Morgunblaðið - 20.05.1987, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. MAÍ 1987
+
Morgunlaðið/Bjöm Blöndal
Frá helgistundinni í Útskálakirkju. Lengst til vinstri er sóknarprest-
urinn, séra Hjörtur Magni Jóhannsson, og við hlið hans situr forseti
íslands, Vigdís Finnbogadóttir. Björn Stefánsson, forseti islensku
hreyfingarinnar, er annar frá hægri í fremri röð.
Keflavík:
Forseti Islands heiðursgestur
á hátíðisdegi gamalla skáta
Keflavik.
HÁTÍÐISDAGUR St. Georgs-
gilda var haldinn hátíðlegur í
Utskálakirkju í lok aprílmánaðar
og var forseti íslands, Vigdís
Finnbogadóttir, sérstakur gestur
við þessa athöfn.
St. Georgsgildi er alþjóðasamtök
gamalla skáta og þeirra sem láta
sér annt um velferð skátahreyfing-
arinnar. Forseti íslensku samtak-
anna er Bjöm Stefánsson, en
meðlimir í þessari hreyfingu eru um
65 þúsund talsins í 36 aðildarrikj-
um.
í tengslum við daginn fór fram
námsstefna í skátahúsinu í Keflavík
og var forseti íslands, Vigdís Finn-
bogadóttir, meðal gesta, en hún er
vemdari skátahreyfíngarinnar á
Islandi.
- BB
Fyrrverandi kafararfá viðurkenningu
AÐALFUNDUR Félags íslenskra kafara var haldinn 16. maí
síðastliðinn og var þetta jafnframt fyrsti aðalfundur eftir að
félagið var endurreist eftir hlé i rúman áratug. Á fundinum af-
henti Jóhann Gauti, formaður félagsins, lengst til hægri, fyrrver-
andi köfurum heiðursviðurkenningar. Þeir sem hlutu viðurkenn-
ingarnar eru, talið frá vinstri: Friðfinnur Finnsson, Ársæll
Jónasson og Einar Eggertsson.
Helgi Hálfdanarson:
Málfar í útvarpi
Ýmsir sem leggja orð í belg um
íslenzkt mál, kvarta sáran undan
málfari fjölmiðla, saka þá um
málvillur, útlenzkuskotið orðbragð
og annan kauðahátt. Þó kemur
fyrir, að menn finni til ógleði af
nöldrinu í sjálfum sér og reyni þá
að bragðbæta það ofurlítið með
því að gera sem mest úr þeim
mörgu, sem rísa undir lofí. Jafnvel
hefur þá heyrzt, að starfsmenn
Ríkisútvarpsins standi sig allir
ævinlega með prýði.
Sannleikurinn er sá, að meðal
útvarpsmanna er fólk, sem er mjög
vel máli farið og lætur sér ekki
verða á mistök í ræðu sinni. Hins
er þó sízt að dyljast, að þar eiga
ekki allir óskilið mál; og því miður
dynja hvumleiðar málvillur á eyr-
um hlustenda oftar en ekki.
Nú er svo sem engin ástæða til
að hrópa húrra, þó að útvarpsmað-
ur tali íslenzku lýtalaust. Þar gerir
hann ekkert umfram skyldu sína.
Reyndar eru útvarpsmenn þeir
einu af þegnum þjóðfélagsins, sem
að lögum ber skylda til að tala
gott mál. Því er von, að ýmsum
blöskri að heyra málvillur kveða
við úr þeirri átt, jafnvel dögum
oftar. Álmenningur á lögstudda
kröfu á því að geta treyst málfari
Ríkisútvarpsins, sér og bömum
sínum til eftirbreytni.
Hér skal á það minnt, að starfs-
fólk útvarpsins hefur fengið til
ráðgjafar ágætan málfræðing, svo
að afsökun fyrir gölluðu máli er
næsta lítil, og vítavert að ekki
skuli meira til hans leitað en raun
ber vitni. Að vísu ætti ekki að ráða
neinn til starfa í Ríkisútvarpinu
án þess gengið sé úr skugga um
lágmarks-getu í meðferð móður-
málsins.
Hér verður engin sakaskrá þulin
um málfar útvarpsmanna. En af
sérstökum ástæðum skal eitt dæmi
nefnt, þó ekki sé það af versta
taginu. Síðan álbræðsla og fískeldi
hófust, hefur orðið ker æ oftar
borið á góma. Fljótlega fór að
skjóta upp kollinum annarleg
beyging þessa orðs, og er þá sagt
keijum og kerja í stað hins rétta,
sem er kerum og kera. Ég hygg
að fleiri en undirritaður hafí farið
að kvíða því, að leirkerasmiður-
inn frægi breyttist fyrr en varði í
leirkeijasmið. Með þessari j-villu
er apað eftir orðunum ber og sker,
sem að réttu lagi fá j í beygingu.
Að fornu var talað um kerafiski
(ekki keijafiski); og „kumbl kon-
unga ór kerum valdi“ segir í frægu
kvæði. Orðabækur þeirra Sigfúsar
Blöndals og Áma Böðvarssonar
