Morgunblaðið - 22.10.1987, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. OKTÓBER 1987
Suður-Afríka
Lausnín liggur í
skiptingu valdsins
eftir dr. Hannes Hólmstein Gissurarson
Greinarhöfundur á meðal barna í Soweto, stærstu b 1 ökkumannaborg
Suður-Afríku og raunar Afríku allrar.
„Við Suður-Afríkumenn stöndum
ekki andspænis vandræðum, heldur
miklum verkefnum," sagði þing-
maður. úr hópi suður-afrískra
kynblendinga (eða „litaðra" eins og
þeir eru opinberlega kallaðir) við
mig í Höfðakaupstað. Og helsta
verkefnið, sem Suður-Afríkubúar
þurfa að leysa á næstu árum og
áratugum, er, við hvers konar regl-
ur hinir ólíku kynþættir, þjóðflokk-
ar, trúarsöfnuðir og málahópar,
sem byggja landið, geta lifað sam-
an. Mannlíf er líklega sundurleitara
í Suður-Afríku en nokkru öðru ríki
í víðri veröld. Hvítir menn skiptast
(þijár milljónir, sem tala afrikaans,
ajfbrigði af hollensku, og tvær millj-
ónir enskumælandi manna. Litaðir
menn eru þijár milljónir, flestir
kristnir og tala afríkaans. Indveijar
eru ein milljón, ýmist múhameðs-
eða hindútrúar og tala margvísleg
indversk mál. Og hinar rúmlega
tuttugu milljónir svartra eru síður
en svo ein heild. Þeir skiptast í
marga ættbálka og málahópa, sem
hafa átt í eijum hver við annan um
langan aldur. Fjölmennastir eru
zúlu-menn eða sex milljónir, en
síðan koma menn af xhosa-ætt-
bálki, sem eru fimm milljónir. Það
flækir enn málið, að þessir hópar
eru mjög misjafnlega á veg komnir
efnahagslega og menningarlega.
Hvítir menn búa í fyrsta heiminum,
ef svo má segja. Þeir eru vestrænir
í siðum og háttum. Svartir menn
eiga sér hins vegar enn bólfestu í
þriðja heiminum, og litaðir menn
og indverskir eru einhvers staðar á
milli hinna tveggja. Hvemig í
ósköpunum geta þessir ólíku hópar
náð viðhlítandi samkomulagi um
stjómskipan, eftir að hin heimsku-
lega og rangláta aðskilnaðarstefna
núverandi valdhafa hefur runnið
sitt skeið á enda?
Nokkrar staðreyndir
suður-afrí skra
stjórnmála
Til þess að geta svarað þessari
„Hugmynd þeirra
Louws og Kendalls er í
fæstum orðum, að Suð-
ur-Afríka verði banda-
ríki margra smárra
héraða eða kantóna að
svissneskri fyrirmynd.“
spumingu af einhveiju viti verðum
við að gera okkur grein fyrir nokkr-
um staðreyndum suður-afrískra
stjómmála. í fyrsta lagi er ekki til
nein söguleg og menningarleg hefð,
sem bindur Suður-Afríkubúa sam-
an. Hver hópur hefur sína sérstöku
menningu og sögu. Það hefur því
myndast smám saman óbeint eða
þegjandi samkomulag um, hvaða
reglur skuli teljast rettar, eins og
á Vesturlöndum. Suður-Afríku-
menn þurfa því öðrum frekar á
skráðum sáttmála að halda.
í öðru lagi er það mikill misskiln-
ingur, en algengur, að veldi hins
hvíta minnihluta sé bráð hætta
búin af innrás eða byltingu. Stjóm-
in hefur töglin hagldimar í landinu.
Hún styðst við öflugan her og lög-
reglu og hefur að baki sér harð-
skeyttan og tiltölulega samhentan
hóp að minnsta kosti fimm milljón
manna. Afrikaners eða hvítir Suð-
ur-Afríkubúar hafa búið í landinu
í þijú hundruð ár og eiga þess vegna
eins mikið tilkall til þess og blökku-
menn (sem komu að norðan á
svipuðum tíma og hvítir menn utan
af sjó). Þeir hafa ríka þjóðarvitund
og hafa herst í linnulausum átökum,
fyrst við Breta og síðan blökku-
menn. Suður-Afríka er ekki Suður-
Víetnam.
