Morgunblaðið - 22.10.1987, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. OKTÓBER 1987
Matkaup - þjónustufyrir-
tæki kaupmanna í 30 ár
„Matkaup hf. er í dag jafnþarft
fyrirtæki fyrir smásöluverslun og
það var við stofnun þess fyrir 30
árum,“ sagði Gunnar Snorrason,
stjómarformaður félagsins og
kaupmaður í kjörbúðinni Hólagarði.
„Þvf er ekki að leyna, að ýmsir telja
hlutverk Matkaups hf. ekki jafn-
mikilvægt nú og það var í upphafi,
en margvíslegar breytingar hafa
átt sér stað í verslunarháttum frá
stofnun þess. Hér er um rakinn
misskilning að ræða. Hafi það ekki
sama hlutverki að gegna og í byij-
un sýnir það einungis að kaupmenn
hafa ekki kunnað að nýta sér þá
möguleika, sem slík samtök hafa
upp á að bjóða. Áherslupunktar
hafa reyndar breyst nokkuð, en
ennþá er það aðalinntak og leiðar-
ljós þeirra er að fyrirtækinu standa
að Matkaup hf. var stofnað af kaup-
mönnum fyrir kaupmenn með
hagsmuni þeirra einna fyrir augum.
Þar sem greinilegt er, að mat-
vöruverslunin í landinu færist sífellt
á færri hendur, teljum við nauðsjm-
legt að allir matvörukaupmenn
bindist sterkari samtökum ,um að-
drætti sína, hvort heldur' er frá
heildsölum eða iðnfyrirtækjum, inn-
lendum sem erlendum. Hjá Mat-
kaup hf. er til staðar allt sem til
þarf til þess að gera slíkt samstarf
sterkt ogöflugt; húsnæði, tölvubún-
aður, dreifingarkerfí og traust og
gott starfsfólk með mikla reynslu.
Fýrirtækið er opið öllum mat-
vörukaupmönnum sem vilja eignast
hlut í góðu fyrirtæki sem getur
auðveldað þeim rekstur verslana
sinna, en að sjálfsögðu verða menn
að kosta nokkru til að eignast þenn-
an hlut.“
Undir þetta tók ísak Sigurgeirs-
son, framkvæmdastjóri Matkaups
hf., en sagði ennfremur að matvöru-
kaupmenn hefðu daufheyrgt við
þesu boði. Allir virtust vilja eiga
hlut að félaginu, en ef minnst væri
á verð væri allur vindur úr mönn-
um. ísak benti einnig á, að Matkaup
hf. væri einasta fyrirtæki kaup-
manna, sem náð hefði 30 ára aldri.
Önnur fyrirtæki sem kaupmenn
hefðu stoftiað til hefðu fljótlega
hætt rekstri vegna samstöðuleysis
og sundrungar kaupmanna. Stéttin
stæði alls ekki saman um þau mál
er til hagsbóta horfðu, til stórtjóns
fyrir smásöluverslunina, verslunar-
eigendur og viðskiptavini þeirra.
Ekki væri sjáanlegt að til breytinga
horfði í þessum efnum, þótt menn
yrðu að vona að kaupmenn sæu að
sér og stæðu fastar saman um
hagsmunamál sín. Matkaup hf.
hefði alla tíð verið kaupmönnum
mikill félagslegur styrkur. Sem
dæmi tók hann, að þegar heildsalar
fóru að reikna vexti á úttektir kaup-
manna, hafi Matkaup hf. eitt
dreifíngarfyrirtækja _ ekki tekið
vexti af úttektum. Úr varð vaxta-
stríð sem lauk með sigri kaup-
manna. Matkaup hf. tókst að sýna
að hægt væri að reka fyrirtækið
án vaxtatöku og heildsalar hættu
við aðgerðir sínar.
