Morgunblaðið - 04.02.1989, Síða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 4. PEBRÚAR 1989
MORGUNBLAÐIÐ . LAUGARDAGUR 4. FPjBRÚAR 1989
25

Útgefandi
Framkvœmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
ÁgústlngiJónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. f lausasölu 70 kr. eintakið.
Halli ríkissjóðs
Arangurinn af sameigin-
legri fjármálastjóm
formanna Alþýðuflokks og
Alþýðubandalags á sl. ári er
ekki glæsilegur. Fjármála-
ráðuneytið hefur nú upplýst
formlega, að rekstrarhallinn á
ríkissjóði á árinu 1988 hafí
numið 7,2 milljörðum króna.
Samkvæmt þeim ^árlögum,
sem Alþingi samþykkti fyrir
árið 1988 átti hins vegar eng-
inn halli að verða á ríkissjóði
á sl. ári. Hvað veldur þessum
ósköpum? Skýring fjármála-
ráðuneytis er sú, að útgjöld
ríkissjóðs hafi farið 4 milljörð-
um fram úr áætlun og tekjur
hafí verið 3 milljörðum króna
minni en áætlað var.
Það er auðvelt að hefja
pólitískar deilur um það hvað
valdi hinni hörmulegu útkomu
ríkissjóðs á síðasta ári. Það
er hins vegar fánýtt tal. Hinir
hefðbundnu stjómmálaflokk-
ar bera allir einhverja ábyrgð
á þessari niðurstöðu, þótt með
mismunandi hætti sé. Það
skiptir hins vegar meira máli,
að íhuga hvað valdi því, að
stjómmálamönnum gengur
svo erfíðlega að hafa stjóm á
ríkisfjármálum á sama tíma
og þeir fella dóma út og suður
um fjármálastjóm annarra,
bæði ríkisstofnana, sjálfseign-
arstofnana og fyrirtækja.
Afgreiðsla fjárlaga fyrir
næsta ár er meginverkefni
Alþingis á ári hveiju. Er hugs-
anlegt að óskhyggja ráði of
oft ferðinni, þegar alþingis-
menn em að ganga frá fjár-
lögum? Ætla verður, að Al-
þingi taki það hlutverk að
ganga frá fjárlögum íslenzka
ríkisins alvarlega. Ætlast
verður til þess, að þingmenn
freistist ekki til að ofmeta
tekjur og vanmeta útgjöld.
Spyija má, hvort upplýs-
ingakerfí ríkisins sé nægilega
öflugt. I upphafí sl. árs var
lagt upp með fjárlög, sem
voru hallalaus. Þegar kom
fram á sumar taldi Jón Bald-
vin Hannibalsson, þáverandi
fjármálaráðherra, að stefndi í
700 milljóna króna halla á
ríkissjóði. Þegar komið var
fram í október taldi Ólafur
Ragnar Grímsson, fjármála-
ráðherra, að hallinn yrði 3
milljarðar. Nú liggur fyrir, að
hann varð 7,2 milljarðar eða
tíu sinnum meiri en Jón Bald-
vin gerði ráð fyrir á miðju
ári. Hvemig má þetta vera?
Morgunblaðinu kemur ekki
til hugar, að fyrrverandi fjár-
málaráðherra hafí gefíð
vísvitandi rangar upplýsingar
í júní eða að núverandi fjár-
málaráðherra hafí gefíð
vísvitandi rangar upplýsingar
í október. En það er hins veg-
ar alveg ljóst, að það atvinnu-
fyrirtæki mundi ekki lifa
lengi, sem byggði rekstur sinn
á áætlanagerð og upplýsinga-
streymi af þessu tagi. Er fjár-
málastjómkerfí ríkisins í rúst?
Er upplýsingastreymið á
tölvuöld svo takmarkað, að
ekki sé hægt að sjá fyrir í
júní að hallinn verði ekki 700
milljónir heldur 7.000 milljón-
ir?!
Fjármálaráðuneytið ber
fyrir sig mikil umskipti í efna-
hagsmálum þjóðarinnar. Það
er rétt, að þau urðu töluverð
á sl. ári. En hvar er tæki ríkis-
ins til þess að bregðast strax
við slíkum umskiptum. í
nútíma flármálastjóm eiga
menn að geta bmgðizt við
breyttum aðstæðum þegar í
stað með umtalsverðum niður-
skurði. Það virðist ekki hægt
hjá íslenzka ríkinu. Hvað veld-
ur?
