Morgunblaðið - 20.05.1987, Page 21

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. MAÍ 1987
21
Trjáhlífar á Hólum í Hjaltadal. — Ágúst 1986.
Tijáhlífar á Fjósum í Svartárdal.
sett var íslenskt birki, lerki, stafa-
fura og Alaskaösp. Plönturnar voru
25 til 45 cm háar við gróðursetn-
ingu. 16. ágúst hafði birkið hækkað
um 40 til 48 cm og hæsta tréð var
90 cm. Lerki óx álíka og birkið.
Alaskaöspin óx um 70 til 80 cm
og hæsta tréð var 120 cm. Stafa-
furan óx aðeins um 5 til 10 cm,
enda fylgir hún jafnan árferði und-
angengins árs. Stafafuran var hins
vegar óvenju græn og með langt
barr.
Á Hólum var gróðursett fjalla-
lerki, lindifura og klettafura um
mánaðamótin maí/júní. Lerkið óx
um 30 til 40 cm en fururnar um
10 til 15 cm. Allar plöntumar voru
óvenju þroskaðar að hausti.
Á Fjósum voru gróðursettar
fimm vikna gamlar plöntur af Al-
askaösp. Plönturnar voru aldar af
um 5 til 8 cm löngum græðlingum
með aðeins einu brumi. Þessar
plöntur vom að hausti 30 til 40 cm
háar, stöndugar og vel þroskaðar
fyrir veturinn.
Þar sem seint var gróðursett og
jarðvegstorfur þornuðu fljótt upp,
var vöxturinn aðeins um 5 til 10
cm, en afföll voru nær engin og
allar plönturnar þroskalegar að
hausti. Þurrkur er að líkindum
minna vandamál sunnan heiða,
enda er úrkoma sunnanlands tvö-
falt til fimmfalt meiri en á Norður-
landi.
Ef að líkum lætur munu trén
vaxa meira nú í sumar en í fyrra,
þar sem trén hafa náð rótfestu.
Sérstaklega á þetta við fururnar,
en þær fylgja jafnan árferði undan-
gengins árs. Hlífarnar voru settar
á mjög breytilegt land, allt frá
unnum græðireitum til kafagras-
lendis. Illgresi náði hvergi að vaxa
tijánum yfir höfuð. Þó er mikil-
vægt að snúa við torfunni sem
gróðursett er í til að varna því að
gras vaxi upp inni í hlífinni.
Góð vörn og ein-
föld umhirða
Öll umhirða tijáa er einföld í
hlífum. Auðvelt er að finna trén.
Illgresiseyðing er einföld og
áhættulítil fyrir trén. Auk þess er
auðvelt að bera áburð á þannig að
tryggt sé að hann fari ekki til spill-
is.
Hlífarnar vemda trén fyrir
ágangi búfjár. Það er því hægt að
gróðursetja, þótt land sé ekki
tryggilega friðað.
Reynslan af hlífunum er aðeins
eitt ár, en hún lofar góðu. Vöxtur
er margfaldur á við sams konar tré
utan hlífa. Þó eru nokkur vanda-
mál við ræktunina. Þessi vandamál
eru þurrkur á Norðurlandi og smá-
fuglar. Hvoru tveggja vandamálið
má leysa.
Ef gróðursett er snemma og
vökvað hressilega við gróðursetn-
ingu eiga trén að geta náð góðum
vexti strax á fyrsta ári. Fuglanet
er sjálfsögð vöm, þar sem hætta
er á að smáfuglar fari sér og plönt-
unum að voða.
Reynslan af þessu eina ári virð-
ist í góðu samræmi við reynslu
Breta af hlífunum. Ef vöxturinn
- Myndin er tekin í ágúst 1986.
verður í samræmi við reynsluna af
þessu fyrsta ári má búast við að
íslenskt birki nái mannhæð á 3 til
5 árum ef það er í hlífum. Til sam-
anburðar má nefna að það tekur
birki á Hólum í Hjaltadal um 15
ár að ná þessari stærð.
Hlífamar eyðast fyrir áhrif sól-
arljóssins á 5 til 8 árum. Það þarf
því ekki að taka þær af tijánum.
Þótt trén séu vaxin upp úr hlífunum
er ágætt að þær séu áfram utan
um trén því að hluti af laufinu er
þá áfram við kjör aðstæður.
Hlífarnar auðvelda
ræktun viðkvæmra teg-
unda
Hlífarnar geta komið mörgum
að notum. Sum glæsilegustu tré
Reykjavíkur eru af tegundum, sem
eru viðkvæmar í æsku. Sem dæmi
má nefna hlyn, ask og álm. Þessar
tegundir standa sig vel og ná eðli-
legum þroska ef þær komast yfir
iyrstu tvo metrana. Garðeigendur
hafa brugðið á það ráð að kaupa
stór gróðurhúsræktuð tré af þess-
um tegundum til að ná árangri.
Stór tré þola verr flutning en smá,
auk þess sem þau eru dýr. Það
kann því að vera bæði odýrara og
árangursríkara að nota hlífar við
ræktun þessara viðkvæmu tijáa.
Svipuðu máli gegnir um margar
viðkvæmar tegundir barrtijáa, t.d.
þin og lífvið. Fyrstu árin eru þess-
um tegundum skeinuhætt. Tiján-
um er sérlega hætt við bruna af
sól á útmánuðum, sem hlífarnar
veija þær fyrir.
