Morgunblaðið - 17.02.1989, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. FEBRÚAR 1989
MORGUNBLAJÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. FEBRÚAR 1989
23
Útgefandi ðttMtt&ifr Árvakur, Reykjavík
F>-annkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason.
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 800 kr. á mánuði innanlands. (lausasölu 70 kr. eintakið.
Höfundi
hótað lífláti
Um þessar mundir er þess
minnst í Moskvu af
frjálshuga mönnum er starfa
á slqön við stjómvöld, að 25
ár em liðin frá því að nóbels-
verðlaunahafínn Alexander
Solzhenítsyn yfírgaf Sovétrík-
in. Ritverk hans eru enn bönn-
uð þar í landi. Solzhenítsyn
hefur í bókum sínum flett ofan
af grimmdarverkum Stalíns
og haldið minningu fómar-
lamba harðstjórans á loft.
Þrátt fyrir áskoranir tugþús-
unda sovéskra borgara og
þrátt fyrir glasnost og pere-
strojku fást bækur Solzhenít-
syns ekki gefnar út í Sovétríkj-
unum. Honum er sjálfum
óheimilt að snúa þangað úr
útlegðinni í Bandarflq'unum.
Solzhenítsyn hefur orðið að
þola margt vegna ritstarfa
sinna. Sovéskir einræðisherrar
gáfu þó aldrei fyrirmæli um
að hann yrði tekinn af lífí,
þótt þeir óttuðust boðskap
hans og bækur. Kremlveijar
úthúðuðu Solzhenítsyn og
lflctu honum við hið versta sem
þeim kom til hugar, lítilsvirtu
hann sem mest þeir máttu og
settu bækur hans í bann. I
þessu efni gengu þeir aðeins
skemmra en Khomeini erki-
klerkur í íran hefur gert. Hann
hefur dæmt rithöfundinn
Salman Rushdie til dauða fyr-
ir bók hans, sem nefnd hefur
verið Söngvar Satans á
íslensku. ' Bókin hefur vakið
mikla reiði meðal ofstækis-
fullra múhameðstrúarmanna,
sem telja að í henni sé spá-
manni þeirra sýnt virðingar-
leysi.
10 ár eru nú liðin frá því
að Khomeini erkiklerkur og
menn hans náðu undirtökun-
um í íran. Síðan hefur heiftin
og grimmdin sett svip sinn á
þjóðfélagið. Hefur þessi óáran
brotist fram í mörgum mynd-
um. Líflátsdómurinn yfír
Rushdie er ein þeirra. Hótan-
imar frá Iran, sem beinast
ekki aðeins gegnt höfundi
bókarinnar heldur öllum sem
að útgáfu hennar standa, sýna
svart á hvítu, hvílíkt ofstæki
er unnt að magna upp í nafni
múhameðstrúar. Morðhótan-
imar eru ekki bundnar við
írani eina. Frá Pakistan berast
að auki fréttir um viðskipta-
bann á útgefanda bókar
Rushdies. Er líklegt að haturs-
bylgjan sem hófst í Teheran
eigi eftir að fara vítt og breitt
um ríki múhameðstrúar-
manna. Allt á að gera til að
þagga niður í höfundi þessa
skáldverks, sem hæpið er að
þeir hafí lesið, er hæst mæla
gegn því.
Af eðlilegum ástæðum
beina þessar hótanir og kröf-
umar um að bókin Söngvar
Satans sé bönnuð huganum
að því, sem gerðist undir stjóm
nasista Hitlers. Þá voru bækur
brenndar og höfundar máttu
þola ofsóknir bæði vegna þess
sem þeir sögðu og vegna upp-
runa síns. En þurfum við að
fara 50 ár aftur í tímann til
að fínna einstrengingslegt
þjóðfélag einræðisherra? Eru
ekki örlög Alexanders Solz-
henítsyns og bóka hans okkur
áminning um, að öfgamar eru
ekki bundnar við þá, sem að-
hyllast múhameðstrú?