Það fer ekkert á milli mála,
að hveijum stjómmálamann-
inum á fætur öðmm mistekst
að ráða við ríkisfjármálin.
Mistök þeirra Jóns Baldvins
Hannibalssonar og Ólafs
Ragnars Grímssonar em hins
vegar meira áberandi en ann-
arra vegna þess, að þeir gáfu
stóryrtari fyrirheit en aðrir.
Nú er væntanlega öllum Ijóst,
að stjómleysi í ríkisfjármálum
er kjaminn í efnahagsvanda
þjóðarinnar. Þess vegna er
ekki fráleitt að varpa því
fram, hvort tímabært sé orðið
að fela öðmm en stjómmála-
mönnum fjármálaráðherra-
embættið. I Bandarílgunum
t.d. hafa fjármálaráðherrar
hvað eftir annað komið úr
röðum manna, sem hafa sér-
hæft sig í fjármálum eða úr
hópi stjómenda stórra fyrir-
tækja. Það gæti verið fróðlegt
að sjá, hvemig Jjármálaráð-
herra, sem hefði reynslu af
rekstri stórfyrirtækis, gengi
að fást við fjárhagsvanda
íslenzka ríkisins. En svona
getur þetta ekki gengið öllu
lengur.
Þegar kötturinn fer í
kringum heita grautínn
Fréttir
r»v
Guðjón B. Ólafsson, forstjóri Sambandsins:
Tími til að ríkisstjórnin
snúi sér að alvörumálum
- og hætti þessum uppásnúningi sem er að fara með fólk og fyrirtæki
„Þaö er eina hlutverk ríkis- igærheíöi veriöákveöiölágmarks- lofU en þvi sem viö þurfura aö búa
stjómarinnar aö sjá til þess aö aö vcrö á flski. Síöan voru taldar upp viö. Ég get þama talaft út ffá minni
gengið sé rétt skráö og að verö- einar tíu cða tólf tcgundir. Núna persónulegureynsluþarseméghef
bólgan sé innan skynsamlegra heyrir maöur dramatiskar fréttir starfaö í Bandaríkjunum i tólf ár.
Ég fullyröi aö ég eyöi aö minnsta
kosti hclmingi meiri tima i starf
mitt hér og hamingjan hjálpi mér
að ég næ ekki tiunda hluta af þeim
árangri scm ég náöi erlendis. Ekki
fyrir þaö að ég hafi versnaö eða
min vipn»hw^o hrevst held">-
marka. Þaö er kominn timi til aö
ríkissfjómin hætti aö hugsa um
einhver smáatriöi" sagöi Guöjón
B. Ólafsson, forstjóri Sambandsins,
á spástefnu Stjómunarfélagsins i
gær.
„Ég glevmi bvi aldrei þegar ée
i gær heföi veriö ákveöið lágmarks-
verö á fiski. Siöan voru taldar upp
einar tíu cða tólf tegundir. Núna
heyrir maöur dramatiskar fréttir
af þvi aö fjármálaráðherrann er aö
rcmbast viö aö ákveða hvort þaö
eigi aö vera sjö eða átta tegundir
af bjór i hillum áfengisverslana.
Það er kominn tími til aö menn
hætti svona vitieysu og fari aö tala
um alvörumál.
fyrir öll þarf aö gera þær ráöstafan-
ir í þjóöfélaginu sem duga. Þaö
þarf aö ná niöur veröbólgunni og
siöan þarf aö skrá gengiö rétt.
Samspil okkar viö önnur lönd er
aö vcröa nánara með hverjum
mánuöi sem liöur og viö höfum
ekkcrt efni á þvi aö halda aö efna-
hagslögmál gildi ekki á okkar
kletti. Þetta er algjör blekking.
ÞaQ harf p...........
mikinn tima og mikið erfiöi ur
þjóðinni. Þó þaö sé sjokkercndi þá
þarf bara aö hafa hugrekki til þess
aö leiörétta þessa vitleysu. Þaö þarf
aö einbeita sér aö þvi aö ná fram-
leiöshigetu þjóðfélagsins í háinark
og halda henni þar. Siöan getum
við lelkiö okkur að þvi að skipta
þvi sem kakan biður upp á cflir
þciin reglum sem tncnn sætta sig
" «agöi Guöjón.
eftir Þorstein Pálsson
Spástefnur Stjórnunarfélagsins
eru orðnar að föstum þætti í þjóð-
málaumræðunni ár hvert. Málþing
af þessu tagi geta verið athyglis-
verð um margt. Við þau skilyrði
að festa og stöðugleiki er í þjóð-
félaginu geta menn horft fram í
tímann af faglegum kögunarhól.
