Morgunblaðið - 17.02.1989, Blaðsíða 10

10
eset HAúflaa'5 .vt fluoAauTaöa aiaAjanuoaoM
MORGUNBLAÐÍÐ FÖSTUDAGUR 17. FEBRÚAR 1989
Auglýst eftir stefnu
stj órnvalda í ferðamálum
eftirErnu
Hauksdóttur
í umræðum ráðamanna um at-
vinnumál, ber ferðaþjónustu sjaldan
á góma nema í viðeigandi skálaræð-
um. Trúlega er það vegna þess
hversu fyrirferðarmiklir í umræð-
unni atvinnuvegimir tveir eru, sjáv-
arútvegur og landbúnaður. Sjávar-
útvegurinn, vegna þess hversu hátt
hlutfall hann er af heildarútflutn-
ingsverðmæti, u.þ.b. 50%, og land-
búnaðurinn, vegna þeirra útgjalda
og vandræða sem hann hefur vald-
ið íslenskum skattgreiðendum. Þó
hlýtur hinn illseðjandi ríkiskassa að
muna um þá 7 milljarða sem ferða-
þjónustan skilar nú á ári í erlendum
gjaldeyri.
Nú um áramótin kom í ljós að
erlendum ferðamönnum fækkaði
frá fyrra ári, en þeim hafði ijölgað
verulega ár frá ári um langt skeið.
Þessi þróun blasti reyndar við þegar
vorið 1988 þegar ljóst var að ferða-
menn frá Bandaríkjunum myndu
bregðast. Ástæður voru nokkuð
augljósar. Söluskattur hafði verið
lagður af fullum þunga á veitingar
í upphafi árs 1988 auk þess sem
gengi íslensku krónunnar var mjög
hátt skráð í vorbyijun þegar fyrir-
spumir um verð vom sem mestar.
Hótel og veitingahús em undir-
staða ferðaþjónustu og hefur mikil
§ölgun þeirra víða um land gert
kleift að taka á móti þeim tæplega
130 þúsund erlendu ferðamönnum
sem nú koma árlega til landsins,
auk þess að sinna innlenda mark-
aðnum. Það er því nauðsynlegt að
kanna hvers konar rekstrarskilyrði
em nauðsynleg til þess að ferða-
þjónusta geti orðið traustur at-
vinnuvegur.
Skattpínd heilsulind
Þrátt fyrir augljóst áhugaleysi
stjómvalda á ferðaþjónustu kvikn-
aði þó ljós nú í skammdeginu. For-
sætisráðherra upplýsti í blaðaviðtali
að breskir ferðamálasérfræðingar
hefðu uppgötvað þessa stórkostlegu
eyju og boðist til þess, ókeypis, að
vinna að því að ísland verði heilsu-
lind alheimsins. Forsætisráðherra
segfir m.a. að sérfræðingar treysti
sér til þess með fulltingi heima-
manna að fjölga breskum ferða-
mönnum hér á landi úr 10 þúsund
í 40 þúsund. Þessir menn hugsa
hátt. Þrátt fyrir ókeypis sérfræð-
inga mun slíkt markaðsátak kosta
ótaldar milljónir. Hvar ætlar for-
sætisráðherra að taka peningana?
Em það e.t.v. fríhafnarpeningamir
sem ríkissjóður skuldar Ferðamála-
ráði? Um leið og við, sem að ferða-
þjónustu stöndum, fögnum þessum
áhuga þá spyijum við: Er verið að
byija á réttum enda? Hefur forsæt-
isáðherra eða aðrir í ríkisstjóminni
nokkuð velt ferðaþjónustu sem at-
vinnugrein fyrir sér? Hvað færir
hún þjóðinni? Gæti hún gefið meira
af sér ef betur væri að staðið? Er
ekki einmitt núna mnninn upp tími
endurskoðunar þegar þessi jákvæða
þróun stöðvast og gengur skref
afturábak? Hvemig væri að spyija
ferðamennina sjálfa?
