Morgunblaðið - 22.10.1987, Qupperneq 55

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 22. OKTÓBER 1987 55
Þann 24. febrúar 1945 gengu
þau í hjónaband, Helgi og Guðbjörg
Guðbjartsdóttir, systir mín, yngsta
bam hjónanna Guðbröndu Þor-
bjargar Guðbrandsdóttur og
Guðbjarts Kristjánssonar á Hjarð-
arfelli í Hnappadalssýslu. Hófust
þá kynni mín og minnar flölskyldu
við Helga, sem héldust óslitið og
aldrei féll skuggi á, þar til jrfir lauk.
Við Guðbjörg vorum yngstar í
bamahópnum á Hjarðarfelli og alla
tíð mjög samrýmdar. Okkar góða
samband rejmdist traust og varan-
legt, þó að leiðir skildu. Helgi og
Guðbjörg stofnuðu heimili í Reykja-
vík, en ég giftist og fór að búa í
sveitinni fyrir vestan. Það var mér
alltaf tilhlökkunarefni að fá systur
mína og mág með dætur sínar til
sumardvalar um lehgri eða skemmri
tíma, bömin okkar vora samrýmd
og ferskleiki og gleði fylgdi fjöl-
skyldunni. Þau hjónin eiga 4 dætur,
taldar eftir aldursröð, Sigrún,
Guðný, Þorbjörg og Áslaug. Þær
systumar era allar vel gefnar og
góðar konur og hafa allar lokið
háskólaprófum. Þeim hefur öllum
famast giftusamlega og verið
tengdar foreldram sínum og heimili
þeirra sterkum kærleiksböndum.
Helgi var góður eiginmaður og
faðir, dagsfarsprúður, með hressi-
legt og sérlega aðlaðandi viðmót.
Heimili þeirra hjóna var sannkallað
fyrirmjmdarheimili. Reglusemi,
þrifnaður og hófsemi vora ríkjándi
þættir sem sköpuðu farsælt heimil-
islíf. Milli þeirra hjóna ríkti gagn-
kvæm virðing sem gaf lífi þeirra
traust og farsæld. Helgi var sérlega
bamgóður og eins og hann var
mikill félagi og vinur dætra sinna
fengu bömin þeirra að njóta gæða
afa síns í óvenju ríkum mæli. Um-
hyggja hans og veitandi lífsgleði
átti greiða leið að hugum bama-
bamanna. Ég veit að þessi góðu
áhrif munu varðveitast í hugum
þeirra og lýsa þeim fram á æviveg-
inn.
Við andlát Helga J. Halldórsson-
ar, mágs míns, vakna margar kærar
minningar. Ég á honum margt og
mikið að þakka. Allt frá því að fund-
um okkar bar fyrst saman og til
hinstu stundar hefur hann verið
mér og mínu fólki trúfastur vinur
og velgjörðamaður. Við þessi leiðar-
lok era mér þakkir efst í huga. Ég
og bömin mín þökkum Helga vin-
áttu og umhyggju. Dætram mínum
var hann sérstaklega góður og
nærgætinn, þegar þær oft og tíðum
vora langdvölum á heimili þeirra
hjóna, sem böm og unglingar. Þar
dvaldi um tíma jmgri dóttir mín,
sem móðir, með veik böm sín og
naut þar þá sem endranær velvilja
og fómfysi. Hún þakkar af alhug
föðurlega umhyggju.
Við hjónin kveðjum góðan vin
með söknuð í huga og þökkum fyr-
ir vináttu og órofa tryggð á liðnum
áram. Ég og flölskylda mín vottum
eftirlifandi eiginkonu, dætram og
bömum þeirra innilega samúð.
Minningin um ástkæran eigin-
mann, föður og afa mun verða þeim
ljós á ævivegi.
Ragnheiður Guðbjartsdóttir,
Akranesi.
Þegar ég heyrði sagt frá láti fyrr-
verandi kennara míns, Helga J.
Halldórssonar, þá kom mér í hug
stef úr Orðskv. Salomons 5:2, en
þar stendur:
„Af tungu hinna vitru drýpur þekking, en
munnur heimskingjanna eys úr sér vitleysu."