Stúdentar í
eigin hús-
næði
Vökublaðið, málgagn
Vöku, félags lýðræðis-
sinnaðra stúdenta við Háskóla
íslands, fól Skáís að kanna
fyrir sig viðhorf stúdenta til
ýmissa mála, meðal annars
eigin húsnæðis. Niðurstaða
þeirrar könnunar er með þeim
hætti að flesta rekur í roga-
stans, svo að notað sé orðalag
Vökublaðsins. Það kom nefni-
lega í ljós, að 33% stúdenta
búa í eigin húsnæði. Svo til
allir stúdentar stefna að því
að eignast eigið þak yfír höf-
uðið og gera ráð fyrir að það
takist innan 15 ára en flestir
innan 10 ára.
Sú þjóð er ekki á flæðiskeri
stödd, sem hefur komið ár
sinni þannig fyrir borð, að 33%
háskólastúdenta búa í eigin
húsnæði. Er gleðilegt til þess
að vita, að þeir sem stunda
langskólanám skuli í jafn
ríkum mæli og þessar tölur
sýna hafa getað komið undir
sig fótunum með þessum
hætti. Hitt er einnig ánægju-
legt, að sjálfseignarstefnan í
húsnæðismálum eigi jafn
miklu fylgi að fagna og þessar
tölur bera með sér. Hún er
eitt af séreinkennum íslensks
þjóðfélags.
Morgunblaðið/Julíus
Frá fiindi SUS á Hótel Borg. í ræðustól er Hreinn Loftsson, varaformaður SUS og fundarstjóri en við
borðið sitja, frá vinstri: Theodór Halldórsson, framkvæmdastjóri Sölumiðstöðvar lagmetis, Tómas Ingi
Olrich, Halldór Ásgrímsson og Jóhann Sigurjónsson sjávarlíffræðingur.
Tómas Ingi Olrich, varaþingmaður:
Hvalveiðisteftian í bága
við Haft'éttarsáttmálann
TÓMAS Ingi Olrich, varaþingmaður Sjálfstæðisflokksins, segist telja að
framganga islenzkra stjórnvalda í hvalamálinu btjóti í bága við ákvæði
Hafréttarsáttmála Sameinuðu þjóðanna. Á Qölsóttum fundi, sem Sam-
band ungra sjálfstæðismanna hélt um hvalveiðar í gær, deildu þeir Tóm-
as Ingi og Halldór Ásgrimsson sjávarútvegsráðherra, sem neitaði þvi að
sáttmálinn hefði verið brotinn.
Tómas Ingi sagðist telja að sam-
kvæmt ákvæðum Hafréttarsáttmál-
ans væri ísland bundið af ákvörðun-
um Alþjóðahvalveiðiráðsins. Ráðið
hefði árið 1982 samþykkt hvalveiði-
bann, sem endurskoða ætti árið 1990
í ljósi vísindalegra athugana. „Al-
þingi ákvað í febrúar 1983, gegn
vilja þáverandi sjávarútvegsráð-
herra, að mótmæla ekki hvalveiði-
banninu. Talsmaður meirihluta þing-
nefndar, sem ekki vildi mótmæla
banninu, hafði að formanni Halldór
Ásgrímsson, núverandi sjávarút-
vegsráðherra," sagði Tómas Ingi.
„Vísindaveiðamar em byggðar á
leyfi frá íslenzkum stjómvöldum ein-
um. Það er staðreynd að þrátt fyrir
að stjómvöld hafi samþykkt að hætta
hvalveiðum, þá var þeim ekki hætt.“
Tómas Ingi sagði að það lægi fyr-
ir að vísindaveiðamar væm ekki í
samræmi við ítekuð tilmæli Alþjóða-
hvalveiðiráðsins. „Það verður trauðla
séð hvemig Islenzk stjómvöld geta
skotið sér undan því að fara að til-
mælum ráðsins þegar litið er á þær
skuldbindingar sem felast I Hafrétt-
arsáttmála Sameinuðu þjóðanna
hvað varðar hvali og hvalveiðar,"
sagði varaþingmaðurinn.
Tómas sagði að sjávarútvegsráð-
herra hefði hótað því að íslendingar
segðu sig úr Alþjóðahvalveiðiráðinu,
þótt ekki yrði séð að Hafréttarsátt-
málinn heimilaði slíkan einleik. Það
skyti líka skökku við að taka ekki
mark á sáttmálanum í hvalamálinu,
þar sem íslendingar hefðu stuðzt við
ákvæði sáttmálans í ýmsum öðmm
málum, sem skiptu okkur miklu, til
dæmis hvað varðaði kröfur til Roc-
kall-svæðisins og fullrar lögsögu við
Jan Mayen.