Þegar upplausn og ringulreið ein-
kenna á hinn bóginn stjómarhætti
verða umræðumar eðlilega póli-
tískar.
í hinni hröðu framþróun sem nú
á sér stað verður það æ mikilvæg-
ara fyrir fyrirtæki að setja sér
markmið og gera áætlanir til þess
að ná þeim. Stöðugleiki í efnahags-
málum og festa í stjómarháttum
eru þvf forsendur fyrir framfömm
og hagvexti.
Frásagnir af umræðum á spá-
stefnu Stjómunarfélagsins, sem
haldin var í lok-'Síðustu viku, sýna
að íslenskt atvinnulíf býr ekki við
þær aðstæður að geta horft fram
í tímann. Gagnrýni forstjóra Sam-
bands íslenskra samvinnufélaga,
sem þar kom fram, er ljóst dæmi
þar um.
Og gagmýnin er athyglisverð í
ljósi hinna nánu tengsla Framsókn-
arflokksins og Sambands íslenskra
samvinnufélaga.
Eftiahagslögmálin gilda
þrátt fyrir allt um SÍS
Guðjón B. Ólafsson sagði á þess-
um vettvangi að það væri eina hlut-
verk ríkisstjómarinnar að sjá til
þess að gengið sé rétt skráð og að
verðbólga sé innan skynsamlegra
marka. Og það er kominn tími til,
sagði hann, að ríkisstjómin hætti
að hugsa um einhver smáatriði.
Þetta eru býsna stór orð. Að því
er varðar þessi tvö meginhlutverk
ríkisstjómarinnar, eins og forstjóri
Sambandsins lýsir þeim, hefur hún
í einu og öllu farið í gagnstæða átt
við það sem hann telur rétt. Ríkis-
stjómin neitar að skrá gengi krón-
unnar miðað við þarfir útflutnings-
framleiðslu og í þeim tilgangi að
ná niður viðskiptahalla. Og ríkis-
stjómin hefur með skattastefnu
sinni og öðmm ákvörðunum staðið
að því að auka verðbólguna veru-
lega á nýjan leik.
í stefnuræðu sinni síðastliðið
haust sagði forsætisráðherra að það
væri eitt meginatriðið í stefnu nú-
verandi ríkisstjómar að hverfa frá
almennt viðurkenndum vestrænum
aðferðum við stjóm efnahagsmála.
Þessari stefnuræðu svarar Guðjón
B. Ólafsson, forstjóri Sambandsins,
á spástefnu Stjómunarfélagsins
með þvf að segja að samspil okkar
við önnur lönd sé að verða nánara
með hverjum mánuði sem líði og
, við höfum ekki efni á því að halda
að efnahagslögmál gildi ekki á okk-
ar kletti. Það sé algjör blekking.
Forstjóri Sambands íslenskra
samvinnufélaga hefur með þessum
orðum kveðið upp mjög alvarlegan
áfellisdóm yfir ríkisstjóminni, sem
að formi til lýtur forystu Framsókn-
arflokksins. Það fer ekki á milli
mála, að stjómarstefnan er farin
Þorsteinn Pálsson
að sverfa að fyrirtækjum á lands-
byggðinni, þegar samvinnuhreyf-
ingin talar á þennan máta við for-
ystu Framsóknar í ríkisstjóm.
Ugglaust er það svo að þessum
orðum er fyrst og fremst beint að
formanni Alþýðubandalagsins, sem
mótað hefur stefnu ríkisstjómarinn-
ar í efnahags- og fjármálum. En
Framsóknarflokkurinn getur hins-
vegar ekki vikið sér undan því að
hin formlega forysta í ríkisstjóm-
inni er á hans hendi og forystumenn
Framsóknar verða því ekki leystir
undan ábyrgð í þessu efni.
Ólaftir R. tekinn fram yfir
sjávarútveginn
Það á að heita svo að ríkisstjóm-
in hafi nú í undirbúningi efnahags-
aðgerðir. Augljóst er að þar er ver-
ið að hlaupa í kringum aðalatriðin
eins og kötturinn hleypur í kringum
heita grautinn. Og grundvallar-
hugsunin er sú að ísland sé eina
landið í heiminum þar sem efna-
hagslögmál gildi ekki.
Með öðrum orðum, þrátt fyrir
aðvörunarorð forstjóra Sambands-
ins á að halda áfram á sömu braut.