Og það þarf vart að taka fram,
að Helgi tilhejrrði fyrri hópnum.
Kynni okkar hófust haustið 1955
þegar ég hóf nám í farmannadeild
Stýrimannaskólans ogþau vora ein-
stæð, því enginn kennari hefur haft
eins mikil áhrif á mig og Helgi.
Vald hans á íslenskri tungu og öllu
námsefninu var slfld, að ekki var
hægt annað en læra hjá honum og
læra mikið. Hann leiddi okkur gegn-
um réttritun og skrift og opnaði
okkur sýn inn í heim fagurfræði
íslenskra bókmennta. Alls staðar
var hann jafnvígur og það duldist
engum sem á hann hlýddi — jafn-
vel ekki skussunum — að Helgi var
enginn meðalmaður.
Margir tímar voru sambland af
fyrirlestram, spumingum og sam-
tölum. Og ég man það enn í dag
þegar brandarar fuku, glaðværð og
góð stemmning var í bekknum og
enginn átti inni hjá Helga, því þar
fór meistarinn með sitt MA-próf
upp á vasann, sem svaraði ölium
og leysti úr hverri spumingu með
bros á vör og glettni í augum,
gæfí spumingin tilefni til þess.
Helgi var mjög kröfuharður en
réttlátur og mestar kröfur gerði
hann til sjálfs sín, en einnig til okk-
ar. En vegna mannkosta hans og
framkomu var ekki hægt annað en
rejma að læra það sem hann setti
okkur fyrir. En við voram víst
margir sem mögluðum þegar hann
hóf að kenna okkur bragfræði og
töldum okkur hafa lítil not af henni.
En Helgi hafði að sjálfsögðu svör
við því og sagði okkur „að skip-
stjómarmenn ættu að vera viðræðu-
hæfir við alla menn og hafa á valdi
sínu alla þætti íslenskrar tungu“.
Slíkur var hann eins og ég man
hann best. Drengskaparmaður og
meistari meistaranna á sínu sviði.
Um aðra þætti lífs hans mun ég
ekki fjalla í þessari grein, þó ærin
ástæða væri til þess, en það munu
væntanlega aðrir gera. Hann unni
sjónum og þó að sjóferðir hans jirðu
ekki margar tel ég augljóst að þátt-
ur hans er stór og ómetanlegur í
þeirri uppbyggingu sem átt hefur
sér stað í íslenskum sjávarútvegi á
tuttugustu öldinni. í því sambandi
má nefna öll þau orð og hugtök
sjómannamálsins sem hann íslensk-
aði. En hann gerði meira, þó það
sé e.t.v. ekki öllum ljóst. Hann
kenndi okkur að hugsa og meta og
taka síðan sjálfstæðar ákvarðanir
og það eitt hlýtur að vera stór þátt-
ur í velgengni og farsæld nemenda
sem nutu kennslu hans.
Helgi er horfinn okkur sjónum,
en minning góðs drengs lifir. Ást-
kærri eiginkonu, dcetram, barna-
bömum og öllum öðrum vensla-
mönnum og vinum votta ég mina
dýpstu samúð og tel við hæfi að
enda þessar línur með versi úr sálmi
sr. Valdimars Briem, en þar stend-
ur
Dagur líður, fagur, friður,
flýtur tíðin í aldaskaut.
Daggeislar hníga, stjömumar stíga
stillt nú og milt upp á himinbraut.
Streymir niður náð og friður,
nú er búin öll dagsins þraut.
Blessuð veri minning Helga J.
Halldórssonar, sem gaf okkur öllum
svo mikið af sjálfum sér.
Sigurður Amgrímsson
í dag er til moldar borinn aldavin-
ur minn, Helgi J. Halldórsson. Hann
fæddist á Kjalvararstöðum í Reyk-'
holtsdal 17. nóvember 1915 og lést
í Landakotsspítala 12. þ.m. úr
ólæknandi sjúkdómi. Hann gekkst
undir skurðaðgerð á sl. sumri og
hugðum við vinir hans að aðgerðin
hefði heppnast, en það fór á annan
veg.