„Það er rangt að við höfum að
einhverju leyti breytt gegn Hafrétt-
arsáttmálanum. Hann hefur I fyrsta
lagi ekki tekið gildi, vegna þess að
aðeins 38 þjóðir hafa undirritað
hann, en 60 þarf til að hann teljist
gildur. í öðm lagi gerir sáttmálinn
ráð fyrir samvinnu þjóða í milli hvað
varðar hvalastofna, en engar skuld-
bindingar," sagði Halldór Ásgríms-
son sjávarútvegsráðherra. Hann
sagði að íslendingar myndu ekki
hefja hvalveiðar í atvinnuskyni nema
við væmm meðlimir í alþjóðlegum
samtökum. „Það er ekki þar með
sagt að það verði Alþjóðahvalveiðir-
áðið. Það getur verið önnur stofnun
samkvæmt Hafréttarsáttmálanum,"
sagði ráðherra.
Framkvæmdasljórar sjúkrahúsa um tilmæli
Heilbrigðisráðuneytis um 4 prósent niðurskurð:
Óttast uppsagnir,
lokanir deilda og nið-
urskurð á yfirvinnu
Heilbrigðis- og Tryggingarráðuneytið hefiir sent sjúkra- og heilbrigðis-
stofnunum bréf með tilmælum um 4 prósenta niðurskurð á launaliðum
þeirra á þessu ári. Samþykkt var 1,5 prósent lækkun við þriðju um-
ræðu fjárlaga og síðan hefúr geriðsluáætlun hverrar stofiiunar verið
lækkuð um 2,5 prósent til viðbótar. Hjá Landsspitalanum, Borgarspíta-
lanum og Landakoti er hér samtals um rúmlega 200 milljónir króna
að ræða, en þó er sagan ekki öll sögð, því stofiianirnar þurfa fyrst að
ná niður umframeyðslu sinni miðað við áætlun úr síðustu fíárlögum.
Þess má geta þess, að rúmar 200 milljónir er sú upphæð sem þarf til
að reka sjúkrahús Sauðárkróks í heilt ár.
„Það er erfitt ár að hefjast, erfið-
ara en mörg á undan. Þessi til-
mæli ráðuneytisins gera það að
verkum, að við verðum að beita
harðari aðhaldsaðgerðum en áður
og eru slíkar aðgerðir þó dijúgar
fyrir. Það verður ákveðið fljótlega
hvaða leiðir verða famar til að ná
þessu markmiði, en ein þeirra hlýt-
ur að vera niðurskurður á yfir-
vinnu. Það er þó afar erfitt í fram-
kvæmd, t.d. slysavarðsstofan er
með sólarhringsvakt allt árið og það
er þjónusta sem ekki má leggja
niður,“ sagði Jóhannes Pálmason
framkvæmdastjóri Borgarspítalans
í samtali við Morgunblaðið. Jóhann-
es sagði einnig, að hjá Borgarspíta-
lanum væri um 60 milljónir króna
að ræða, auk 30 til 40 milljóna sem
spítalinn væri yfir fyrir, eða allt að
100 milljónum. „Maður vonar það
besta, en það hlýtur að verða sam-
dráttur og lakari þjónusta og vissu-
lega er möguleiki á því að grípa
verði til uppsagna á starfsfólki."
bætti Jóhannes við.
„Við höfum verið að skoða þessi
mál og það verður farið ofan í allt
varðandi reksturinn. Stefnt er að
því að ná saman nógu mörgum litl-
um þáttum til þess að ná stórri
heild. Þó kemur til greina að það
þurfi að loka deildum, fækka starfs-
fólki og skera yfírvinnu verulega
niður, sagði Davíð Á. Gunnarsson
forstjóri hjá Ríkisspítölum í samtali
við Morgunblaðið.