í þriðja lagi hefur hvíti minnihlut-
inn loksins viðurkennt fyrir sjálfum
sér og öðmm, að þeir verða að deila
völdum með þeldökku fólki. Stjóm-
in hefur fellt flest ógeðfelldustu
aðskilnaðarlögin úr gildi og veitt
lituðum mönnum og indverskum
nokkur stjómmálaréttindi, og hún
er bersýnilega smám saman að
undirbúa sig undir að færa blökku-
mönnum einhver stjómmálaréttindi
(þótt gagnrýnendur stjómarinnar
geti auðvitað sagt með nokkmm
sanni, að með því sé hún að gefa
þeim það, sem þeir hafí alltaf átt).
En hvíti minnihlutinn mun ekki
sleppa stjómartaumunum, fyrr en
hann hefur tryggt, að sér og öðmm
minnihlutahópum sé vært í landinu.
Eins og kunnur Afrikaner, prófess-
or F.J. Potgieter, sagði við mig í
Höfðakaupstað: „Við áttum okkur
á, að við verðum að lokum að veita
blökkumönnum full réttindi. En við
emm staðráðnir í að bæta ekki enn
einu ömurlegu einræðisríki í röð
Afríkulanda."
Það er athyglisvert, að á sama
tíma og Suður-Afríkustjóm hefur
hafist handa um raunvemlegar
umbætur í landinu skuli ráðamenn
vestrænna ríkja (með Svia í farar-
broddi eins og fyrri daginn) herða
stórlega róðurinn gegn henni. Ég
held, að ástæðan sé ekki sönn
hneykslun eða gremja vegna að-
skilnaðarstefnunnar. Ef svo hefði
verið, þá hefðu þeir auðvitað beitt
sér gegn Suður-Afríkustjóm, á
meðan hún fylgdi aðskilnaðarstefn-
unni af fyllstu hörku. Ástæðan er
önnur. Þessir heiðursmenn telja sig
vera að gera tvennt: annars vegar
að kaupa sér fylgi blökkumanna-
rílq'a Afríku á alþjóðavettvangi,
hins vegar að veðja á hinn óhjá-
kvæmilega sigurvegara í átökun-
um, sem framundan séu í
Suður-Afríku. En ég er hræddur
um, að þeir vinni ekki þetta veð-
mál. Hvíti minnihlutinn mun fremur
beijast til hinsta manns en láta
sjálfstæði sitt.
Landinu skipt í sjálf-
stjórnarsvæói
Kjami málsins er þó sá, að koma
má í veg fyrir blóðsúthellingar i
Suður-Afríku. Það er ekkert von-
laust nema vonleysingjar. Ágætir
kunningjar mínir í Suður-Afríku,
þjónin Leon Louw og Francis Kend-
all, gáfu nýlega út bók undir heitinu
South Africa. The Solution, sem
hefur vakið geipilega athygli þar
og annars staðar og orðið metsölu-
bók. Á meðal þeirra suður-afrísku
stjómmálaleiðtoga, sem hafa borið
lof á bókina, eru Winnie Mandela
og Buthelezi, höfðingi zúlu-manna,
rithöfundurinn Alan Paton, hinn
fijálslyndi stjómmálamaður Helen
Suzman og íhaldssamir ráðherrar í
Suður-Afríkustjóm.
Hugmynd þeirra Louws og Kend-
alls er í fæstum orðum, að Suður-
Afríka verði bandaríki margra
smárra héraða eða kantóna að
svissneskri fyrirmynd. Hver kant-
óna ráði öllum málum sínum sjálf,
en bandaríkið fari með sameiginleg
mál, sem takmarkist við utanríkis
og vamarmál, tolla- og peninga-
mál, samgöngumál að þvi marki,
sem kantónumar sjá ekki um þær,
og airíkismál eins og starfssemi
hagstofu og hæstaréttar. Það vald,
sem bandaríkið hafi, skiptist í dóms-
vald, framkvæmdarvald og löggjaf-
arvald. Sérstakt þing í tveimur
deildum fari með löggjafarvaldið. í
efri deild sitji tveir fulltrúar frá
hverri kantónu, en í hinni neðri sitji
menn, kosnir hlutfallskosningu í
samræmi við íbúatölu í hveiju kjör-
dæmi.
Jafnframt því sem þau Louw og
Kendall hugsa sér, að valdinu sé
annars vegar skipt á milli kantóna
og bandaríkis og hins vegar á milli
þriggja handhafa alríkisvaldsins,
leggja þau til, að valdið sé takmark-
að með ströngum mannréttinda-
ákvæðum í stjómarskrá.
Samkvæmt þeim séu allir jafnir
fyrir lögunum óháð litarhætti, kyni
eða trúarbrögðum. Allir fullveðja
borgarar hafi atkvæðisrétt, og al-
mennar atkvæðagreiðslur fari ffarn
um mál í bandaríkinu, einstökum
kantónum og sveitarfélögum, krefl-
ist nægilega margir borgarar þess.