Leiðir okkar Helga lágu fyrst
saman haustið 1936, er við hófum
nám í Menntaskóianum í Reykjavík,
hann í 4. bekk máladeildar en ég í
1. bekk gagnfræðadeildar. Svo vildi
til að ég þekkti mörg bekkjarsystk-
ini Helga og átti eftir að kjmnast
flestum þeirra.
Ég kynntist Helga fyrst að ráði
þegar ég hóf nám í háskólanum
haustið 1942, og hafa kynni okkar
haldist æ síðan, eða rúmlega 45 ár.
Helgi tók mikinn þátt í félagslífi
stúdenta á skólaárunum og var
hrókur alls fagnaðar á góðra vina
fundum, m.a. vegna skemmtana-
hæfíieika sinna. Hann var ágætlega
hagorður, lék á gítar og söng, ef
svo bar undir. Auk þess var honum
létt um að þýða bundið mál og
óbundið úr Norðurlandamálunum
og ensku.
Ævistarf Helga frá 1945 var að
kenna íslensku og ensku við Stýri-
mannaskólann í Reykjavík. Kunn-
ugir hafa sagt mér að kennsla hans
hafi verið lifandi og skemmtileg og
til þess fallin að rækta málsmekk
nemenda og kenna þeim að koma
fyrir sig orði, án þess að óþarfa
málfræðistagl vekti með þeim þann
alkunna kvilla, sem kallaður er
námsleiði.
Á sumrin var Helgi oft í brúar-
vinnu, m.a. á Vestfjörðum og
Barðaströnd, og síðar stundaði
hann sjómennsku á síldveiðibátum.
Hann skrifaði mér oft ágæt
sendibréf um lífið í brúarvinnunni
og á sjónum og fór þá einatt á
kostum í mál og stíl.
Ég hef hér fyrir framan mig bréf
Helga, dagsett „um borð í Guðrúnu
Þorkelsdóttur sumarið 1962, oftast
á síldveiðum fyrir Austfjörðum, rit-
að á rúllu úr dýptarmæli bátsins.
Reyndist bréfið tæpir ellefu metrar
á lengd. í bréfínu lýsir Helgi ýmsum
spaugilegum atvikum. T.d. heyrðu
þeir einu sinni síldarleitarmann vera
að tala við kunningja í landi, og
komst hann svo að orði að það hefði
verið „svoleiðis dæmalaus andskot-
ans veðurblíða" að undanfömu, að
þeir hefðu „bara alls ekki getað
farið í land í langan tíma". Já, sínum
augum lítur hver á hafsilfrið, þeir
sem leita þess fyrir fast kaup og
hinir, sem eiga allt sitt undir afla-
hlut og góðu veiðiveðri.
Helgi er löngu þjóðkunnur fyrir
frábæra útvarpsþætti sína um dag-
legt mál. Þeir vora ekki aðeins
fróðlegir, heldur svo skemmtilega
fram settir, að þeir hlutu að festast
í minni. Er ekki ofsagt, að Helgi
hafí verið í fremstu röð þeirra, sem
þessa þætti önnuðust.
Þegar ég hugsa til liðna tímans,
er af nógu að taka af ógleymanleg-
um minningum, einkum á heimilum
okkar begggja.
Helgi átti mikiu láni að fagna í
einkalífí sínu. Árið 1945, um það
leyti sem hann lauk prófí, kvæntist
hann eftirlifandi konu sinni, Guð-
björgu Guðbjartsdóttur, sem ættuð
er frá Hjarðarfelli í Miklaholts-
hreppi í Hnappadalssýslu. Eignuð-
ust þau fjórar dætur, hveija annarri
myndarlegri og geðþekkari.
Þó að Helgi væri félagslyndur
og hrókur alls fagnaðar í vinahópi,
leið honum hvergi betur en í faðmi
flölskyldunnar. Eg var oft áheyr-
andi að því, þegar hann las þjóðsög-
ur, ævintýri, íslendingasögur og
nútímabókmenntir fyrir dætumar,
áður en þær lærðu sjálfar að lesa.
