Morgunblaðið - 02.10.1987, Síða 17

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 2. OKTÓBER 1987
17
Hús Kvennaskólans á Laugalandi 1877—1896.
Húsmæðraskólinn á Laugalandi, eins og hann var fyrstu tiu árin.
nefnd: Formaður Davíð Jónsson,
skipaður af ríkinu, Einar Árnason,
Eyrarlandi, kosinn af sýslunefnd
og Rósa Einarsdóttir, Stekkahlöð-
um, kosin af Héraðssambandi
eyfirskra kvenna. Síðar var fjölgað
í fimm í skólanefnd.
Ráðin hafði verið forstöðukona
Valgerður Halldórsdóttir frá
Hvanneyri. Hún var við nám í hús-
stjórnarkennaraskólanum í Stabekk
í Noregi og kom ekki til starfa fyrr
en á miðjum vetri 1937—38.
Skólasetning og vígsla
í skólaskýrslunni frá 1939 segir
svo: „Húsmæðraskólinn á Lauga-
landi var vígður sunnudaginn 3.
október 1937 að viðstöddu miklu
fjölmenni af Akureyri og úr nær-
sveitum." Hófst athöfnin með
guðsþjónustu, séra Benjamín
Kristjánsson predikaði, sungin voru
vígsluljóð og skólasöngur eftir Frið-
geir H. Berg. Björgvin Guðmunds-
son samdi lögin.
Formaður skólanefndar, Davíð
Jónsson, flutti ræðu, þar sem hann
skýrði frá upphafi og undirbúningi
öllum að skólastofnuninni og rakti
söguna aftur til Kvennaskólans
1877. Þakkaði hann öllum sem
unnu að byggingunni, bygginga-
meisturum og öðrum iðnmeisturum.
Kostaði byggingin 110 þúsund
krónur frágengin með húsgögnum.
Var það 20 þúsund krónur umfram
áætlun. Af þessu komu 55 þúsund
frá ríkissjóði, 23.518 krónur frá
sýslusjóði, en það sem þá var eftir
voru gjafir, meðal annars frá menn-
ingarsjóðum KEA og SÍS, söfnun-
arfé frá kvenfélögum og
kvennaskólasjóður. Fjöldi gjafa
barst frá ýmsum velunnurum. Var
það allt þakkað og óskaði formaður
þessari nýju skólastofnun allrar
blessunar og velfarnaðar.
Sigrún Ingólfsdóttir vefnaðar-
kennari, sem tók að sér skólastjórn
þar til forstöðukona, Valgerður
Halldórsdóttir, kæmi frá námi, setti
skólann og bauð nemendur vel-
komna, en þeir voru alls 28. Að því
loknu var öllum boðið til kaffi-
drykkju.
( Heimilishættir og-
skólalíf fyrsta veturinn
Risið var úr rekkju klukkan 7,
herbergi ræstuð og borðaður morg-
unverður. Kennsla hófst klukkan 8
og stóð til 4—5 eftir hádegi. Klukk-
an hálfellefu að kvöldi áttu allir að
vera komnir í rúmið og voru þá ljós
slökkt. Á laugardagskvöldum var
vakað til klukkan 12 og eitthvað
haft til skemmtunar, dans eða ann-
að. Einu sir.ni í viku voru kvöldvök-
ur og voru þá lesnar sögur, en
námsmeyjar sátu með handavinnu.
Þrjár opinberar skemmtanir héldu
námsmeyjar um veturinn. Sýndur
var leikurinn „Frá Árósum til Kaup-
mannahafnar", sýndir vikivakar og
skemmt með söng. Ágóðann gáfu
námsmeyjar í bókasjóð. Farið var
í heimboð í Húsmæðraskólann á
Laugum en um vorið komu náms-
meyjar frá Laugum í Laugaland. I
nóvember kom sjötti bekkur
Menntaskólans á Akureyri í heim-
sókn og þágu nemar góðar veiting-
ar. Var þá dansað fram eftir nóttu.
