Morgunblaðið - 02.10.1987, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 2. OKTÓBER 1987
Þættir úr sögri Kvennaskólans og
Húsmæðraskólans á Laugalandi
— Fjölmennt nemendamót haldið á Akureyri í dag
eftir Gerði
Pálsdóttur
Tilefni þessarar greinar er að nú
á haustdögum eru fímmtíu ár liðin
frá því að Húsmæðraskólinn á
Laugalandi í Eyjafírði var settur í
fyrsta sinn, 3. október 1937, og
hundrað og tíu ár frá því að
Kvennaskólinn á Syðra-Laugalandi
tók til starfa, en það var 12. októ-
ber 1877.
Fyrir nokkru fóru þær konur,
sem stunduðu nám fyrsta veturinn
í Húsmæðraskólanum að ræða um
það sín á milli hvernig þær ættu
að halda upp á fimmtíu ára af-
mælið. Kom þá fram sú hugmynd
að gaman væri að halda nemenda-
mót fyrir alla árganga sem hefðu
útskrifast frá skólanum. Þessi hug-
mynd hefur síðan vaxið og dafnað
og margir lagt henni lið og nú 2.
október verður þetta mót að veru-
leika. Það verður haldið í íþrótta-
höllinni á Akureyri. Hátt í níu
hundruð konur hafa látið skrá sig
til þátttöku. Eru það námsmeyjar
úr 37 árgöngum skólans, einnig
fjöldi kennara.
Þegar starfsemi skólans lauk
árið 1975 höfðu 1.245 nemendur
útskrifast. Fleiri nemendur hafa
innritast í skólann en flesta vetur
hurfu einhverjir frá námi af ýmsum
ástæðum. Þá eru ótaldir framhalds-
nemendur og einnig nemendur á
námskeiðum, en fyrstu tíu árin var
skólinn sjö mánaða skóli og voru
þá haldin 5—6 vikna matreiðslu-
0g vefnaðamámskeið á vorin.
Sú mikla vinna sem lögð hefur
verið fram við undirbúning þessa
nemendamóts og sú feikilega þátt-
taka sem orðin er, sýnir betur en
allt annað hve mikils fyrrverandi
nemendur meta skólann. Það sýnir
hve mikils virði þeir telja það vega-
nesti sem þeir fengu þar og einnig
hve traust og mikilsverð vináttu-
bönd hafa verið hnýtt á þessu góða
skólaheimili.
Stofnun gamla Kvenna-
skólans
Kvennaskólinn á Syðra-Lauga-
landi tók til starfa 12. október 1877.
Það sem fer hér á eftir um sögu
hans er tekið úr minningariti um
skólann, sem séra Benjamín Krist-
jánsson prestur á Laugalandi
skrifaði. Ritið kom út 1952, þegar
sjötíu og fimm ár voru liðin frá
stofnun skólans. Agóðinn af þessu
riti rann til minningarlundar um
gamla Kvennaskólann, sem Héraðs-
samband eyfirskra kvenna var að
koma upp á Laugalandi. í þessu
riti eru einnig endurminningar
nokkurra námsmeyja frá dvöl þeirra
í skólanum. Ritið er merkilegt heim-
ildarrit.
Í kjölfar þjóðhátíðarinnar 1874
komu fram tillögur um aukna
menntun alþýðu, stofnun skóla og
félaga, sem áttu að stuðla að um-
bótum og framförum. Upp úr
þessum umræðum spruttu fjórir
skólar, þrátt fyrir þröngan fjárhag
þjóðarinnar og mikil harðindi á
þessum árum. Þessir skólar voru:
Kvennaskólinn í Reykjavík 1874,
Kvennaskólinn á Laugalandi 1877
og Ytri-Ey 1883 og Gagnfræðaskól-
inn á Möðruvöllum 1880.