Þetta var svipað og gert var á mínu
bemskuheimili og sjmir mínir og
sonardætur ólust upp við.
Ég man vel þegar ég byijaði í
bamaskóla, hvað mér fannst það
mikil afturför að þurfa að lesa ann-
að eins stagl og ragl og Litlu gulu
hænuna. Þó vora til ágætir kennar-
ar, sem lásu fyrir okkur og létu
okkur lesa góðar bókmenntir.
Hver sem kom á heimili Helga
og Guðbjargar hlaut að taka eftir
snyrtimennskunni og þeim menn-
ingarbrag sem þar var á öllu. Þar
leyndi sér ekki handbragð húsmóð-
urinnar.
Með áranum jókst samgangur
milli heimila okkar Helga. Atvikin
höguðu því svo að Þorbjörg, dóttir
Helga og Baldur, sonur minn, urðu
bekkjarsystkini í Menntaskólanum
við Hamrahlíð. Áslaug, jmgri systir
Þorbjargar, var með þeim í söngkór
Þorgerðar Ingólfsdóttur, Hamra-
hlíðarkómum fræga.
Þær vora margar gleðistundimar
sem íjölskylda mín og ég áttum
með þeim Guðbjörgu og Helgá og
dætram þeirra, bæði í Vatnsholti
og Karfavogi.
Hér era færðar þakkir fyrir
ógleymanlegar stundir. Blessuð sé
minning Helga J. Halldórssonar.
Sigurður Baldursson
í dag verður til möldar borinn
móðurbróðir minn, Helgi J. Hall-
dórsson frá Kjalvararstöðum í
Reykholtsdal.
Erfitt er að sætta sig við fráfall
hans eins og allra þeirra sem mikið
hafa gefið öðram af lífi sínu.
Helga minnist ég sem eins mesta
velgjörðarmanns í mínu lífi. Hann
varð mér ungum sú ímjmd manns
er ég vildi verða þótt mér mistæk-
ist margt í framkvæmd.
Hann var tryggur vinur foreldra
minna og fjölskyldu og var tfður
gestur á heiiriili okkar, fyrst sem
unglingur er við bjuggum á Kletti
í Reykholtsdal og síðar á Heggstöð-
um á námsáram sínum. Honum var
jafnan fagnað enda viljugur að taka
til hendi þegar með þurfti og miðl-
aði okkur systkinunum af fróðleik
sínum og ýmsum hæfileikum sem
hann bjó jrfir. Hann vakti áhuga
minn á íþróttum og líkamsrækt.
Ég man eins og það hefði gerst í
gær þegar hann eitt sinn var að
rista torf fyrir neðan túnið. Þar tók
hann mig í kennslustund* í höfuð-
stökki og hætti ekki fyrr en full-
komið var eftir margar ófagrar
byltur. Ég minnist líka annars at-
viks. Eitt sinn kom hann um jóla-
leytið og hafði þá eignast gítar.
Um kvöldið spilaði hann og söng
fyrir okkur. Að því loknu bauð hann
mér að rejma. Og það fór á sömu
leið. Snemma nætur með stýrur í
augum tókst mér að læra gripin sem
til þurfti, þau sem ég nef notað
síðan og ekki öðram bætt við.
Þannig var hann þá og þannig
var hann í raun allt sitt líf, viljugur
að kenna öðram það sem hann hafði
sjálfur numið.
Þegar Helgi var um fermingu
reis Héraðsskólinn í Reykholti af
granni handan við ána. Þangað stóð
hugur hans og þar hóf hann nám
þótt síðar væri. Frásögn hans af
dvöl sinni þar kveikti vonameista í
bijósti mér um að ganga sama veg.
Vonin varð að veraleika enda talaði
Helgi máli mínu. Og enn kom hann
við sögu. Vorið 1946 var fyrst hald-
ið svokallað landspróf miðskóla. Við
voram að mig minnir 20 sem geng-
um til prófs í Reykholtsskóla og
féllum öll. Orsakir vora ýmsar en
verða ekki tíundaðar hér. Það vora
þung spor er ég gekk á fund for-
eldra minna og tilkjmnti þeim
klökkum rómi þá niðurstöðu, en þau
höfðu stutt mig dyggilega til náms-
ins. Mér fannst öllu lokið því að
landsprófið var lykillinn að frekara
námi í 1. bekk menntaskóla eða
Kennaraskóla íslands. En þá barst
hjálpin. Helgi frændi minn hug-
hreysti mig og sagði að ég gæti
vel tekið inntökupróf i Kennaraskól-
ann og það meira að segja í 2. bekk.