Sjávarútvegurinn verður skilinn eft-
ir við mikinn hallárekstur og engar
raunvemlegar ráðstafanir em gerð-
ar til þess að skjóta styrkari stoðum
undir rekstur útflutnings og sam-
keppnisiðnaðarins. Og vaxandi við-
skiptahalli sýnist vera markmið en
ekki vandi í augum stjómarflokk-
anna.
Forystumenn bæði í sjávarútvegi
og iðnaði hafa varað ríkisstjómina
við afleiðingum þessarar stjómar-
stefnu. Og einn af foringjum
íslenskra sjómanna, Óskar Vigfús-
son, segir í viðtali við Þjóðviljann
að gengisbreyting með viðeigandi
hliðarráðstöfunum sé óumflýjanleg
og hann snýst gegn þeim hugmynd-
um sem sjávarútvegsráðherra hefur
verið með um að auka við sjóða-
báknið.
Þannig virðist vera nákvæmlega
sama hvar borið er niður. Gagnrýn-
in á stjómarstefnuna verður æ
þyngri og alvarlegri, en forysta
Framsóknarflokksins lætur það eins
og vind um eyru þjóta til þess að
styggja ekki Olaf R. Grímsson.
Nú setur enginn stólinn
fyrir dyrnar
Á sínum tíma gerðist vinstri arm-
urinn í Framsóknarflokknum æði
fyrirferðarmikill. Þeir sem þar vom
í forystu mynduðu sérstaka hreyf-
ingu sem kölluð var Möðmvalla-
hreyfíng. Ólafur R. Grímsson var
helsti forystumaður þessarar vinstri
hreyfingar í Framsóknarflokknum.
Ólafur Jóhannesson, sem þá var
formaður Framsóknarflokksins,
gerði sér á hinn bóginn mæta vel
grein fyrir því að vinstri slagsíða
myndi grafa undan trausti Fram-
sóknarflokksins hjá borgaralegu
ftjálslyndu fólki í landinu. Hann
ákvað því að láta hart mæta hörðu.
Afleiðingin varð sú að hluti hins
róttæka arms Framsóknarflokksins
gekk úr flokknum, en aðrir ákváðu
að sitja um kyrrt og hafa hægt um
sig. Páll Pétursson, formaður þing-
flokks framsóknarmanna, er einn
af forystumönnum í vinstri armi
flokksins, sem ekki yfirgaf hann á
„Það á að heita svo að
ríkisstjórnin hafí nú í
undirbúningi efiaahags-
aðgerðir. Augljóst er
að þar er verið að
hlaupa í kringum aðal-
atriðin eins og köttur-
inn hleypur í kringum
heita grautinn. Og
grundvallarhugsunin
er sú að Island sé eina
landið í heiminum þar
sem efnahagslögmál
gildi ekki.“
sínum tíma. Nú hafa þessi öfl náð
saman á nýjan leik, en sú breyting
hefur orðið á að nú er engin forysta
í Framsóknarflokknum sem setur
vinstri arminum stólinn fyrir dyrn-
ar.
Flest bendir til þess að þessi
gömlu tengsl Möðruvellinganna í
vinstri armi Framsóknarflokksins
og í núverandi forystu Alþýðu-
bandalagsins séu meginástæðan
fyrir því að Alþýðubandalagið hefur
náð undirtökum í núverandi ríkis-
stjórn með þeim afleiðingum fyrir
íslenskt efnahags- og atvinnulíf,
sem enginn hefur lýst á einfaldari
og skýrari hátt en forstjóri Sam-
bands íslenskra samvinnufélaga.
Alþýðuflokkurinn víðsflarri
boðskapnum
Staða Alþýðuflokksins í þessari
nýju samfylkingu vinstri aflanna
er nokkuð sérkennileg. Upp á
síðkastið hefur mikið borið á til-
raunum formanns Alþýðuflokksins
til þess að sameinast Álþýðubanda-
laginu eða bindast því mjög nánum
böndum. Afleiðingin virðist ætla að
verða sú sama og hjá Framsókn
að ftjálslynd borgaraleg öfl leita frá
flokknum.
Ritstjóri Alþýðublaðsins fjallar
um þetta nýja hlutskipti Alþýðu-
flokksins f ritstjómargrein síðastlið-
inn miðvikudag. Þar segir: „Á einu
og sama árinu hefur Jón skilið við
íhaldið, vangað Framsókn og gefið
Allaböllum undir fótinn." Hér er
verið að lýsa formanni Alþýðu-
fiokksins sem einhvers konar
pólitískri lauslætiskonu.