Hann tók í sama streng og Jó-
hannes varðandi rauntölu niður-
skurðarins, „fyrir okkur þýðir þetta
í raun 8 til 9 prósenta niðurskurð
á launum, því við fórum yfir á lau-
naútgjöldum þó heildarútgjöld
Ríkisspítala hafi verið innan ramma
fíárlaga á árinu 1988,“ sagði Davíð
og taldi að heildarspamaðartalan
sem Ríkisspítalaspítalamir yrðu að
ná væri um 200 milljónir I launalið-
um. „Frá því að ég tók við þessu
starfi hjá Ríkisspítölum hafa stjóm
og stjómendur þessarar stofnunnar
reynt að gera sitt besta og tekið
öll tilmæli stjómvalda um spamað
hátíðlega. Það má hins vegar segja
að við séum orðinn langþreytt, því
ár eftir ár horfum við svo upp á
önnur fyrirtæki sem fara Iangt út
fyrir ramma fjárlaga ríkissjóðs, en
fá svo allt bætt og leiðrétt að því
er virðist,“ sagði Davíð að lokum.
Halldór Jónsson framkvæmda-
stjóri Sjúkrahúss Akureyrar sagði
að reikna mætti með alhliða sam-
drætti sem vissulega gæti dregið
úr nauðsynlegri og æskilegri þjón-
ustu. „Við gætum orðið að loka
rúmum eða jafnvel deildum, jafnvel
segja upp starfsfólki," sagði Hall-
dór.
Hættur sem bíða íslendinga á erlendri grund:
Hálfrar milljónar króna reikn-
ingnr fyrir botnlangaskurð í Miami
íslenskur námsmaður varð féþúfa fégráðugra lækna
Flórída, firá Atla Steinarssyni, fréttaritara Morgunblaðsins.
„Umfram allt, skrifaðu aldrei undir nokkurn hlut, fyrr en að
vel athuguðu máli,“ var heilræði sem Þórir Gröndal, ræðismaður
íslands í Suður-FIórída, gaf fslenzkum námsmanni sem þar dvelur
ásamt fjölskyldu sinni. Það hafði til tíðinda borið þjá námsmannin-
um, að dóttir hans fékk bráða botnlangabólgu og þurfti læknisað-
stoð og sjúkrahúsvist samkvæmt því.
En heilræði ræðismannsins kom of seint f þessu tilfelli. Stúlkan
var komin f sjúkrahúsið og búið var að undirrita skjöl, sem sfðar
reyndust alldýr. Reikningurinn fyrir botnlangaskurðinn varð
9.617.05 dollarar eða tæplega hálf milfjón króna.
íslendingar gera sér allt of sjaldan grein fyrir þvf hvaða regin-
munur er á heilbrigðiskerfi íslands og annarra Norðurlanda og
ýmissa annarra landa t.d. Bandarfkjanna og Spánar, þar sem ís-
lendingar eru tíðir gestir f stórum hópum. Oft er hægt að flýta
sér heim og komast undir væng íslenzka kerfisins. En stundum
ber veikindi og sjúkdóma svo brátt að, að sú leið lokast.
Dularfullir reikningar
Það var um hátíðimar, sem
dóttir námsmannsins í Flórída
fékk slæmsku í magann. Læknir
var kallaður til og kvað þetta sak-
lausa magakveisu sem myndi lag-
ast fljótt. Fyrir þann úrskurð
krafðist hann 125 dollara, um
7500 króna. En telpunni elnaði
sóttin og læknirinn var aftur til
kallaður. Þá sá hann að um bráða
botnlangabólgu var að ræða og
kvað uppskurð óumflýjanlegan.
Aftur krafðist hann 125 dollara
fyrir stutt viðvik sitt, sem vart
hefði átt að líða vegna mistaka
hans í fyrri heimsókninni. En á
slíkum stundum er jag og rifrildi
fjær fólki en nauðsynin á læknis-
hjálp og þessi heimilislæknir fékk
því „mikið fyrir lítið“.
Við innlögn sjúklingsins varð
að sjálfsögðu að skrifa undir nokk-
ur skjöl og setja tryggingu, sem
gert var með greiðslukorti.
Telpan var 66 klst. á sjúkrahús-
inu eða tæpa 3 sólarhringa. Ekk-
ert óvenjulegt kom upp og aðgerð-
in því eins auðveld og botnlanga-
skurður getur verið. Gleði for-
eldranna var að vonum mikil er
þau sóttu dóttur sína í sjúkrahúsið
að lokinni aðgerð.
En svo kom reikningurinn og
reyndist sex vélritaðar síður, eða
„sex fet“ eins og Þórir Gröndal
ræðismaður komst að orði í kvört-
unarbréfi sínu til sjúkrahússins.