Veturinn 1874—75 urðu miklar
umræður um stofnun kvennaskóla
í Eyjafirði. Voru kosnar nefndir í
öllum hreppum sýslunnar til að afla
flár og vinna að þessu máli. Eggert
Gunnarsson umboðsmaður á Espi-
hóli og síðar á Laugalandi var í
fylkingarbijósti um öll framfaramál
í Eyjafiði. Beitti hann sér af alefli
fyrir kvennaskólamálinu og naut
þar stuðnings flölda merkra manna
og kvenna í Eyjafirði. Má þar nefna
séra Amljót Ólafsson og Kristjönu
Gunnarsdóttur Hafstein, systur
Eggerts.
Fólk hafði lítið fé handa á milli
á þessum tímum svo ekki voru allar
upphæðir stórar sem gefnar voru.
Þeir fátækari gáfu 25 aura til eina
krónu en þeir efnaðri 3 til 5 krónur
en það var dilksverð í þá daga.
Kristjana Hafstein gaf 50 krónur
og þótti það stórmikið fé. Á þennan
hátt söfnuðust í Eyjafírði og Norð-
austurlandi, allt til Þistilfjarðar,
1.397,91 krónur.
Haldnar voru samkomur og
hlutaveltur fyrir málefnið. Leikinn
var í fyrsta skipti sjónleikurinn
„Sigríður Eyjafjarðarsól", eftir Ara
Jónsson í Víðigerði, og fleiri leikrit.
Fyrir þetta söfnuðust 437,87 krón-
ur.
Á fundi fjáröflunarnefndanna,
sem haldinn var í ágúst 1876, voru
samþykktar eftirfarandi tillögur:
Að skólinn skuli hefjast haustið
1988 á hentugum stað í Eyjafírði;
að ráða skuli tvær kennslukonur,
aðra til að vera forstöðukonu og
að skólinn tæki að minnsta kosti
10—12 námsmeyjar. Einnig voru
taldar upp þær námsgreinar sem
kenna skyldi, bæði bóklegar og
verklegar. Eggert Gunnarsson var
í Danmörku veturinn 1876—77. Þar
tókst honum að safna 3.000 krónum
til skólans. Nokkur vandi var að
ákveða skólastað. Bauðst aðstaða á
Grund og einnig á Munkaþverá.
Þótti það hvorttveggja fjárhagnum
ofviða. Þegar ekki var í annað hús
að venda um sumarið 1877, að
fenginni forstöðukonu og 20 um-
sóknum um skólavist, buðu Eggert
Gunnarsson og Kristjana Hafstein
systir hans fram lítið timburhús á
Syðra-Laugalandi. Átti það að vera
til bráðabirgða en var síðar stækkað
og endurbætt og notað öll árin sem
skólinn starfaði á Syðra-Lauga-
landi. Húsið var óhentugt, gisið og
kalt og lengst af of lítið, en þarna
starfaði skólinn samt alla vetuma
frá því 12. október 1877, að hann
var settur í fyrsta sinn, þar til 1896
en þá var hann fluttur til Akureyrar.
Þegar Eggert Gunnarsson og
Kristjana Hafstein fluttu frá
Laugalandi 1888 keypti Eyjaijarð-
arsýsla af honum skólahúsið og
greiddi skuldir skólans við hann.
Það fé sem safnaðist með samskot-
um dugði ekki nema fyrir helmingi
kostnaðar við stofnun skólans. Þó
virðist það ekki hafa verið greitt
að fullu og Eggert tekið á sig 1.000
krónur af kostnaðinum en það sam-
svarar um 200 dilksverðum í þá
daga.
Eggert var kvaddur með sam-
sæti og honum afhent vandað gullúr
Gerður Pálsdóttir
„Fyrir nokkru fóru þær
konur, sem stunduðu
nám fyrsta veturinn í
Húsmæðraskólanum að
ræða um það sín á milli
hvernig þær ættu að
halda upp á f immtíu
ára afmælið. Kom þá
fram sú hugmynd að
gaman væri að halda
nemendamót fyrir alla
árganga sem hefðu út-
skrifast frá skólanum.
Þessi hugmynd hefur
síðan vaxið og dafnað
og margir lagt henni lið
og nú 2. október verður
þetta mót að veruleika.