Það fer ekki á milli mála að Al-
þýðuflokkurinn hefur verið að reyna
að troða sér inn í hið nýja bandalag
Möðruvallahreyfingarinnar í Fram-
sókn og Alþýðubandalagsins með
sameiningarhugmjmdunum. En um
þetta segir Alþýðublaðið, að eins
og sakir standa, sé hætt við að
samnefnari þeirrar stefnu, sem
flokkamir tveir gætu komið sér
saman um, yrði víðs fjarri þeim
hugmyndum sem Jón Baldvin hefur
á síðari áram haft um framtíðar-
samfélagið íslenska. Hér er fast að
orði kveðið. Möguleikamir á mál-
efnasamstöðu era vfðsfjarri boð-
skap Alþýðuflokksins á undanföm-
um áram.
Undir forystu Jóns Sigurðssonar
í efnahagsmálum er Alþýðuflokkur-
inn að verða eins konar tákn um
afturhvarf til fortfðarinnar. Hann
er tákn um fráhvarf frá almennt
viðurkenndum vestrænum aðferð-
um við stjóm efnahagsmála. Hann
er tákn þeirra, sem sætta sig við
að Alþýðubandalagið hafí neitunar-
vald um samstarf við erlenda aðila
um uppbyggingu stóriðju og síðar
stórvirkjana í landinu á vegum ís-
lendinga. Hann er tákn um pólitfska
stýringu á bankakerfínu. Hann er
tákn fyrir auknar niðurgreiðslur og
millifærslur. Velferðarkerfi fyrir-
tækjanna í ríkissjóði blómstrar meir
en nokkra sinni fyrr með atkvæðum
Alþýðuflokksins.
Áugljóst er að forysta Alþýðu-
flokksins hefur ákveðið að yfírgefa
stefnu sína, þannig að að dómi Al-
þýðublaðsins fer því víðs fjarri að
hún samræmist þeim boðskap sem
fluttur hefur verið á undanfömum
áram. Flokkurinn hefur valið sér
það hlutverk að verða eins konar
hækja. Möðravallahreyfingarinnar
í Framsókn og Alþýðubandalagsins.
Það fer sannarlega ekki mikið fyrir
pólitískum metnaði á þeim bæ um
þessar mundir.
- Höfundur er formaður Sjálfstæð-
isfíokksins.
Efnahagsstefna
og umheimur
eftirdr. Jóhannes
Nordal
Efnahagsvandinn svokallaði hef-
ur verið venju fremur mikið á dag-
skrá hér á landi að undanfömu, og
era menn þó ýmsu variir í þeim
efnum. Á undanfömu hálfu öðra
ári hefur verið gripið til efnahags-
aðgerða á fárra mánaða fresti, og
þess á milli hefur sjaldan verið langt
hlé á efnahagsumræðum. Einna
mestur hefur óróleikinn verið á sviði
gengismála, en á síðustu ellefu
mánuðum hefur gengi krónunnar
verið lækkað fjóram sinnum, eftir
að hafa verið nokkuð stöðugt í rúm-
lega tvö ár þar á undan. Og enn á
ný er þessa dagana verið að ræða
um frekari aðgerðir bæði í gengis-
málum og á fjármagnsmarkaði.
Nú er það ekki ætlun mín í dag
að leggja neitt beinlínis til umræð-
unnar um þær aðgerðir, sem ýmsir
telja nauðsynlegar á allra næstu
dögum eða vikum. Jafnframt vil ég
taka það skýrt fram; að ég hef
ekki dregið í efa nauðsyn þess að
gera öflugar ráðstafanir til að að-
laga þróun þjóðarútgjalda breyttum
ytri skilyrðum eftir þá ofþenslu og
launahækkanir, sem áttu sér stað
á árunum 1986 og 1987. Mig lang-
ar hins vegar til þess að varpa fram
þeirri spumingu, hvort viðbrögðin
við þessum vandamálum hafí ekki
um of einkennzt af skammtíma-
lausnum, án tillits til þeirra
langtímasjónarmiða, sem íslending-
ar þurfa að hafa í huga í stjóm
efnahagsmála. Við hljótum að
spyija okkur, hvers vegna íslend-
ingar hafa enn á ný fjarlægzt aðrar
þjóðir í þeirri þróun í átt til meiri
efnahagslegs stöðugjeika og opnara
hagkerfís, sem hefur verið að eiga
sér stað í öðram þróuðum löndum,
ekki aðeins í Evrópu, heldur einnig
utan hennar, t.d. í Ástralíu og Nýja
Sjálandi.