Aðalliðir hans eru tólf, eða þessir:
1.283 dollarar fyrir vist á gjör-
gæzludeild, 48 dollarar fyrir önd-
unarvél, 78 dollarar fyrir röntgen-
myndatöku, 207 dollarar fyir
sneiðmyndatöku, 876 dollarar fyr-
ir vinnu innta af hendi á rannsókn-
arstofu, 7 dollarar fyrir sýklapróf,
1.610 dollarar fyrir sprautulyf, 33
dollarar fyrir verkjatöflur, 487
dollarar fyrir næringu í æð, 625
dollarar fyrir ýmsa hluti úr birgða-
deild skurðstofu, 948 dollarar fyr-
ir ýmsa hluti úr aðalbirgðastöð,
822 dollarar fyrir sjúkrahúsvistina
(274 dollarar á dag).
Allir þessir aðalliðir eru sundur-
liðaðir, þannig að gjald kemur
fyrir sérhvert viðvik og sérhvert
áhald, sem unnt hefur verið að
nota við þessa algengu skurðað-
gerð. Saumurinn í skurðinn kost-
aði t.d. 108 dollara en nálin var
frí. Afnot af „rafmagnsblýanti",
líklega til að teikna fyrirhugaðan
skurð, kosta 41.75 dollara, lök á
skurðborðið rúma 32 dollara
stykkið, svampar 18-20 dollarar
stykkið o.s.frv. o.s.fvr. Allt er sett
á reikninginn, m.a. sloppar lækn-
anna.
Sjúkrahúsið krefst samtals
6.622.85 dollara en til viðbótar
krefíast skurðlæknirinn og svæf-
ingalæknirinn samtals 2.995 doll-
ara fyrir sinn snúð, þannig að
heildarupphæðin verður 9.617,85
eins og fyrr segir.
Þórir Gröndal ræðismaður
spurðist fyir um kostnað við slíka
aðgerð í Minneapolis og Was-
hington DC. í ljós kom að í
Minneapolis myndi heildarreikn-
ingurinn vera um 2.600 dollara
en um 3.300 dollarar í Washington
DC. Á íslandi kostar samskonar
aðgerð innan við 2.000 dollara.
Læknar í Minneapolis lögðu til að
greiddir yrðu 2.600 til 3.300 doll-
arar inn á reikninginn og látið á
það reyna hvort frekari innheimtu-
aðgerðir yrðu reyndar. Þá hafði
námsmanninum þegar tekist að
greiða eða setja tryggingu fyrir
mun hærri upphæð.
Við könnun kom í ljós, að regl-
ur Tryggingastofnunar ríkisins
um þátttöku í kostnaði vegna veik-
inda eða slysa íslendinga erlendis
kveða á um endurgreiðslu kostn-
aðar að því marki, sem samskonar
tilvik hefði kostað á íslandi. Sé
um sjúkrahúslegu að ræða greiðir
sjúkrasamlag sem nemur dag-
gjaldi á Borgarspítalanum pr.
legudag.
Sé um meiri kostnað að ræða
tekur sjúkratryggingadeild þátt í
honum þannig, að af fyrstu 1.000
dollurunum eða jafnvirði greiðast
50%, en 75% af þeim kostnaði sem
er umfram þá upphæð.
Sú sérfegla er í gildi, að fyrir
námsfólk við nám erlendis og ein-
staklinga, sem njóta sjúkratrygg-
ingar, greiðast 75% af fyrstu þús-
und dollurum eða jafnvirði en 10%
af þeirri upphæð sem umfram er.
„í útlöndum
er ekkert skjól“
Ræðismaðurinn hefur bréflega
óskað þess, að reikningur sjúkra-
hússins og læknanna verði tekinn
til endurskoðunar og lækkunar.
Um miðjan febrúar hafði ekkert
svar borist við þeirri málaleitan.