Það verður haldið í
íþróttahöllinni á Akur-
eyri.“
með þessari áletrun: „Heiðursgjöf
frá nokkrum konum til Eggerts
Gunnarssonar stofnanda norð-
lenzka kvennaskólans.“ Einnig var
honum flutt kvæði sem Valdimar
Ásmundsson orti fyrir hönd norð-
lenskra kvenna.
Skal nú farið fljótt yfir sögu, en
saga Eggerts Gunnarssonar og ör-
læti hans við stofnun fyrsta norð-
lenska kvennaskólans er alveg
einstök og hefur því verið við hana
dvalið. Þegar Kvennaskólinn tók til
starfa var ráðin forstöðukona, Val-
gerður Þorsteinsdóttir. Var hún
ekkja eftir séra Gunnar, bróður
Eggerts og einnig fóstursystir hans.
Hún var forstöðukona allan tímann
sem skólinn starfaði á Laugalandi,
utan einn vetur sem hún dvaldi í
Danmörku til að kynna sér skóla-
mál. Hún var gáfuð, stjómsöm og
mjög vel menntuð kona og má sjálf-
sagt þakka henni að skólinn starfaði
þetta lengi þrátt fyrir slæmar ytri
aðstæður. Með henni störfuðu úr-
vals kennslukonur, vel menntaðar
og mikilhæfar. Margar þeirra höfðu
dvalið einn eða fleiri vetur erlendis
til framhaldsmenntunar. Voru
ýmist tvær eða þijár kennslukonur
starfandi.
Starfið í Kvenna
skólanum
í grein í Austra 20. ágúst 1891
eru ýmsar mjög fróðlegar upplýs-
ingar um skólann. Kemur þar fram
að skólinn er ætlaður fyrir 30 nem-
endur og á hann allan rúmfatnað
fyrir þann fjölda. Taldar eru upp
námsbækur sem notaðar voru og
er það fjölbreytt upptalning. Kennd
hefur verið íslenska, reikningur,
danska, enska, landafræði, saga,
söngfræði, heilsufræði, hjúkrunar-
fræði, barnauppeldi og hjálp í
viðlögum. Þar stendur meðal ann-
ars þetta: Meðgjöf námsmeyja var
á sl. vetri 55 aurar á dag og greið-
ist að hálfu fyrirfram. Stúlkum sem
þess óska er leyft að fæða sig sjálf-
ar óg fá til þess aðstöðu í eldhúsi.
Áhöld verða þær að eiga sjálfar og
panta verður eldivið fyrirfram.
í minningarritinu er skrá yfir þá
muni sem unnir voru í skólanum
veturinn 1892—93. Flest er það
handsaumað en nokkuð þó vél-
saumað. Eru taldir upp 1.000
munir. Nemendur þann vetur voru
26.
Eftir því sem næst verður komist
hafa 310 námsmeyjar stundað nám
í Kvennaskólanum eldri á Lauga-
landi, lengur eða skemur. Er skrá
yfir þessa nemendur í minningarrit-
inu. Séra Benjamín Kristjánsson
safnaði æviágripi og myndum af
þessum námsmeyjum. Er það til í
handriti en honum entust ekki
starfskraftar til þess að ljúka þessu
verki og vantar ennþá upplýsingar
um nokkrar námsmeyjar.
Á árunum 1877 til 1882 voru
gerðar tilraunir í þá átt að skólinn
yrði gerður að fjórðungsskóla fyrir
Norðurland og byggt yrði gott
skólahús. Sú hugmynd varð að engu
þegar Skagfirðingar og Húnvetn-
ingar sameinuðust um skóla á
Ytri-Ey.
Ætlast var til að skólinn væri
tveggja vetra skóli en margar
námsmeyjar voru aðeins einn vetur
og sumar nokkra mánuði. Nem-
endafjöldi var misjafn, allt frá 12
fyrsta veturinn í 39 veturinn
1890—91. Oftast voru þær um 20
til 30. Var oft mjög þröngt búið.