Sveiflur í viðskiptakjörum
Þegar slíkur samanburður er
gerður, er því gjaman haldið fram,
að hér sé ólíku saman að jafna.
íslendingar eigi við að etja miklu
meiri óstöðugleika og sveiflur í at-
vinnuháttum en aðrar þjóðir vegna
breytilegs afla og markaðsað-
stæðna erlendis, svo að ekki sé við
því að búast, að sömu hagstjómar-
aðferðir eigi við hér á landi og ann-
ars staðar. Sannleikurinn er hins
vegar sá, að þessi skoðun á við lítil
rök að styðjast, þótt menn hafi
hana hver eftir öðram án hugsunar
eða samanburðar. Margar aðrar
iðnvæddar þjóðir búa einnig við
miklar sveiflur í viðskiptakjörum,
raungengi og öðrum ytri aðstæðum,
svo að ekki sé talað um þau vanda-
mál á þessu sviði, sem mörg þróun-
arlandanna eiga við að etja. Sé litið
til okkar næstu nágranna, Norð-
manna, er ljóst, að þeir hafa að
undanfömu gengið í gegnum miklu
meiri sveiflur I útflutningstekjum
en íslendingar, sem valdið hafa
þeim veralegum búsifjum. Þeir hafa
hins vegar tekizt á við vandann
með mun meiri festu og lagt meg-
ináherzlu á stöðugleika í gengi og
launamálum, svo að verðbólgu yrði
haldið í skefjum, jafnframt því sem
.aðhald í ríkisfjármálum og peninga-
málum, samfara háum vöxtum,
hefur dregið úr eftirspum. Vissu-
lega hefur þessi stefna ekki forðað
Norðmönnum frá sársaukafullri
aðlögun, svo sem gjaldþrotum fyrir-
tækja og minnkandi atvinnu, en nú
era greinileg merki batnandi efna-
hags þar í landi samfara meiri stöð-
ugleika í verðlagi og efnahags-
þróun.
En Norðmenn era ekki eina
dæmið í þessu efni. Á undanfömum
áratug hefur orðið veraleg breyting
á hagstjómaraðferðum meðal allra
iðnvæddra þjóða. Hér vil ég aðeins
nefna þijú mikilvæg atriði, sem ein-
kenna þá efnahagsstefnu, sem þar
er nú ríkjandi, og öll hljóta að vera
okkur íslendingum íhugunarefni.
í fyrsta lagi einkennist þessi
stefna af því, að megináherzla er
nú lögð á almennar hagstjómarað-
gerðir, sem beitt er af sem mestum
stöðugleika frá ári til árs. Á þetta
einkum við um stefnuna í ríkis-
fjármálum og skattamálum, jjróun
peningamagns og gengis. I stað
virkari hagstjómar, sem almennari
var á sjötta og sjöunda áratugnum,
er nú lögð áherzla á það, að búa
þurfi atvinnurekendum og neytend-
um sem stöðugust almenn skilyrði,
svo að efnahagslegar ákvarðanir
þeirra geti byggzt á sem traust-
ustum granni. Þannig er leitazt við
að skapa skilyrði þess, að verðlag
sé sem stöðugast og fyrirtæki og
einstaklingar geti sem bézt metið
arðsemi þeirrar fjárfestingar, sem
í er lagt.
Dr. Jóhannes Nordal
í öðra lagi hefur þessi stefna
byggzt á auknum markaðsbúskap
og aðgerðum til þess að draga úr
hvers konar hömlum en hvetja í
þess stað til aukinnar samkeppni.
Jafnframt hefur bæði verið dregið
úr opinberum stuðningi við einka-
rekstur og ríkisfyrirtækjm breytt í
hlutafélög, sem síðan hafa verið
seld einkaaðilum. Einna mest hefur
breytingin orðið á fjármagnsmark-
aðnum, þar sem áður voru víða
beinar hömlur á útlánastarfsemi og
miðstýring vaxta. í stað þess hefur
nú verið komið á víðtæku frjálsræði
á fjármagnsmörkuðum undir eðli-
legu eftirliti í þágu öryggis og heil-
brigðra viðskiptahátta. Þetta þýðir,
að beinum áhrifum stjómvalda á
vaxtaákvarðanir er lokið, en þau
geta þó eftir sem áður haft veraleg
áhrif á vaxtaþróun með almennum
aðgerðum, sem hafa áhrif á fram-
boð og eftirspum á fjármagnsmark-
aði.