Þessi hálfrar milljónar króna
botnlangaskurður í Miami er ís-
lendingum því lærdómsríkur fyrir
margra hluta sakir. Hann kennir
fólki að „flýta sér hægt“, undirrita
ekkert fyrr en að vel athuguðu
máli og leita sér aðstoðar og ráða
strax í upphafi — en ekki einhvem
tíma seinna. Hann kennir fólki að
setja ekki greiðslukort sín til
tryggingar hvaða reikningi sem
er og kannski umfram allt, að
fullyrða ekki að „ríkið" eða trygg-
ingarnar borgi allt, því þá er eins
og fjandinn sé laus í reikningsað-
gerðinni. Hann kennir fólki einnig
að meta rétt þær góðu sjúkra-
tryggingar, sem íslendingar og
aðrir Norðurlandabúar njóta. Víða
annars staðar virðist litla huggun
að finna hjá heilbrigðisþjónustunni
— eins og reyndar I svo mörgum
öðrum þjónustugreinum. Sjálfsagt
koma ýmsum þá ! hug orð Hall-
dórs Laxness: „í útlöndum er ekk-
ert skjól, eilífur stormbeljandi...“
Þau orð hafa oft mikið sannleiks-
gildi, þó fólk hrærist í hlýju lofts-
lagi og glampandi sól.
UM HVAÐ SNÝST
HVALAMÁLIÐ?
eítir Hjálmar
Vilhjálmsson
Það er guðsþakkar vert ef fólk er
almennt farið að gera sér grein fyrir
því á hverju við lifum í þessu landi
og megum við vera þakklátir græn-
friðungum fyrir það. Á seinustu vik-
um og mánuðum virðist mikil
hræðsla hafa gripið um sig meðal
landsmanna við áhrifamátt þessara
samtaka sem kenna sig við umhverf-
isvemd. Engu er líkara en margir
telji okkur standa á barmi einhvers
konar efnahagslegs hyldýpis sem
grænfriðungar muni hrinda okkur í
ef ekki er farið að vilja þeirra í hvala-
málinu svokallaða. Hins vegar efast
ég stórlega um að áhrifamáttur
grænfriðunga sé í raun sá sem reynt
er að telja okkur trú um.
Fyrir um hálfu ári var mikil áróð-
ursherferð í Bandaríkjunum gegn
kaupum á íslenskum sjávarafurðum
sem þar I landi þykja gæðavara og
hafa verið verðlagðar samkvæmt
þvl. Ýmsar sviptingar hafa verið I
sölumálum þar vestra og kannski
eitthvað meiri á seinustu missirum
en endranær. Þær eiga þó áreiðan-
lega ekkert síður rætur að rekja til
tímabundinnar aukningar á öðru og
ódýrara hráefni, sem I sumum tilfell-
um gat komið I stað betri en dýrari
vöru frá íslandi, heldur en til áróðurs-
herferðar grænfriðunga. Sama máli
gegnir um Bretlandsmarkaðinn. Þar
I landi fóru sömu samtök af stað
með sams konar herferð fyrir um
hálfu ári en án sýnilegs árangurs.
Það er svo ekki fyrr en I Þýskalandi
að eitthvað áþreifanlegt er að gerast
nú upp á síðkastið. Þar hefur Aldi-
verslunarkeðjan sem sé sagt upp
samningum niðurlagðar sjávarafurð-
ir frá Islandi, þar á meðai mikið af
niðursoðinni rækju.
í desember 1988 barst Hafrann-
sóknastofnun rækjusýni til rann-
sókna. Það er raunar ekki I frásögur
færandi nema vegna þess að rækjan
var með grænleitum blæ og öll hin
ókræsilegasta. Græni liturinn reynd-
ist stafa af þörungum og ekki hættu-
legur I sjálfii sér en með því að þarna
var á ferðinni útflutningsvara og
hafrannsóknamenn forvitnir eins og
rannsóknamönnum ber, smökkuðu
nokkrir þeirra góðgætið. Er skemmst
frá því að segja að græna rækjan
stóð ekki lengi við I munni nokkurs
smakkarans en var send sömu leið
til baka, og I vaskinn. Nei, lesendur
góðir, það er ekki fyrr en reynt er
að pranga lélegri — og I þessu til-
felli óætri — vöru inn á neytandann
að einhver viðbrögð sem mark er
takandi á koma fram við áróðurs-
stríði grænfriðunga.