Ég öðlaðist sjálfstraust á ný, fór
að hans ráðum og tók prófíð um
haustið. Og til að auðvelda mér að
komast í skólann tóku þau Guð-
björg mig í fóstur í nokkra mánuði.
Á þeim tíma lærði ég m.a. að meta
og virða íslenska tungu og íslenska
menningu að verðleikum.
Öllu þessu verð ég að segja frá
nú að leiðarlokum vegna þess að
ég þakkaði honum aldrei nógsam-
lega í lifanda lífi allt það sem hann
gaf mér ungum og æ síðan.
Þegar ég færi þessi fátæklegu
kveðjuorð í letur birtir af nýjum
degi. Það birtir og í huga mér við
að minnast þessa góða frænda
míns. Þeirra var hamingjan er hans
nutu.
Blessuð sé minning hans og Guð
blessi þig, Guðbjörg mín og ykkur
dætumar Qórar.
Sigurður Helgason
Fast upp við gamla húsið á Kjal-
vararstöðum stendur stórt tré. Svo
langt aftur sem ég man hefur þetta
tré verið þama og sett svip á um-
hverfi þessa gamla húss. Þetta
gamla hús var fullgert árið 1915,
sama ár og Helgi fæddist en hann
var 10. bam foreldra sinna, þeirra
Halldórs Þórðarsonar frá Skáneyj-
arkoti og Guðnýjar Þorsteinsdóttur
frá Gróf. Á þessum áram þótti það
ekki tiltökumál þótt bamafjöldi jnrði
svona mikill þó á okkar tímum sé
það fréttaefni ef böm verða svona
mörg í sömu Qölskyldu.
Foreldrar Helga hófu sinn bú-
skap á Kjalvararstöðum árið 1894
og eignuðust sitt fyrsta bam ári
síðar. Afi Helga, Þórður Halldórs-
son, gerðist bóndi á Kjalvararstöð-
um 1884 þannig að sama fjölskylda
hefur búið þar í meira en 100 ár
og býr þar enn. Ef hægt væri að
færa tímann 100 ár aftur á bak er
hætt við að okkur sem nú eram á
besta aldri mjmdi bregða í brún,
svo hröð hefur þróunin verið, skoð-
að í sögulegu samhengi. Fram að
þessum tíma hafði aðalbyggingar-
efni landsmanna verið torf og gijót
en nú hillti í breytta tíma.
Steinhúsið á Kjalvararstöðum
var rejmdar ekki það fyrsta en það
telst samt vera með fyrstu stein-
húsunum sem reist vora hér á landi
og hægt er að taka sem dæmi um
framsýni Halldórs, föður Helga, um
breytta búskaparhætti. Halldór á
Kjalvararstöðum mun einnig hafa
verið einn af þeim fyrstu til að
nýta hverahita til upphitunar íbúð-
arhúsnæðis.
Það er engin tilviljun að ég tala
hér í upphafi um „hegginn", tréð
fyrir sunnan gamla húsið á Kjalvar-
arstöðum, en þannig vill til að mér
er fullkunnugt um, að þetta tré bar
Helgi Jósep ungur drengur sem
lítinn ftjóanga frá Kópareykjum og
niður að Kjalvararstöðum og gróð-
ursetti þar sem það nú stendur.
Kjalvararstaðaheimilið hefur ver-
ið mannmargt á þessum áram,
bömin mörg og þaraa ólst Helgi
upp í glöðum systkinahópi.