36 félagsmenn
Matkaup hf. heldur upp á 30 ára
afmælisdaginn í dag, fimmtudaginn
22. október, 1987. Félagið var
stofnað af 23 matvörukaupmönnum
í Reykjavík, fleiri fengust ekki til
þess að hætta fimm þúsund krónum
í það sem menn töldu talsvert ævin-
týri í þá daga. Fyrirtækinu óx fiskur
um hrygg, það stækkaði og dafnaði
og reisti sér framtíðaraðsetur í
Vatnagörðum 6, en þangað var flutt
árið 1969. Ársvelta fyrirtækisins í
ár mun nema um 200 milljónum
króna og veltuaukning milli ára er
áætluð um 30%. ísak Sigurgeirsson,
sem hefur verið framkvæmdastjóri
félagsins frá 1959, telur eiginQár-
stöðu þess góða. Félagar í Matkaup
hf. eru í dag 36 talsins.
Líklega eru margir búnir að
gleyma því hvemig umhorfs var í
verslun árið 1957. Þá rfkti mikil
vömþurrð í verslunum nema helst
þeim sem vom innundir hjá réttum
aðilum, þeim sem stýrðu leyfisveit-
ingum fyrir innflutningi. Þetta
tímabil var frægt að endemum,
rangsleitni í dreifíngu á því litla sem
inn fékkst flutt var áberandi. Þeir
stóm á markaðnum heimtuðu allt
eða ekkert og vom alltaf látnir
ganga fyrir en þeir minni látnir sitja
á hakanum. Þessi staðreynd var
ekki síst kveikjan að stofnun Mat-
kaus hf. Strax á fyrsta starfsári
vannst þó nokkur sigur og aðstoð
barst úr óvæntri átt frá viðskipta-
ráðherra, sem þá var Lúðvík
Jósepsson. Fýrir hans tilstilli fékk
Matkaup hf., og þar með smáu
matvömkaupmennimir, 8% af
ávaxtakvóta þeim sem úthlutað var
Erlendar baakur
Jóhanna Kristjónsdóttir
Fay Weldon: The Shrapnel Aca-
demy
Útg. Penguin 1986
THE SHRAPNEL Academy er
stofnun, helguð minningu Henry
Shrapnel, þess mikla snillings sem
fann upp fallbyssukúluna 1804.
Einn kaldan vetrardag efnir Joan
Lumb, sem hefur nú öll völd í
stofnuninni, til virðulegrar sam-
komu í minningu Heniys. Til
hennar er boðið hershöfðingja, og
honum er ætlað að flytja aðalræð-
una, og þó nokkmm öðmm
gestum. Þessir gestir virðast þó
ekki tengjast stofnunni sérstak-
lega, né heldur er þeim hugleikin
minning Henrys. Þau hafa valizt
í þessa veizlu fyrir einhvers konar
örlagabrellur.
Þar er ungi maðurinn Baf, en
ástæðan fyrir því að hann er boð-
inn virðist vera að hann er í tygjum
við Muffin aðstoðarstúlku á stofn-
uninni. Victor, bróðir Joan kemur
með Shirley konu sína og þijú
böm og hundinn Harry, blaðakona
frá femínistablaði, tveir starfs-
menn við stofnunina, á vettvangi
fyrir jólin 1958.
Eitt af viðfangsefnum Matkaups
hf. var svokölluð vöraútvegun fyrir
aðildarverslanir sínar. Strax í upp-
hafi var byijað að semja við
framleiðendur um afslætti og vöm-
kaup. Meðal annars náðust samr.-
ingar um 2% afslátt af tóbaksvöm
frá Tóbaksverslun ríkisins fyrir að-
ildarfélaga Matkaups hf. og
Samkaups hf., sem rekið var á svip-
uðum gmnni en hefur nú löngu
hætt starfsemi. Ágætur afsláttur
fékkst hjá mörgum iðnfyrirtækjum.