Sumarbústaðaeigendur vilja fá
upp tijágróður sem allra fyrst við
bústaði sína. Margir vilja einnig fá
beinvaxið íslenskt birki. Birkið vex
mjög vel í hlífunum og verður bein-
vaxið. Sumarbústaðaeigendur eiga
einnig erfitt með að veija land sitt
fyrir búfé og aðeins örfáir gripir
geta eyðilagt margra ára strit.
Hlífarnar geta bæði aukið vöxt
tijánna og varið þau fýrir ágangi
búíjár.
Sveitarfélög sem eru að fegra
umhverfi sitt meta mikils að árang-
ur fáist fljótt. Svipuðu máli gegnir
um fyrirtæki, sem vilja fegra um-
hverfi sitt. Hlífarnar ættu að koma
þessum aðilum að miklu gagni. Á
Bretlandseyjum eru hlífamar mjög
mikið notaðar af sveitarfélögum
og fyrirtækjum, sem vilja koma
tijágróðri fljótt upp.
Sveitafólk vill geta komið upp
skógarreitum við hús til prýðis,
skjóls og til að minnka kostnað við
upphitun. Þetta hefur mörgum
reynst erfitt, því smá andvaraleysi
við vörslu landsins hefur kostað að
trén voru uppétin. Einnig er vöxtur
tijánna oft svo hægur í æsku, að
fólk sér ekki ávinninginn af skógar-
skjólinu.
Marga bændur dreymir um að
gera jörð sína staðarlega á að sjá.
Hafa tijálundi og tijáraðir á ónýtt-
um skæklum við tún og garða.
Fæstir treysta sér til að gróður-
setja trén vegna þess að oft þarf
að nota túnin til vorbeitar og erfitt
er að tryggja friðun á landinu fyrir
einstaka túnrollum. Vöxtur tijá-
gróðursins í æsku er einnig letjandi
fyrir marga.
Hlífarnar gera mögulegt að
gróðursetja í skæka við tún og
gera tijáraðir og jafnvel gróður-
setja einstök tré á víðavangi án
áhættu á skemmdum af búsmala.
Hross geta að vísu skemmt hlífarn-
ar en varsla þeirra er yfírleitt
tryggari en annars búsmala. Þó eru
til háar hlífar sem eiga að vera
hrossheldar.
í skjólbeltarækt hefur oft tekist
illa að fá upp háskjólið. Víði- og
birkiraðir yst í beltum hafa náð
góðum þroska. Trén, sem sett voru
í miðröð beltanna til að gefa beltinu
hæð, hafa oft misfarist. Oftast er
þetta vegna illgresis, en stundum
einnig vegna þess að víðirinn vex
tijánum yfír höfuð. Hlífamar geta
að líkindum komið tijánum í mið-
röðinni á skrið þannig að beltin nái
fullri hæð og þar með fullum not-
um.
Beitiskógur er nytjaskógur, þar
sem búpeningi er beitt í skóg, sem
annars er nýttur til skógræktar.
Ræktun beitiskóga hefur ekki verið
álitleg á íslandi vegna þess að bíða
þarf í 15 til 20 ár frá gróðursetn-
ingu þar til beita má landið. Þegar
trén eru um 20 ára lokast laufþak-
ið yfir landið og grasvöxtur verður
lítill og beit því rýrari. Ef hlífar eru
notaðar þarf aldrei að taka landið
undan beit og skepnurnar geta
nýtt grasið meðan það er mest.
Jólatré eru verðmæt, en vand-
ræktuð skógarafurð. Tijáhlífar má
nota til að auka vöxt tijánna og
til að koma upp hærri tijám til að
hlífa jólatijánum fyrir skemmdum
af sól á útmánuðum.
Hlífarnar koma einnig til álita í
asparrækt. í asparrækt eru fá tré
á hektara. Aspimar eru stórar við
gróðursetningu og gróðursetning
dýr. Illgresiseyðing er erfið, því
aspimar eru viðkvæmar fyrir ill-
gresislyfjum. Auk þessu eru aspirn-
ar viðkvæmar fyrir beit. Asparrækt
í hlífum kann því að vera bæði
ódýrari og ömggari en með hefð-
bundnum hætti.
Fleiri möguleikar eru eflaust á
hagnýtingu hlífanna en reynslan
ein leiðir í ljós kosti þeirra og galla.
Hlífarnar gefa möguleika á að
skóg- og tijáræktarfólk geti séð
skjótan árangur af stai-fí sínu.
Fyrstu ár tijánna em þeim erfið-
ust. Á þessum erfiðu árum veija
hlífamar trén fyrir skakkaföllum
af búsmala, illgresi og illviðmm.
Höfundur er sérfræðingur við
Rannsóknastöð Skógræktar ríkis-
ins á Mógilsá.
Klædd fll sigurs
Landslið Islands í sundi valdi
GOLDEN CUP iþróttafatnað til
þess að nota á öllum sund-
mótum, sem liöið tekur þátt i, á
næstu árum.
GOLDEN CUP býður sund-
fatnað á börn og fullorðna og
glæsilega joggingalla á konur
og karla, á verði við allra hæfi.
GOLDEN CUP iþróttafatnaður
fæst í helstu sportvöru-
verslunum um land allt.
flqucAsport
Borgartúni 36,105 Reykjavík
simi 688085