Ungmennafélagshrejrfíngin kom
til sögunnar upp úr aldamótunum
og var Ungmennafélag Reykdæla
stofnað 1908. Helgi gekk í félagið
þegar hann hafði aldur til og tók
þátt í starfi þess meðan hann bjó
í sveitinni. Á þessum fyrstu áram
ungmennafélagsins var sá grannur
lagður sem félagið síðan hefur
starfað eftir og búið að sfðan. Fjnr-
ir nokkram áram skráði Helgi sögu
félagsins og vann þar mikið og
þarft verk við varðveislu ómetan-
legra heimilda til handa ókomnum
kjmslóðum.
Hugur Helga hefur staðið til
mennta en eftir nám í Reykholts-
skóla lá leið hans í Menntaskólann
í Reykjavík og síðan í Háskólann
þar sem hann lauk cand. mag.-
prófi í íslenskum fræðum árið 1945.
Síðan hefur aðalstarfsvettvangur
verið kennsla en við Stýrimanna-
skólann í Reykjavík starfaði hann
um 40 ára skeið eá frá 1945 til
1985. Kennsluferli Helga ætla ég
ekki að gera skil héma, þar era
aðrir kunnugri en þó get ég fulfyrt
að hann var farsæll kennari og vin-
sæll og margir era þeir sjómenn
sem hafa notið hafa leiðsagnar hans
í gegnum tíðina.
Helgi kvæntist árið 1945 Guð-
björgu Guðbjartsdóttur frá Hjarðar-
felli í Miklaholtshreppi og eignuðust
þau fjórar dætur Sigrúnu, gifta
Ara Amalds, búsett í Reykjavík;
Guðnýju, búsetta í Danmörku; Þor-
björgu, gifta Jörgen H. Jörgensen,
búsett í Danmörku; og Áslaugu,
gifta Nicholas J.G. Hall, búsett í
Reykjavík. Bamabömin era orðin 7.
Ef hægt er að segja um heimili
að þau séu menningarheimili er það
einmitt orðið sem hægt er að nota
um heimili Heiga og Guðbjargar
en þeir sem sóttu þau heim geta
borið um að þar var lögð rækt við
menningu, menntun og listir og
fagurt mannlíf. Á síðari áram hefur
Helgi orðið landsþekktur fyrir
líflega þætti sína um daglegt mál
í Ríkisútvarpinu.
Ritstörf Helga vora margvísleg,
allt frá framsömdu efni til þýðinga
og á tímabili þýddi hann einnig
mikið af leikritum fyrir Ríkisútvarp-
ið og einu framsömdu ieikriti eftir
hann man ég eftir sem útvarpið
flutti.
Nú þegar ég minnist Helga, föð-
urbróður míns, fer ekki hjá því að
hugurinn reiki aftur á bak í tfmann.
Ég minnist ræktarsemi hans við
aldraða foreldra meðan þeirra naut
við, einnig bar hann grafreit for-
eldra sinna í túninu á Kjalvararstöð-
um fyrir bijósti og á þar mörg
verkin.
Á síðari áram hefur Helgi verið
óþreytandi við að halda sambandi
við jmgra fólkið í flölskyldunni og
sjá til að tengslin rofnuðu ekki. Ég
vil einnig geta systkina Helga, en
þau era: Helga, f. 1895, Þórður, f.
1897, Guðríður, f. 1899, Ástríður,
f. 1901, Þorgerður, f. 1903, Bjarni,
f. 1905, Armann, f. 1908, Stein-
unn, f. 1909, Aðalgeir, f. 1911 og
síðastur Helgi, f. 1915. Nú eru að-
eins eftirlifandi Guðríður og
Aðalgeir.
Að leiðarlokum er mér í huga
þakklæti fyrir þann áhuga sem
Helgi sýndi við að halda tengslum
við okkur sem yngri eram og rækta
þannig fjölskylduböndin. Helgi er
nú horfinn af sviði en heggurinn
sem hann gróðursetti sunnan við
húsið þar sem hann fæddist kemur
til með að standa enn um sinn.
í hugann koma ljóðlínur úr kvæði
Stephans G. Stephanssonar:
„Bognar aldrei brotnar í
bylnum stóra seinast“
Ég votta Guðbjörgu og fjölskyldu
mína innilegustu samúð.
Snorri Bjarnason