Þá tók fyrirtækið á leigu gróðurhús
á Laugalandi í Borgarfirði og var
þar brotið á bak aftur að hluta til
sú einokun, sem viðgengist hafði í
sölu á fersku grænmeti. Þetta var
hvatning til þess að bijóta á bak
aftur fleiri slíkar hindranir í eðli-
legri verslun. Þessu fylgdi kæra en
dómsmálaráðuneytið féll frá máls-
er einnig viðhald hershöfðingjans,
viðhald Joan og er þá tæmdur
gestalistinn.
För gestanna á staðinn er í
hveiju tilviki eitthvað sérkennileg.
Það kyngir niður snjó og kannski
verða þau veðurteppt á stofnun-
inni lengur en veizlunni er ætlað
að standa. Gestunum er boðið til
misjafnlega merkilegra vistarvera,
sem em nefndar eftir ýmsum
meiriháttar hemaðarsnillingum
sögunnar og skal það allt hafa
táknræna merkingu.
Annars staðar í húsinu em höf-
uðstöðvar þjónustuliðsins. Það er
einkum svart og gult eða brúnt á
litinn og úr öllum heimshomum.
Fæst hefur leyfi til að vera í Bret-
landi og almennt er þetta hið
ankannalegasta fólk. Saga þess
er tlunduð, enda nauðsynlegt þeg-
ar líða fer á söguna, þar sem
þjónustuliðið ræður á endanum
úrslitum um þá voðaatburði sem
gerast.
Framan af virðist Fay Weldon
vera að byggja upp eins konar
Agöthu Christie andrúmsloft.
Spennan og óhugurinn liggur í
loftinu, en það veit enginn af
hveiju. Það tekur Fay Weldon
næstum hálfa bókina að koma öll-
sókn á hendur félaginu.
Vömútvegun er enn í dag stór
og mikilvægur liður í rekstri félags-
ins. Kaupmennimir kaupa af
framleiðslufyrirtækjunum en Mat-
kaup hf. sér um greiðslur til þeirra.
Félagið hefur gott samband við
helstu framleiðendur innanlands og
flytur auk þess inn marga vöm-
flokka sem það hefur umboð fyrir
hér á landi. Má nefna vömr eins
og Merrild-kaffí, Slotts-tómatsósu
og -sinnep, Weetabix og Alpen-
morgunmat og Finish-uppþvotta-
efni, svo nokkur séu nefnd.
Ennfremur fjöldann allan af vöram
sem aðrir hafa umboð fyrir. Félagið
hefur staðið sig vel í verðsam-
keppni á markaðnum.
Matkaup hf. rak á sínum tíma
K-samtökin, en sú starfsemi var
sett á laggimar að norskri fyrir-
mynd. Gekk sú starfsemi í allmörg
um gestunum á svæðið og þótt
frásögnin sé hæg hefur henni
tekizt að magna upp stemningu
sem gefur fyrirheit. Frásögnin er
í yfírlætisfullum reyfarastíl og
þótt málalengingar og útskýringar
þar sem vitnað er til fyrri tíma
hljóta að þjóna tilgangi.
Aftur á móti fannst mér að
síðan lenti höfundur í hálfgerðum
ógöngum. Það sem hún hefur und-
irbúið gliðnar einhvem veginn
sundur eða rennur út I sandinn.
Eða kannski bara út í vitleysu.
Hryllingurinn sem á að vakna,
þegar þjónustuliðið slátrar hundin-
um Harry - til að hefna fyrir að
þau hjónin elska dýr meira en
manneskjur, að því er þjónamir
telja en kemur aldrei fram - verð-
ur tilgangslaus ljótleiki. Eigi að
líta á dráp hundsins sem hefnd
fyrir þjónustustúlkuna sem dó fyrr
um daginn af bamsfömm er það
líka út í hött. Það á ugglaust að
kalla fram andstyggðartilfinningu,
þegar Harry hundur er síðan nið-
ursneiddur og matreiddur til að
hafa á borðum, þegar hefðarliðið
fær sér nætursnarl. En Fay Wel-
don bregst hér bogalistin. Það er
í raun og vem skrítið, þegar haft
er í huga hversu ítarlega fyrri hluti
Stjóm Matkaups hf. um þessar mundir. F.v. Torfi Torfason, Garðakaupum, Jón Júlíusson, Nóatúni,
Gunnar Snorrason, Hólagarði, Hreinn Sumarsliðason, Kaupmannasamtökunum og ísak Sigurgeirsson,
framkvæmdastjóri. Á myndina vantar Jónas Gunnarsson í Kjötborg.