hafa báðar kera-beyginguna eina,
og sýna um hana sitt dæmið hvor.
En þessari nýríku keija-beygingu
virðist útvarpið hafa tekið með
fögnuði, því það hefur stutt hana
með dáð og dug.
Ástæðan til þess, að ég nefni
þetta dæmi sérstaklega, er reyndar
sú, að kunningja mínum einum
ofbauð svo sífelld misþyrming út-
varpsmanna á orði þessu, sem á
sér hefðbundna beygingu í úrvals-
bókmenntum íslendinga, að hann
herti upp hugann og hringdi til
Ríkisútvarpsins og spurði, hvort
hann mætti af vinsemd benda á
það, að þágufall og eignarfall fleir-
tölu af ker væri kerum og kera
en ekki keijum og keija. Svarið
sem hann fékk, var ekki síður vin-
samt, og honum var þakkað
kærlega fyrir bendinguna. En
kera-talið í útvarpinu hélt því mið-
ur áfram að vera keija-tal, eins
og ekkert hefði í skorizt. Og það
sem meira var: þetta símtal var
síðar endurtekið tvisvar að gefnu
tilefni, í öll skipti með sömu kær-
leikum á báða bóga og sama
hjartanlega þakklætinu. En j-ið í
kerunum situr jafnfast og nokkru
sinni.
Nú er að vísu ekki sjálfsagt, að
útvarpsmenn rjúki upp til handa
og fóta, þó einhver ómerkingur úti
í bæ hringi og steyti sig. En synd-
laust hefði verið að líta í orðabók
eða spyija málfarsráðunaut álits.
Hitt er verra, að helzt til margt
af þörfum bendingum málfræðing-
anna Erlings og Guðmundar, sem
annast með prýði útvarpsþáttinn
Daglegt mál, virðist fara fyrir
ofan garð og neðan hjá þeim sem
helzt þyrftu þeirra með.
Algengustu málglöp útvarps-
manna varða ef til vill fomöfnin
hvor og annar (eða hver og ann-
ar, og jafnvel sinn og hvor). Þessi
fomöfn eru einatt látin standa
saman, á hvetju sem gengur, og
í sama aukafallinu bæði, og em
þar augljós áhrifín frá ensku (each
other) og dönsku (hinanden). Þar
er greinilega um að kenna vondri
unglingakennslu, ekki aðeins í
íslenzku, heldur öllu fremur í þess-
um erlendu tungumálum, þar sem
ljóst er, að kennarinn svíkst um
að gera nemendum grein fyrir
þeim mun, sem er á meðferð þess-
ara orða í íslenzku annars vegar
og meðferð samsvarandi orða í
erlendu málunum hins vegar. Hin
rökvísa notkun fomafnanna, sem
hefðbundin er í íslenzku, er látin
lönd og leið, og hrein lokleysa upp
tekin í hennar stað.
Að vísu er gott íslenzkt mál
ekki ævinlega „rökvíst" í sjálfu
sér; en það afsakar ekki þau mál-
spjöll sem þama em framin.
Eigi alls fyrir löngu gaf Bók-
menntafélagið út smákver, sem
nefnist Gætum tungunnar. Þar
er getið um nokkur hin algengustu
lýti á máli manna um þessar mund-
ir, og á það bent, hvemig hjá þeim
megi sneiða. Þar vom sérfróðir
menn um íslenzkt mál með í ráð-
um, þó að leikmenn stæðu að sjálfri
útgáfunni. Ég þykist hafa veitt því
athygli, að langflest þeirra mál-
lýta, sem útvarpsmenn gera sig
seka um, gætu þeir losað sig við
með því að renna augum yfír þenn-
an pésa. Ef þeir telja, að þar hafí
flotið með atriði, sem um mætti
deila, gætu þeir ráðfært sig við
málfarsráðunaut útvarpsins og lát-
ið hann vísa til vegar.
Mætti ég að lokum minna á
það, að notkun orðabókar er eng-
um manni ofætlan, og íslenzk
orðabók ætti að vera sjálfsagður
hlutur á hveiju íslenzku heimili,
svo ekki sé minnzt á vinnustaði,
þar sem sérstaklega reynir á mál-
far. Hirðuleysi um móðurmálið er
hvergi til sæmdar, en málspjöll í
fjölmiðlum ríkisins eru hneyksli.
Leiðrétting
í þýðingu Helga Hálfdanarsonar
á kvæði Runebergs, Kvæði um
bónda, í síðustu Lesbók kom fyrir
hvumleið prentvilla. Þar átti 9.
ljóðlína að vera:
flæddi burt að hálfu nýjan gróður;
Smiðsbúð 8, 210 Garðabæ, sími 44300.
Sólstofur - Svalahýsi
Framleiðum
sólstofur og svalahýsi
með stórum renniglugg-
um og rennihurðum úr
viðhaldsfríu PVC efni.
Komið og sannfærist um gæðin

f Gluggar og Gardhús hf.

Ferskar dögum
saman -enda í
loftskiptum
umbúöum.

Mjólkursamsalan