skemmti:
garðs sögunnar, Coney Island. í
þörf fyrir ferskt loft og víðáttu
ákvað ég að taka mér eins dags frí
og í stað hinnar hefðbundnu göngu-
ferðar um Central Park að notfæra
mér ófdýrustu leiðina út úr borg-
inni og fara með neðanjarðarlest-
inni eins langt og mögulegt er í átt
að ströndinni. Óafvitandi var ég að
feta í fótspor milljóna, því íbúar
Manhattan hafa ávallt mætt álagi
hins ótrúlega þéttbýlis með því að
skipta um umhverfí í frítíma sínum
og um aldamótin síðustu var Coney
Island sá staður sem oftast varð
fyrir valinu.
Fyrst var það einungis falleg
strönd í hæfílegri flarlægð frá stór-
borginni sem laðaði fólk að, en í
landi framboðs og eftirspumar leið
ekki á löngu þar til peningamenn
sáu sér þama leik á borði og spruttu
brátt upp hótel og spilasalir og
danshús við ströndina. Og þegar
straumur fólks til Coney Island
jókst enn fór að þróast með ógnar-
hraða skemmtiiðnaður sem var
upphafíð að fjöldamenningunni sem
átti síðar eftir að hertaka amerfska
menningu.
Brátt myndaðist þama á sumrin
„kamival“-stemmning og meðfram
aðalgötunni ristu skottjöld, sölutjöld
og sýningartjöld, þar sem fjölleika-
flokkar og allskyns skemmtikraftar
sýndu listir sínar. Ýmis undur,
dvergar, risar, feitar konur og apa-
menn urðu að sýningargripum og
allt þetta ásamt ferðalaginu sem á
undan gekk til að komast til Coney
Island hjálpaði til við að gefa fólki
þá tilfínningu að það væri komið í
undraveröld sem hafði sín eigin lög-
mál. Coney Island varð þannig að
stað þar sem fólk gat ekki einungis
tekið sér frí frá amstri stórborgar-
innar heldur uppfyllti Coney Island
þörfína fyrir allsheijarfrí frá dag-
legu lífí og þeim ströngu siðareglum
sem þá giltu um samskipti manna
í milli. Við ströndina gat ókunnugt
fólk tekið tal saman, ungir menn
kynnst ungum konum án milliliða
og fóru jafnvel sögur af samdæg-
urs giftingum.
Hundruð þúsunda heimsóttu ævintýraheim Coney Island daglega og tóku sér allsheijarfrí frá stórborg-
inni og sfnu daglega lifi.
Nú standa aðeins grasivaxnir rússibanar eftir. ijóem./MaH»Eiiing«en
Coney Island varð fljótlega
víðfrægt, fólk þyrptist þangað úr
öllum áttum og mátti brátt telja
gestina í hundruðum þúsunda dag-
lega. Kom fólk jafnt úr háum
stéttum sem lágum og voru þungar
pyngjur sem léttar boðnar velkomn-
ar. Sumir komu þó þeir ættu ekki
nema rétt fyrir farinu og nutu þess
að blandast í mannfjöldann á götun-
um. Aðrir söfnuðu lengi fyrir einni
skemmtiferð þangað eins og seinni
kynslóðir gera til að komast í sum-
arfrí til útlanda. Auk fjölskyldna
kom þangað ungt fólk eitt síns liðs
með spariféð upp á vasann því Con-
ey Island bauð upp á skemmtun sem
var óneitanlega meira spennandi
en að sitja úti á dyratröppunum,
lesa eða rölta um götumar heima
fyrir. Ungar konur úr verkamanna-
stétt gátu til dæmis reiknað með
því að þurfa ekki að eyða meiru en
sem svaraði fargjaldinu að strönd-
inni, því fljótlega fundu þær
einhvem sem vildi meira en gjama
„bjóða". Og stemmningin á Coney
Island var engu lík. Sambland af
skemmtigarði og standandi þjóð-
hátíð, þar sem ægði saman ókunnu
fólki í ævintýraleit, skemmtikröft-
um, lúðrasveitum, lyktinni af fjöl-
leikahúsdýmnum og bragðinu af
heitum pulsum og bjór.
Stórslys sviðsett
Þrír skemmtigarðar eða tívolí
byggðust þama upp, sá fyrsti
Steeplechase Park opnaði 1895
og var stjómað af George Tilroy.
Byijaði hann smátt með því að
kaupa Parísarhjól en færði fljótt
út kvíamar, keypti stórt landsvæði
við ströndina og fyllti það af mis-
munandi tækjum sem við höfum
kynnst síðar í skemmtigörðum eins
og Tívolí í Kaupmannahöfn.
Luna Park hét sá næsti og vom
það tveir samstarfsmenn Tilroys
sem tóku sig saman við að reisa
stærsta skemmtigarðinn í sögu
Coney Island. Annar þeiiTa,
Thompson að nafni, hafði numið
arkitektúr og notaði þá þekkingu
til að skapa umhverfi sem gerði
þennan skemmtigarð líkastan risa-
vaxinni leikmynd. Byggingar, sem
þegar í dagsljósi minntu á ævin-
týri, vom slcreyttar með kvart
milljón rafmagnsljósa á kvöldin og
breyttist garðurinn þá í töfraheim,
þar sem hægt var að finna eftirlík-
ingar framandi menningarheima.