Flísasprengjan út um allt
ár en féll niður vegna ágreinings
um vexti af úttektum verslana.
Síðar var aftur hafist handa um
stofnun samtaka K-kaupmanna og
gaf Matkaup hf. samtökunum leyfí
til þess að nota K-merkið. Samtök-
in hafa hins vegar nýlega gengið
til samstarfs við Innkaupasamband
matvömverslana — IMÁ.
„Það er vissulega leitt að K-
kaupmenn fundu ekki rétta farveg-
inn fyrir starfsemi sína, við teljum
að hann hefði verið hjá okkur í
Matkaup hf.,“ sagði Gunnar
Snorrason. „Það er þörf á einu stóm
átaki, ekki mörgum smáum. Smá-
kaupmaðurinn á í vök að veijast.
Markaðimir flytja inn meira og
meira sjálfir. Ef smákaupmenn
ætla að standast samkeppnina,
verða þeir að standa saman, allir
sem einn. Sameiginlega gætu þeir
verið stórveldi í innflutningi og
vömútvegun, sundraðir ekki.“
Ný verslun á einni helgi
Meðal mála sem Matkaup hf.
hefur unnið að fyrir félagsmenn
sína er innflutningur verslanainn-
réttinga og búnaðar, t.d. kæli- og
ftystitækja. Einnig hönnun verslun-
arhúsnæðis. Mjög margar verslanir
hafa notfært sér þessa þjónustu,
bæði nýjar verslanir og eins þær
sem hafa verið endumýjaðar í takt
við kröfur tímans. Oft hafa starfs-
menn Matkaups hf. og kaupmaður
gengið til verks á föstudagskvöldi
og á mánudagsmorgni hefur verið
unnt að opna nýja og glæsilega
verslun.
— En hver er framtíð Matkaups
hf?
„Það er ótal margt framundan,"
sagði Gunnar Snorrason, „við mun-
um auka enn vömval og þjónustu
við kaupmenn og við munum beita
okkur fyrir því hér eftir sem hingað
til að kaupmenn fái fyrsta flokks
þjónustu og eins hagstætt verð og
fyrirfinnst á markaðnum. Verið er
að kanna möguleika á að koma upp
tölvupöntunarkerfí, sem mundi
verða til hagræðis fyrir alla aðila
og spara vinnu í búðunum, auk
þess sem það skapaði mun meira
öryggi og fljótari afgreiðslu. Margt
annað emm við með á pijónunum
sem mun koma í ljós síðar."
ísak Sigurgeirsson sagði að lok-
um, að það ætti að vera metnaðar-
mál kaupmanna að styðja Matkaup
hf. til allra góðra verka, þannig að
það mætti vaxa og dafna hér eftir
sem hingað til. Matkaup hf. væri
ekki venjuleg heildverslun, öllu
fremur þjónustufyrirtæki kaup-
mannanna sjálfra og hefði haft
mjög mikil áhrif til hins betra fyrir
íslenska matvömverslun.
Fay Weldon
bókarinnar er unninn og þraut-
hugsaður. Því fer á sömu leið með
þá viðburði sem sfðan gerast. Þeir
skipta mann ekki máli. Það er
auðvitað alveg í lagi að draga upp
mynd af ógeðfelldum persónum,
en þær verða að hafa tilgang í
sögunni. Og gallinn er ekki sá að
persónur í þessum súrrealiska
seinnihluta séu bara vondar. Höf-
undur veit ekki hvað hann ætlar
sér með þær. Og þá fer að versna
í því.