í þriðja lagi er svo að nefna hina
miklu áherzlu, sem nú er lögð á
nánari efnahagsleg samskipti þjóða
og þá samræmingu í efnahags-
stefnu, sem þeim verður að fylgja.
I kjölfar þess ftjálsræðis, sem lengi
hefur ríkt í vöraskiptum milli vest-
rænna þjóða, hefur á síðustu áram
verið lögð megináherzla á aukið
ftjálsræði í fjármálaviðskiptum og
þjónustuviðskiptum þjóða í milli.
Þess virðist nú skammt að bíða, að
allar Evrópuþjóðir, ekki aðeins inn-
an Efnahagsbandalagsins, heldur
einnig utan, hafí afnumið með öllu
hvers konar hömlur á fjármála- og
bankaviðskipti milli landa. Fyrir
okkur íslendinga er sérstaklega
nauðsynlegt að gefa gaum að þeirri
öra þróun, sem á sér stað í þessum
efnum í Evrópu, þar sem reikna
má með, að allar gjaldeyrishömlur
verði úr sögunni innan þriggja ára.
ísland og Evrópa
Ekki er auðvelt að segja fyrir
um það á þessari stundu, hver verða
hin formlegu tengsl íslands við hinn
stóra Evrópumarkað í framtíðinni.
Eitt virðist mér augljóst, að þau
hljóti að verða náin og nánast úti-
lokað, að íslendingar geti einir Evr-
ópuþjóða rekið sjálfstæða gengis-
steftiu og búið bæði við miklu meiri
verðbólgu en aðrar þjóðir og margs
konar höft í fjármagnsviðskiptum.
Sé þetta svo, er vissulega tímabært
að fara að hafa hliðsjón af þessu
við mótun stefnunnar í efnahags-
málum nú þegar, enda er skammur
tími til stefnu. Þetta hafa hinar
Norðurlandaþjóðimar, sem utan við
Efnahagsbandalagið standa, þegar
farið að gera, og er þó vandi þeirra
í þessum efnum mun minni en okk-
ar.
Augljóst er, að gera þarf breyt-
ingar á mörgum sviðum í stjórn
efnahagsmála hér á landi, ef við
eigum að geta slegizt í för með
öðram þjóðum í þeirri öra þróun,
sem nú á sér stað og framundan
er. Tvo mikilvæga þætti þeirrar
þróunar vil ég gera hér sérstaklega
að umræðuefni, enda kunnugri
þeim en ýmsum öðram. Á ég hér
„Reynsla gengissam-
starfs Evrópulanda er
hins vegar sú, að aðhald
í gengismálum og
þröngar reglur um frá-
vik frá föstu gengi geti
verið mikilvægur
grundvöllur aðhalds og
aga á öðrum sviðum
efnahagsmála. Þannig
hafa þær þjóðir innan
samstarfsins, sem áður
bjuggu við mesta verð-
bólgu, orðið að beita
harðari aðhaldsaðgerð-
um en aðrar, einkum í
peningamálum og ríkis-
Qármálum, til þess að
geta orðið samstarfs-
þjóðum sínum sam-
ferða í gengismálum.“
við stefnuna í gengismálum og þró-.
un fjármagnsmarkaðarins.
Sífellt nánara samstarf og sam-
ræming í gengisþróun hefur um
langt árabil verið einn meginkjarni
þeirrar stefnu Evrópuþjóða að sam-
ræma sem bezt efnahagsstefnu sína
og tengjast nánari viðskiptasam-
böndum. Flestar þjóðir innan Efna-
hagsbandalagsins hafa nú um
margra ára skeið tekið þátt i geng-
issamstarfi, þar sem stefnt er að
sem mestum stöðugleika milli geng-
is þátttökurikjanna, enda þótt viss-
ar leiðréttingar á gengi séu leyfðar,
ef um það næst samkomulag meðal
þátttökuríkjanna. Reynslan af
þessu gengissamstarfi er að allra
dómi mjög jákvæð og hefur stöðug-
leiki í gengi milli þessara ríkja far-
ið vaxandi ár frá ári, jafnframt því
sem samræming í gengisþróun hef-
ur haft hagstæð áhrif á aðra þætti
efnahagsmála. Sérstaklega er at-
hyglisvert, hve mikil áhrif þessi
samvinna hefur haft í þá átt að
draga úr verðbólgu, einkum í þeim
ríkjum, sem mesta verðbólgu höfðu
í upphafi. Þannig hefur meðalverð-
bólgan í þessum ríkjum lækkað á
átta áram úr um 12% í rúmlega
2%, en mesta verðbólga í einstöku
landi úr 21% í rúmlega 5%. Hliðstæð
samræming hefur átt sér stað varð-
andi aðra þætti efnahagsmála, svo
sem í viðskiptajöfnuði og launaþró-
un.