Menntaskólanemar buðu náms-
Valgerður Halldórsdóttir, fyrsta
forstöðukona Húsmæðraskólans.
meyjum á skemmtun 1. desember.
Kaupfélag Eyfirðinga bauð öllum
skólanum til Ákureyrar til að skoða
iðnaðarfyrirtæki SIS. Voru náms-
meyjar sóttar á bílum og að lokum
voru allar boðnar heim til kaup-
félagsstjórans í kaffisamsæti. Á
þessu sést að talsvert hefur verið
til skemmtunar. Sumt varð að föst-
um liðum sem héldust öll árin sem
skólinn starfaði. Má þar nefna boð
Kaupfélagsins. Boð á milli Mennta-
skóláns og Laugalands héldust
fram yfir 1970.
Skólagjöld voru 60 krónur á nem-
anda og fæðiskostnaður 1,10 kr. á
dag. Skólanum var sagt upp 8.
maí, en þá tóku við vornámskeið
til 25. júní.
Námsefni var það sama eða líkt
og í öðrum hússtjómarskólum. Það
verklega var matargerð, ræsting
og þvottar eða allt sem heyrir hús-
haldi til, fatasaumur, hannyrðir,
pijón og vefnaður. Það bóklega var
næringarfræði, heilsufræði, uppeld-
isfræði, íslenska, reikningur, bú-
reikningur, vörufræði, vefnaðar-
fræði og kristinfræði. Einnig var
kenndur söngur.
Húsnæði og aðbúnaður
Næstu tíu árin starfaði skólinn
með líkum hætti og fyrsta árið.
Þegar skólanum var lokið í byijun
maí tóku við 5—6 vikna vornám-
skeið og voru þau vel sótt.
Árið 1947 var ráðist í að stækka
skólann og fjölga nemendum í 40
samkvæmt nýjum lögum um hús-
mæðraskóla. Var þá kennurum
fjölgað í fjóra og skólinn lengdur í
níu mánuði. Byggð var ein hæð
ofan á skólann og stór salur fyrir
vefnaðarkennslu. Einnig var byggt
norðan við húsið tvílyft viðbót þar
sem voru geymslu, þvottahús og
kennsluaðstaða fyrir þvotta, en til-
finnanleg vöntun var á slíku plássi.
Seint gekk að ljúka þessari stækkun
vegna lítilla fjárveitinga. Tók það
allt í tíu ár að ljúka þessu og var
þó hægt að fínna hluti sem aldrei
var lokið. Þrátt fyrir þessa stækkun
var húsnæðið of lítið. Bóklega
kennslustofu vantaði tilfinnanlega,
varð að nota borðstofu skólans til
þeirra hluta. Einnig vantaði handa-
vinnukennslustofu, voru saumar
kenndi í dagstofu skólans. Það sem
upphaflega var talið viðunandi eins
og útbúnaður og fjöldi nemenda á
herbergjum var löngu úrelt.
Þó _var húsnæði kennara mjög
lítið. Á árunum milli 1960 og ’70
var rætt um viðbyggingu við skól-
ann og einnig kom til greina að
byggja sérstaka kennarabústaði
eins og gert hafði verið við nokkra
aðra húsmæðraskóla. Ýmsar endur-
bætur voru þó gerðar. Árið 1953
var sett alveg ný eldhúsinnrétting,
skipt um húsgögn í nemendaher-
bergjum, endurbætt hitalögn
hússins og fleira. Alltaf kvað við
peningaleysið og erfitt að fá áheyrn
hjá fjárveitingavaldinu um endur-
bætur, hversu nauðsynlegar sem
þær voru.
Kennarar, skólastjórn
og aðsókn
Skólinn átti'því láni að fagna að
til hans völdust góðar forstöðukon-
ur og góðir og vel menntaðir
kennarar. Eins og áður segir var
fyrsta forstöðukonan Valgerður
Halldórsdóttir. Dagbjört Jónsdóttir
tók við af henni og síðan Svanhvít
Friðriksdóttir. Þessar ágætu konur
störfuðu við skólann nokkur ár
hver, en hurfu allar frá skólanum
til þess að stofna eigin heimili.