Eignarrétturinn sé friðhelgur og
bönd megi ekki leggja á atvinnu-
frelsi. Borgarar njóti funda- og
félagafrelsis og fiills málfrelsis.
Stjómarskrárbreytingar séu háðar
samþykki allra kantónanna.
Allt minnir þetta á Svissland og
Bandarfki Norður-Ameríku, en þau
Louw og Kendall hugsa sér enn-
fremur, að kantónur hafi fullt frelsi
Félagasamtök halda
ráðstefnu um félags-
lega húsnæðisstefnu
ÁTTA FÉLAGASAMTÖK efna
til ráðstefnu um það hvernig
standa skuli að fjármögnun og
framkvæmdum við byggingar
íbúðahúsnæðis í félagslegri eigu
á Hótel Sögu föstudaginn 23.
október. Á ráðstefnunni verða
kynntar tiUögur að lagafrum-
varpi um félagslegar íbúðabygg-
ingar þar sem meðal annars er
gert ráð fyrir að þriðjungur and-
virðis skuldabréfasölu iífeyris-
sjóða til húsbyggingarsjóðanna
renni til félagsíbúðasjóðs.
Samtökin sem hér eiga í hlut em
Öryrkjabandalag íslands, Sjálfs-
björg - landsamband fatlaðra,
Landssamtökin Þroskahjálp, Sam-
tök aldraðra, Stúdentaráð Háskóla
fslands, Bandalag (slenskra sér-
skólanema, Leigjendasamtökin og
Búseti - Landssamband húsnæðis-
samvinnufélaga.
í fréttatilkynningu frá félaga-
samtökunum segir að kveikjan að
ráðstefnunni hafi verið endurskoð-
un hins almenna húsnæðiskerfis
sem gerð var í kjölfar kjarasamn-
inga í febrúar 1986. Niðurstaðan
hafi verið stórfelld hækkun íbúða-
lána og lenging lánstíma í 40 ár,
sem gert hafí verið kleift með því
að veita 55% af ráðstöfunarfé lífeyr-
issjóðanna til húsnæðismála.
• Samtímis þessu hafí verið skipuð
milliþinganefnd til þess meðal ann-
ars að endurskoða lánveitingar til
félagslegra íbúðabygginga. Nefhd-
in hafi síðan skilað áliti í febrúar á
þessu ári án þess að samstaða yrði
um að breyta gildandi lögum. Þar
með sé ástandið þannig að lán til
byggingar leiguíbúða á vegum
sveitarfélaga og félagasamtaka séu
til 30 ára meðan almenn íbúðalán
séu veitt til 40 ára.
Aðstandendur ráðsteftiunnar
segja ennfremur að langt sé síðan
stjómvöld hafi sett sér það mark
að þriðjungur opinberra Qárveitinga
til byggingar íbúðarhúsnæðis skyldi
renna til íbúða sem séu í félags-
legri eign. Því fari þó ijarri að
Fulltrúar félagasamtakanna á blaðamannafundi í tilefni ráðstefnunnar.
Morgunblaðið/Þorkell
þriðja hver ibúð sem byggð hafi
verið séu í félagslegri eigu, þegar
best láti hafi hlutfallið komist (16%.
Starfshópur samtakanna hefur
gert tillögur að lagafrumvarpi um
félagslegar íbúðabyggingar þar
sem gert er ráð fyrir að naftii Bygg-
ingasjóðs verkamanna verði breytt
i Félagslbúðasjóð og hlutverk sjóðs-
ins verði jafnframt aukið, þannig
að það spanni allar félagslegar vel-
ferðaraðgerðir á sviði húsnæðis-
mála. Þá yrði lögfest að þriðjungur
andvirðis skuldabréfasölu lífeyris-
sjóða til húsbyggingarsjóðanna
renni til félagsibúðasjóðsins.
Ráðstefnan verður haldin á Hótel
Sögu og hefst klukkan 9.30 að
morgni föstudags með ávarpi J6-
hönnu Sigurðardóttur, félagsmála-
ráðherra. Að því loknu verða flutt
sjö stutt framsöguerindi og eftir
hádegi verða pallborðsumræður.
Ráðstefnunni lýkur með almennum
umræðum og verður slitið um
klukkan 17. Hún er opin öllum en
skipuleggjendur hafa boðið fjöl-
mörgum félagasamtökum, stofnun-
um og sveitastjómum að taka þátt
í umræðunum.