Hinn aukni stöðugleiki í efna-
hagsmálum, sem áunnizt hefur
meðal þessara þjóða, hefur um leið
skapað grandvöll betra jafnvægis,
einnig fyrir þær þjóðir Evrópu, sem
standa utan við sjálft gengissam-
starfið. Hafa þær reyndar flestar
hveijar lagt á það áherzlu að draga
sem mest úr gengissveiflum á milli
sín og samstarfsþjóðanna. Á þetta
m.a. við um Norðurlöndin þrjú,
Svíþjóð, Noreg og Finnland, en
ekki síður Austurríki og Sviss. Á
þennan hátt leitast þessar þjóðir
við að bæta viðskiptastöðu sína inn-
an Evrópu og búa í haginn fyrir
nánari efnahagstengsl í framtíð-
inni. Hafa menn þá ekki sízt í huga
það markmið, sem margir sjá fyrir
sér innan áratugar eða svo, að öll
Evrópa verði orðin að einu gengis-
svæði, sem fyrr eða síðar myndi
taka upp einn sameiginlegan gjald-
miðil.
Aðhald og agi
Nú er það vitaskuld ljóst, að yfir-
lýsingar um stöðugt gengi era ekki
nægilegar til þess að skapa festu í
efnahagsmálum. Reynsla gengis-
samstarfs Evrópulanda er hins veg-
ar sú, að aðhald í gengismálum og
þröngar reglur um frávik frá föstu
gengi geti verið mikilvægur grand-
völlur aðhalds og aga á öðram svið-
um efnahagsmála. Þannig hafa þær
þjóðir innan samstarfsins, sem áður
bjuggu við mesta verðbólgu, orðið
að beita harðari aðhaldsaðgerðum
en aðrar, einkum í peningamálum
og ríkisfjármálum, til þess að geta
orðið samstarfsþjóðum sínum sam-
ferða í gengismálum. Samkvæmt
reglum samstarfsins er ekki leyft
að breyta genginu með tilliti til
afkomu tiltekinna atvinnuvega, eins
og lengi hefur tíðkazt hér á landi,
og ekki heldur til þess að bjarga
atvinnurekendum og launþegum frá
afleiðingum óraunhæfra kjara-
samninga. í stað þess verður ríkis-
valdið að einskorða sig við aðgerðir
til þess að bæta hin almennu skil-
yrði atvinnurekstrar í landinu með
endurbótum í skattamálum, stuðn-
ingi við tækniframfarir og ráðstöf-
unum til að auka samkeppni, svo
að nokkuð sé nefnt. í þessu sam-
bandi er ástæða til að nefna, að
jafnframt því sem menn réttlæta
gengislækkanir hér á landi hvað
eftir annað með vísun í erfiða eig-
iníjárstöðu fyrirtækja, virðist lítill
pólitískur áhugi fyrir því að bæta
skattalega stöðu eigenda hlutaflár
eða gera aðrar ráðstafanir til þess
að auka eiginfjárframlög til at-
vinnurekstrar í landinu. A því sviði
sem og mörgum öðram búa at-
vinnufyrirtæki hér á landi við mun
lakari starfsskilyrði en keppinautar
þeirra erlendis.
Þróun
fjármagiismarkaðarins
Kem ég þá að lokum að þróun
fjármagnsmarkaðarins, en þar hafa
breytingar verið einna örastar hvar-
vetna í heiminum á undanfömum
áram. Hafa þessar breytingar bæði
verið fólgnar í afnámi margs konar
hafta, sem áður giltu á fjármagns-
mörkuðum hvers lands fyrir sig, en
ekki síður í þvi að brjóta niður
múrana milli fjármagnsmarkaða
einstakra landa. Hefur þannig
skapazt gífurlega stór alþjóðlegur
fjármagnsmarkaður, þar sem vextir
era fijálsir og litlar sem engar tak-
markanir á flutningi Qármagns
milli landa. Þessi þróun á ekki ein-
göngu rætur að rekja til breyttrar
stefnu í efnahagsmálum og aukinn-
ar trúar manna á hagkvæmni
fijálsra fjármagnsviðskipta, heldur
Sjá næstu síðu