Lena Hallgrímsdóttir tók við
skólastjórn af Svanhvíti Friðriks-
dóttur árið 1950 og hafði hana á
hendi í 20 ár, til ársins 1970. Lena
hafði kennt fatasaum og hannyrðir
frá því skólinn tók til starfa 1937.
Þegar hún hætti störfum 1970 var
hún því búin að starfa við skólann
í 33 ár. Hún yar ákaflega skyldu-
rækin og góður kennari og farsæll
skólastjóri. Síðustu fimm árin var
forstöðukona Guðríður Eiríksdóttir,
sem áður var búin að kenna hús-
stjórn í nokkur ár.
Alls hafa 34 fastráðnir kennarar
starfað við skólann um lengri eða
skemmri tíma. Stundakennarar
hafa verið fimm.
Lengst starfaði séra Benjamín
Kristjánsson sem stundakennari, en
það var frá upphafi og þar til hann
lét af prestsskap og flutti burt árið
1968. Óhætt er að segja að fáir
hafi gert meira fyrir skólann en
Benjamín og kona hans Jónína
Björnsdóttir. Voru þau bæði í skóla-
nefnd í fjölda ára, hann lengst af
sem formaður, en hún sem fulltrúi
Héraðssambands eyfirskra kvenna.
Alltaf voru þau reiðubúin að leysa
vanda skólans og vinna að málum
hans og nemendanna og spöruðu
þar hvorki tíma né fyrirhöfn.
Aðsókn að skólanum var mjög
góð flest árin, oftast svo að fyrir
lágu helmingi fleiri umsóknir en
hægt var að sinna. Upp úr 1970
fór að bera á minnkandi aðsókn.
Árin 1971—72 voru 35 nemendur
í skólanum, næsta ár 25, síðan 16
og síðasta árið, 1975, hófu 16 nem-
endur nám en aðeins 6 luku prófi
um vorið. Næsta vetur setti
menntamálaráðuneytið þau skilyrði
að ekki mættu vera færri en 20
nemendur. Ekki varð af því og var
þá kennslu hætt. Ýmsu er hægt að
kenna um að svo skyndilega minnk-
aði aðsókn að þessum skólum sem
áður voru mjög eftirsóttir. Ekki
verður orðlengt um það hér.
Afstaða þeirra sem stjórnuðu
menntamálum þjóðarinnar var ekki
þessum skólum í vil, hvorki þá né
nú.
Húsmæðraskólinn og
Héraðssambandið
Búið er að skýra frá forystu
Héraðssambandsins við stofnun
skólans. Það átti konur í byggingar-
nefnd og síðar í skólanefnd allan
tímann sem skólinn starfaði og var
þannig aðili að honum, þó það hefði
ekki íjármuni til að leggja í rekstur-
inn. Skólinn fékk rekstrarfé frá ríki
og sýslu.
Héraðssambandið lét vefa og
kostaði meirihlutann af útbúnaði
skólans í upphafi. Það gaf tijáplönt-
ur í skólalóðina þegar frá henni var
gengið og það gekkst fyrir minning-
arlundi um gamla Kvennaskólans á
75 ára afmæli hans. Öll árin komu
konur úr kvenfélögunum í heimsókn
og fylgdust þannig með skólanum
og kynntust starfi hans. Aðalfundur
sambandsins var lengi haldinn í
skólanum. Óhætt er að segja að
sambandið leit á skólann sem sitt
óskabarn.
Lok skólans og frá-
gangur eigna
Eftir að kennsla hætti í skólanum
var hann um árabil leigður til Hita-
veitu Akureyrar. Þegar þeirri leigu
lauk fóru eigendur, ríki og sýsla,
að huga að frágangi eignarinnar
og einkamuna skólans.