Við íslendingar eigum því láni að
fagna að eiga stutt að sækja I eftir-
sóttar fisktegundir, tegundir eins og
t.d. þorsk og ýsu sem I Norðursjó,
Barentshafí og við Nýfundnaland og
Labrador standa mjög höllum fæti
um þessar mundir af ýmsum ástæð-
um. Síðan I kreppunni miklu höfum
við ekki átt I teljandi erfiðleikum við
að selja fiskinn okkar að því tilskildu
að vel hafi verið með hann farið og
verði stillt I nokkurt hóf. Og svo mun
enn verða hvað sem líður öllum áróð-
ursstriðum á hefðbundnum mörkuð-
um. Auk þess eru Asíulöndin nánast
óplægður akur en það skiptir sjálf-
sagt ekki máli ef rétt er að senda
eigi grænu rækjuna á Japansmark-
aðinn með næstu ferð.
En lítum nú aðeins á það um hvað
öll lætin snúast I raun og veru. Því
er gjaman haldið fram að allt okkar
baks sé til þess eins að fyrirtæki
Kristjáns Loftssonar geti selt hval-
kjöt og aðrar hvalafurðir fyrir nokk-
ur hundruð milljónir króna á ári eða
fáeinar íbúar á Akranesi og Hval-
fjarðarströnd hafi atvinnu. Og raun-
ar hef ég nýverið heyrt að Hafrann-
sóknastofnun sé ijármögnuð með
sölu hvalafurða!! Þessu fer vitanlega
víðsfjarri. Málið er miklu alvarlegra
og varðar bæði öflun þekkingar á
mikilvægum þætti lífríkis hafsins,
ákvörðunarrétt þjóða til nýtingar
Hjálmar Vilhjálmsson
„ Að minu vití stöndum við
því í rauninni í einu land-
helgisstríðinu enn þar sem
baráttan stendur um það
hvort við eigum sjálf að ráða
nýtingu fiskimiðanna, vitan-
lega í samvinnu við ná-
grannana þar sem það á við
eða hvort við verðum að
hlíta þvi að biðja misviturt
fólk í Qarlægum heimshlut-
um að leyfa okkur náðar-
samlegast að draga fram
lífíð. Þess vegna er nú meira
en timi til kominn að leggja
niður innanlands deilur um
hvalamálið og sameinast um
að fylgja þeirri steftiu sem
mörkuð hefúr verið til sig-
urs.“
sjávarauðlinda og síðast en ekki síst
leikreglur I mannlegum samskiptum.
Mun nú nánar að þessu vikið.
Á slnum tlma samþykkti Alþingi
að íslendingar skyldu hlíta ákvörðun
Alþjóðahvalveiðiráðsins um tíma-
bundið bann við hvalveiðum og jafn-
framt að leggja sitt af mörkum til
þess að gera vísindanefnd ráðsins
kleift að ljúka allsherjar úttekt á
ástandi hvalastofna fyrir 1990. í
framhaldi af þessu var Hafrann-
sóknastofnuninni falið að gera fjög-
urra ára áætlun um rannsóknir á
stærð og lífftæði hvalastofna við ís-
land og á nálægum hafsvæðum og
þátt þeirra I vistkerfinu. Áætlunin
var svo lögð fram árið 1985 og var
þar gert ráð fyrir að beita öllum
þekktum aðferðum, þar með taldar
rannsóknir á takmörkuðum fjölda
veiddra dýra, og samstarfi við er-
lenda vísindamenn og stofnanir. Frá
og með árinu 1986 hefur svo verið
unnið eftir þessari áætlun undir for-
ystu Jóhanns Siguijónssonar og með
þeim ágætum að algerlega er ljóst
og viðurkennt á .alþjóðlegum vett-
vangi að engin af þeim tegundum
sem íslendingar stunduðu veiðar á
til skamms tíma var I hinni minnstu
hættu vegna ofveiði.
Eins og við mátti búast brugðust
samtök umhverfissinna með græn-
friðunga I broddi fylkingar hart við
þeirri ákvörðun íslendinga að veiða
hval I vísindaskyni á árunum 1986—
1989. Þetta var öfur eðlilegt að því
tilskildu að menn tiyðu því almennt
að hvalastofnar væru illa á sig komn-
ir og ekki síður því að hægt væri
að ná markmiðum íslensku rann-
sóknaáætlunarinnar án þess að drepa
hvali. Það er vitanlega ekki hægt eða
hvemig ætla menn að reikna út vöxt
og viðkomu án þess að gera vaxtar-
mælingar né fylgjast með hinni
breytilegu þungunartíðni? Og hvem-
ig er hægt að meta áhrif tegundar-
innar I vistkerfinu án þess að fylgj-
ast með magainnihaldi svo dæmi séu
tekin? Hvað vom hinir fjölmörgn
„heilögu" hnúfubakar til að mynda
að gera á loðnumiðunum I haust og
vetur? Þeir voru sennilega að éta
loðnu og líklega mikið af henni en
hvort svo var I raun og hvað mikið
var étið veit enginn meðan rannsókn-
ir em ekki gerðar á dauðum dýmm.