Þeir sem starfa að ferðaþjónustu
þekkja öll helstu svörin. Til að upp-
lýsa forsætisráðherra og aðra þá,
sem ekki þekkja til er helsta svarið
þetta: ísland er of dýrt land og þar
vegur matarverðið þyngst? Þegar
búið er að leggja heimsins hæsta
söluskatt, 25%, ofan á heimsins
dýrasta hráefni og greiða þar að
auki alla þá síauknu fyrirtækja-
skatta sem fundnir em upp hér á
landi, er matarverðið orðið svo hátt
að erlendir ferðamenn segja „hing-
að og ekki lengra". Því viljum við
segja: Lækkið söluskattinn á veit-
ingahúsin, og þið fáið það margfalt
til baka í auknum viðskiptum, og
þykja það nú ekki nein ný sann-
indi. Ef íslendingar lækka skatta
og gjöld á fyrirtæki í ferðaþjónustu
og hreinsa mesta mslið í kringum
sig, þá gæti ísland orðið hin fram-
bærilegasta heilsulind. Það er ekki
nægilegt að stofna heilsulindir, ef
Tónlist
Jón Ásgeirsson
Einn af gmnnþáttum tónlistar
er tónninn, sem er afmarkað fyrir-
bæri innan alls þess er einu nafni
nefnist hljóð. Á löngum tíma varð^
til tónskipunarkerfi, er gerði mönn-
um kleift að skynja breytilega tón-
stöðu í formi laglína. Tónfirringin
hófst með því að hinu lagbundna
tónskipunarkerfí var hafnað, en þó
ekki tóninum. Með tilkomu raf-
tækninnar varð tónfirringin stað-
reynd og hljóðið í öllum sínum
margbreytileik orðið viðfangsefni
til listsköpunar. Einn galli var þó á
þessum nýja vettvangi að maðurinn
var ekki viðstaddur eða þátttakandi
í flutningi slíkra verka. Áheyrendur
hlustuðu sem sagt á tæki. Enn sem
komið er hafa menn ekki leyst
„hljóðlistina" undan mannfirring-
unni og ekki séð svo verði á næst-
unni.
Hljóðleikar (sbr. tónleikar) á veg-
um Myrkra músíkdaga vom haldnir
í Norræna húsinu og flutt hljóðverk
eftir Jonathan Harvey, Paul
Lansky, Þorstein Hauksson, Alista-
ferðamennimir missa heilsuna við
að sjá matarreikninginn. Þess
vegna var í upphafi spurt: Er ekki
forsætisráðherra að byija á vitlaus-
um enda?
Ríkið og svarti
markaðurinn
Ekki em það aðeins skattamir
sem skapa fyrirtækjum í ferðaþjón-
ustu vanda. Tveir helstu samkeppn-
isaðilar veitingahúsanna em ríkið
og félagsheimilin.
Stærsti veitingasali landsins er
ríkið með öll sín mötuneyti þar sem
skattgreiðendur niðurgreiða máltíð-
ir ofan í opinbera starfsmenn og
jafnvel vini þeirra og ættingja. Jafn-
framt er svo komið að opinberar
veislur em í síauknum mæli haldnar
í félagsheimili hins opinbera í Borg-
artúni 6. Það er heldur hlálegt að
ríkisstjórnin skuli vera búin að
skattpína svo veitingahúsin, að hún
tími ekki lengur sjálf að skipta við
þau.
Með svarta markaðnum er átt
við hvers kyns félagsheimili og
einkasali víðs vegar um land. I
Reykjavík er svipaður stólafjöldi í
félagsheiminum og á hinum al-
mennu skemmtistöðum. Það er öll-
um ljóst að stór hluti starfseminnar
í félagsheimilunum tilheyrir neðan-
ir AJacDonald og Kaija Saariaho.
Fyrsta verkið, Mortuos Plago, Vivos
Voco, eftir Harvey er samið úr
klukknahljóðum og drengjasöng.
Þar gat að heyra margt mjög fal-
legt í samspili þessara tveggja
hljóðefna og merkilegt nokk, verkið
er ekki að öllu leyti tónfirrt, því
bæði var úrvinnslan á drengjarödd-
inni og klukkunum oft skemmtilega
samhljómandi og minnti jafnvel á
kórsöng.
Annað verkið var Idle Chatter
(Fánýtt þvaður) eftir Lansky og var
þetta að mestu byggt á mjög stutt-
um talhljóðum er mynduðu hryn-
fastan hljóðbálk. Það, sem var sér-
kennilegt, var að ákveðinn grunn-
tónn var ríkjandi og þó að tónstað-
an breyttist er leið á verkið endaði
það samt á hlómskipan, er á tón-
fræðimáli nefnist „fersexundar-
hljómur“. í heild var „þvaðrið"
skemmtilegt áheymar. Chantouria
eftir Þorstein Hauksson er um
„ímyndað land söngva og dansa,
töfra og galdra, ljóss og myrkurs"
en nafnið mætti íslenska sem
„Söngvaríu" (Sbr. Bavaríu). Þetta
er áhrifamikið verk þar sem náttúr-
ulíkingar og ógnvænleg vélmennsk-
an takast á en víkja á endanum
fyrir óljósu bergmáli af sönglagi.