Menntamálaráðuneytið bauð þá
Héraðssambandi eyfirskra kvenna
húsnæði í skólanum og að það tæki
við einkamunum skólans, skjölum,
gjafamunum, bókasafni og fleiru,
til varðveislu í þessu húsnæði. Seg-
ir svo í bréfi frá ráðuneytinu:
Húsnæðið á að vera fullfrágengið
og Héraðssambandinu kostnaðar-
lausu og án allra kvaða að undan-
skildum orkukostnaði vegna
húsnæðisins og kostnaði af eigin
notum sambandsins og síðar við-
haldi innan húss. Þetta sé gert i
þakkætisskyni til sambandsins fyrir
mikið og óeigingjamt starf og fram-
lag til Húsmæðraskólans um langan
tíma. Sambandið hafi húsnæðið til
fundarhalda og sem sitt heimili.
Ekki voru allir í sambandinu á
einu máli um þetta en það fékkst
þó samþykkt að taka við þessu.
Húsnæðið er á efri hæð viðbygging-
arinnar að norðan. Ef af þessu hefði
ekki orðið hefðu þessir munir geng-
ið til ýmissa safna á Akureyri,
aldrei kom til mála að selja þá.
Allir fyrrverandi nemendur svo og
velunnarar Húsmæðraskólans eru
velkomnir í heimsókn til að skoða
það sem þar er geymt.
Margt sameiginlegt
með skólunum
Þegar litið er yfir sögu þessara
tveggja skóla, sem eru nátengdir,
sést að margt hefur verið sameigin-
legt. Til þeirra var stofnað af
vakningu um það að menntun
kvenna, bæði til munns og handa,
sé undirstaða góðra heimila, heil-
brigðis og góðs uppeldis þjóðarinn-
ar, bæði andlega og líkamlega.
Báðir skólamir hafa verið undir *
stjórn ágætra forstöðukvenna og
haft á að skipa vel menntuðum,
úrvals kennurum.
Gamli skólinn bjó við lélegan
húsakost frá upphafi og það að lok-
um húsnæðisleysi. Varð að lokum
til þess að hann hætti. Nýi skólinn
tók til starfa í nýju og góðu hús-
næði, en það varð of lítið með
tímanum og kröfur tímans um þæg-
indi og húsakost jukust örar en úr
varð bætt.
Báðir skólamir áttu sér mikla
velunnara og stuðningsmenn. Má
þar nefna Eggert Guðnason og
marga aðra samtímamenn hans
sem unnu að gamla skólanum. Nýi
skólinn átti Héraðssambandið, með
Rósu Einarsdóttur í fararbroddi og
síðan prestshjónin á Laugalandi,
Benjamín Kristjánsson og Jónínu
Björnsdóttur, sem voru óþreytandi
að vinna að velferð hans. Fjölmarg-
ir aðrir unnu að stofnun hans og
velferð, sem ekki er rúm til að telja
upp hér.
Ekki er ómögulegt að nýr hús-
stjórnarskóli eigi eftir að rísa í stað
þeirra sem hér hefur verið lýst.
Óhætt er að segja að sú menntun
og menning sem nemendur þessara
skóla hafa flutt með sér til sinna
heimabyggða hafi verið heimilum
þeirra og þá þjóðfélaginu öllu til
blessunar.
Með þessum orðum lýkur frásögn
af tveimur merkum skólastofnun-
um.
Höfundur er formaður Héraðs-
sambands eyfirskra kvenna og
fyrrverandi kennari við Hús-
mæðraskóiann að Laugaiandi.
Skólasöngur Húsmæðraskólans á
Laugalandi eftir Friðgeir H. Berg,
sunginn fyrst við vígslu skólans 3.
október 1937.
Þar sem söngur salinn fyllir
sálir þroska ná.
Þar sem höndin hörpu stillir
hörfa skuggar frá.
Þar sem léttir hlátrar hljóma
hlýnar land og blóð.
Dauðir hlutir enduróma
æsku sigurljóð.
Syngjum inn í sali alla
sólarljós og yl.
Meðan fer um hlíð og hjalla
hrið með vetrarbyl.
Svo að dísir láns og lista
læðast til vor inn.
Þar sem slíkir gestir gista
gróa visindin.