Ekki rættist úr með húsnæði skól-
ans og var þá ákveðið að flytja
skólann til Ákureyrar 1896. Átti
að byggja yfir hann þar, sem aldrei
var gert. Var hann nokkur ár í
gamla bamaskólanum en lengst í
húsi Snorra Jónssonar við Strand-
götu. Fj'árhagslega var skólinn ekki
illa stæður því þegar hann hætti
átti hann um 9 þúsund krónur í
sjóði. Sýslunefnd fór árið 1907 fram
á það við Alþingi að veita 10 þús-
und krónur til byggingar kvenna-
skóla í grennd við Akureyri gegn
sama framlagi frá sýslunni. Ekki
fékkst þetta samþykkt og féll þá
skólahaldið niður þar til kvenna-
skóli var aftur reistur á Laugalandi
og tók til starfa 1937.
Stofnaður nýr skóli
á Laugalandi
Eftir að Kvennaskólinn var flutt-
ur frá Laugalandi og lognaðist útaf
á Akureyri var öðru hvoru minnst
á stofnun nýs skóla og þegar sam-
þykkt voru lög um húsmæðraskóla
á Norðurlandi 1917 töldu margir
að málið væri í höfn. Sú varð ekki
raunin á, því eftir samþykkt lag-
anna, hófst togstreita um staðarval
sem endaði á því að reistur var
myndarlegur húsmæðraskóli á
Laugum og Kvennaskólanum á
Blönduósi var breytt í hússtjómar-
skóla.
Áfram héldu umræður um þessi
mál og þegar Héraðssamband ey-
firskra kvenna var stofnað í
desember 1933, var það í þeim til-
gangi að hrinda í framkvæmd
byggingu kvennaskóla. Á fyrsta
fundi sambandsins talaði formaður-
inn, Rósa Einarsdóttir, fyrir
nauðsyn þess að fá sem fyrst
kvennaskóla innan fjarðar og kvað
það mesta áhugamál eyfirskra
kvenna. Var þá þegar búið að senda
bréf frá sambandinu inn á sýslufund
til þess að óska eftir stuðningi
sýslunefndar við þetta áhugamál
kvenfélaganna. Vom þá strax kosn-
ir þrír menn af hálfu sýslunnar til
þess að vinna að málinu með hon-
um. Voru það þeir Stefán Stefáns-
son, Varðgjá, Valdimar Pálsson,
Möðruvöllum og Davíð Jónsson,
Kroppi og var hann kosinn formað-
ur nefndarinnar.
Rósu Einarsdóttur var þökkuð
ágæt framsöguræða og var mikill
einhugur og áhugi fyrir málinu.
Kosnar voru fjórar konur í nefnd
sem falið var að vinna þegar að
stofnun skólans. Þessar konur voru
kosnar: Guðrún Jónasdóttir, Möðru-
völlum, Helga Hannesdóttir,
Dvergstöðum, Rósa Einarsdóttir,
Stokkahlöðum og Sólveig Kristjáns-
dóttir, Munkaþverá.
Á fundi um haustið 1934 skýrir
Rósa Einarsdóttir frá störfum
nefndarinnar. Hafði nefndin ritað
bréf til ríkisstjómarinnar og óskað
eftir fjárveitingu til þess að byggja
kvennaskóla á Laugalandi. Héraðs-
sambandið sendi kvenfélögum utan
Akureyrar bréf og fór þess á leit
að þau styddu kvennaskólamálið og
söfnuðu eða legðu fram eitthvert
fé til byggingarinnar.
Kvennaskólanefndin tók ötullega
til starfa við undirbúning að skóla-
byggingunni með fjársöfnun í
héraði, útvegaði teikningar að hús-
inu og fleira. Þegar fyrir lá fjárveit-
ing frá ríkinu 1935, var haldinn
auka sýslufundur um málið og
kosnir fjórir menn til viðbótar í
nefndina og henni gefíð leyfi til
þess að heíja skólabyggingu, svo
fremi sem kostnaður færi ekki yfir
90 þúsund krónur. Sigurður Egg-
erts var kosinn formaður nefndar-
innar. Var verkið hafið um haustið
1935 og því lokið um nýár
1936—37. Samin hafði verið reglu-
gerð fyrir skólann og kosin skóla-
Húsmæðraskólinn eftir stækkun.