Þriðja verkið, (Inter)play, eftir
MacDonald var skemmtilegt
áheymar og byggist formskipan
þess á endurtekningum. A-kaflinn
var válegur og dýrslega ógnandi
en B-kaflinn byggður á liggjandi
bassatón á móti veikum leik með
tónklasa á mjög háu tónsviði er
undir lokin líkist fuglatísti. Við end-
urtekningum A-kaflans var unnið
meira úr efninu en verkið endað á
eins konar coda, sem unninn var
úr „fuglatístinu". í heild var þetta
mjög áhrifamikið verk. Síðasta
verkið, Jardin Secret eftir Saariaho,
var hins vegar leiðinlegt. Mikið var
unnið með breytilega tónskipan,
sem „spönuð“ var upp auknum
hraða, þá var mokkuð um glissando
er minnti jafnvel á japanska tónlist
til foma og verkið endaði á tilbreyt-
ingarlausu bjölluglamri. Þessir að
öðru leyti skemmtilegu tónleikar,
sem nutu flutningstækja frá Stúdíó
Stemmu og aðstoðar Sigurðar Jóns-
sonar, enduðu á því að verkið Þor-
steins „Söngvaría" var endurflutt.
jarðarhagkerfinu, söluskatti ekki
skilað, laun ekki gefin upp og þar
með eru launatengd gjöld ekki
greidd, skemmtanaskatti og
STEF-gjöldum ekki skilað, auk þess
sem ekkert eftirlit er með aldri
gesta, áfengisneyslu, bmnavömum,
heilbrigðismálum og svo mætti
lengi telja. Síðan söluskatturinn var
lagður að fullu á veitingahúsin hafa
árshátíðimar streymt inn í félags-
heimilin. Það virðist flestum nema
stjómvöldum ljóst að ef við viljum
hafa hér á landi boðleg hótel og
veitingahús m.a. vegna þjónustu við
ferðamenn á sumrin, þá verða þessi
sömu fyrirtæki að hafa aðgang að
innlenda markaðnum á vetuma.
Ferðaþjónusta -
loðdýrarækt
Fyrir nokkmm ámm vom bænd-
ur hvattir til þess að hefja alls kyns
aukabúgreinar og var loðdýrarækt
þar ofarlega á blaði. Fjöldi bænda
sem búskussa tók sig til og hóf
loðdýrarækt. Þessi atvinnugrein
skilaði á síðasta ári rúmlega 100
milljónum í erlendum gjaldeyri eða
eins og eitt meðalhótel í
Reykjavík. Nú hefur harðnað á
dalnum í loðdýrarækt, eins og víða
í öðmm atvinnugreinum, en þar á
bæjum fara menn aldeilis ekki á
hausinn eins og veitingahúsin.
Ríkisstjómin tók sig til nú nýlega
og ákvað að styrkja loðdýraræktina
um hálfan milljarð króna eða nær
fimmfalt árlegt útflutningsverð-
mæti! Það er ekki aldeilis ónýtt að
hvíla sig í skjóli landbúnaðarins.
Skyldi ferðaþjónustan e.t.v. líka
eiga að fá fimmfalt útflutningsverð-
mæti í styrk? Em það ekki einir
35 milljarðar? Skv. lögum um ferða-
mál frá 1976 á Ferðamálaráð að
fá 10% af vömsölu Fríhafnarinnar
á Keflavíkurflugvelli til ráðstöfun-
ar. Ráðið hefur fram að þessu að-
eins fengið hluta af upphæðinni,
árið 1989 er vömsala Fríhafnar
áætluð 1.100 milljónir, en Ferða-
málaráð á að fá 28 milljónir, eða
rúm 25%. Afganginn hefur ríkis-
sjóður gert upptækan og notað í
annað, ugglaust þarfara. Ifyrirtækj-
um innan ferðaþjónustu er gert að
skila launaskatti, jafnvel þótt tekjur
margra þeirra séu allt að 80% í
erlendum gjaldeyri. Aðrar gjaldeyr-
isskapandi atvinnugreinar losna við
MYNDLIST
BragiÁsgeirsson
Gallerí list í Skipholti 50 kynnir
þessa dagana og til 19. febrúar 24
akrylverk eftir sænsku listakonuna
Elsu Rook frá Arkelstorp í ná-
grenni Kristianstad.
Elsa var búsett í Bandaríkjunum
í 17 ár og vann sem textílhönnuð-
ur, en hóf að mála er hún fluttist
aftur heim til Svíþjóðar og hafði
þá áður sótt ýmis myndlistamám-
skeið í virtum listaskólum.
Myndlistarkonan er öðm fremur
upptekin af alls konar háspekileg-
um hugleiðingum í sértæku mynd-
rænu formi (abstrakt) er hún nýtir
sér akryl-tæknina, en í annarri
tækni, t.d. olíu og vatnslit, málar
frúin hlutlægt, svo sem blóm og dýr.
Það er lífið sjálft og sköpunin,
sem vakir fyrir Elsu Rook í mynd-
heimi hennar mettuðum flatarmáls-
táknum, hringum, ferningum,
þríhymingum og öðmm frumform-
um er hún staðsetur af mikilli ná-
kvæmni á myndfletinum. Hún er
upptekin af ljósinu, hinni hvítu lit-
lausu birtu, sem sólin gefur frá
Erna Hauksdóttir
„Það er ekki nægilegt
að stofina heilsulindir,
ef ferðamennirnir
missa heilsuna við að
sjá matarreikninginn.
Þess vegna var í upp-
hafi spurt: Er ekki for-
sætisráðherra að byrja
á vitiausum enda?“
þann skatt. Síauknir skattar em
lagðir á veitingahús og vegur 25%
söluskattur þar þyngst. Síðan eiga
fyrirtæki, sem ekki standa undir
sér, þann eina kost að verða gjald-
þrota.
Það væri óneitanlega skynsam-
legt að endurskoða þær atvinnu-
greinar, sem búið er að fjárfesta í
og arðvænlegar þykja víðast hvar
til frambúðar s.s. ferðaþjónustu,
áður en skattgreiðendum er íþyngt
með nýjum landbúnaðargreinum.
Ferðaþjónusta er orðin sú at-
vinnugrein í veröldinni sem veltir
hæstu upphæðinni, tók við því sæti
af olíuiðnaðinum fyrir nokkmm
ámm. Með síauknum frítíma fólks
og auknum tekjum hefur þeim
árangri verið náð. Flestar þjóðir líta
á ferðaþjónustu sem mjög arðvæn-
legan og heppilegan atvinnuveg
m.a. vegna þess hve gjaldeyrisskap-
andi hann er og vinnuaflsfrekur og
má nefna að hér á íslandi em hátt
í 5—6 þúsund manns við störf tengd
ferðaþjónustu.
Islensk ferðaþjónusta á í harðri
samkeppni á alþjóðamarkaði eins
og aðrar gjaldeyrisskapandi at-
vinnugreinar og kallar því bæði á
langþráð jafnvægi í efnahagsstjóm
landsins og lífvænlegri rekstrarskil-
yrði en henni em nú búin. Að öðmm
kosti færir hún ekki þjóðarbúinu
það sem af henni er ætlast til.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Sambands veitinga- oggistihúsa.
sér, er verður svo að heilu litrófi
er sólargeislinn sker regndropann.
Myndveraldir sínar byggir Elsa
upp á neti óteljandi eininga svo að
á stundum minna vinnubrögðin á
ýmsa þekkta fulltrúa strangflatar-
listarinnar og þá einkum Victor
Vasarely. En í höndum hennar líkist
þetta þó öllu fremur æfíngum í lita-
fræðitímum listaskóla.
Myndirnar em vel og nostursam-
lega gerðar og víst liggur að baki
þeirra heilmikil einlægni ásamt því
að hún les annað úr föngum sínum
en þeir myndlistarmenn er glíma
einvörðungu við litina og formið í
sjálfu sér. Hún er þannig öllu meira
í hinu huglæga og háspekilega inni-
haldi þannig að myndir hennar
nálgast á stundum að minna á upp-
hafin trúarleg tákn. Og þegar þau
ná valdi á gerandanum þá gerist
það iðulega á kostnað markvissrar
uppbyggingar formanna. Og þann-
ig hugnuðust mér aðallega myndir
hreinnar formrænnar myndbygg-
ingar svo sem „Mótaður átthyming-
ur“ (Framed Octagon) og „Hjúpað
ljós“ (Veiled Light), en síðartalda
myndin hefur einnig svip af ein-
hveiju mjög upphöfnu og trúarlegu.
Stjómunarfélag Islands
Ráðningarviðtöl eru ávallt umdeild. Samt eru þau lykillinn að
vali hæfasta starfsmannsins. Ráðning hæfasta mannsins spar-
ar fyrirtækinu stórfé. Mistök við ráðningar má alltof oft rekja
tíl vanþekkingar við starfsmannaval.
Námskeið þetta er ætlaö öllum þeim er annast ráðningar
starfsmanna í fyrirtækjum.
Námskeiðið fer fram á ensku.
LeiAbeinandi er Paul Loftus, sem
um árabil hefur leiðbeint á nám-
skeiðum um samskipti á vinnu-
stað. Hann iauk meistaraprófi í
vinnusálfræði frá Lamar háskóla í
Texas.
TÍMIOG STAÐUR: 21 -22. febrúar
kl. 09:00-17:00 í Ánanaustum 15.
Tónfirring
HU GSPEKILEG
SÉRTEKNING