Nei, hvalrannsóknir án veiða eru
álíka ófullnægjandi og bergmálsmæl-
ingar á stærð sfldar- og loðnustofn-
anna án sýnatöku. Þetta mega marg-
ir þeir best vita sem hátt láta hér
heima um tilgangsleysi rannsókna-
veiða.
Það hefur verið afar fróðlegt að
skoða viðbrögð hvalfriðunarsinna
eftir því sem upplýsingar aukast og
batna um gott ástand nær allra teg-
unda. Þau hafa nefnilega eingöngu
verið I þá átt að auka mótmæli gegn
hvalveiðum I rannsóknaskyni sem
em jú einu hvalveiðamar sem héðan
em stundaðar eins og er. Og til að
kóróna þvæluna er því enn haldið
fram að verið sé að drepa síðasta
hvalinn. Á sama tíma heyrist næsta
lítið um viðskiptaþvinganir eða önnur
mótmæli vegna þeirra tugþúsunda
höfrunga sem farast við túnfiskveið-
ar Bandaríkjamanna. Af þessu er
varla hægt að draga aðra ályktun
en þá að aðrar ástæður en vemdun
dýrategunda I útrýmingarhættu, sem
er hinn besti málstaður sem allir
ættu að láta sig nokkm varða, ráði
ferðinni. Og það þarf ekki svo ýkja
ftjótt ímyndunarafl til þess að koma
auga á aðalatriðið, peninga.
Þörfin fyrir umhverfisvemd hefur
stóraukist á undanfömum ámm með
sívaxandi mengun lofts, lands og
sjávar. Ástæðumar geta legið á milli
hluta I sjálfu sér en iðnaður I ýmsum
myndum á mjög stóran hlut að máli.
Það hefur sýnt sig að viðhlítandi
mengunarvamir em mjög dýrar og
framleiðendur iðnvamings ófúsir að
kosta til þeirra eins og þyrfti. Það
hefur líka sýnt sig að samtök um-
hverfisvemdarsinna hafa átt erfitt
með að afla íjármagns I stómm stfl
til áróðursherferða vegna mengunar-
vama. Þetta stafar einfaldj,ega af því
að mengun er oft svæðisbundin auk
þess sem menn verða samdauna
óþverranum eða taka ekki eftir hon-
um af því að hann er ekki beinlinis
sjáanlegur. Vexndun dýrategunda,
sem auðvitað er liður I umhverfis-
vemd, er allt annars eðlis, einkum
ef einstaklingamir em nógu stór-
vaxnir og háttemið framandi og
myndrænt. Þá er auðvelt að selja
áróður með því að höfða til tilfinning-
anna, einkum og sér I lagi ef maður
er ekki alltof vandur að meðulum.
Ég leyfi mér að halda því fram að
þetta, auk hagsmunabaráttu á mat-
vælamarkaðnum, séu I dag aðalá-
stæður þeirrar ófrægingarherferðar
sem nú á sér stað gegn rannsókna-
veiðum á hvölum og hvalveiðum I
norðanverðu Atlantshafi yfírleitt.
Það sem við stöndum frammi fyr-
ir er því I rauninni ekki hvort íslend-
ingar fá að veiða nokkur hundmð
hvali árlega I framtíðinni að ekki sé
talað um að stunda hvalrannsóknir
I friði. Aðalatriðið er að baráttan
fyrir betri heimi er I þessu tilfelli
komin út I öfgar og rekin á fölskum
forsendum. Ef slíkt er endurtekið
nægilega oft og það er engin ástæða
til að ætla annað en sagan endurtaki
sig, munu afleiðingamar verða
skelfilegar. Almenningur mun eiga
sífellt erfiðara með að átta sig á
hvað er rétt og hvað er rangt og er
þó ástandið nógu slæmt fyrir. Og
raunar hafa aðgerðir umhverfís-
vemdarsinna þegar leitt hörmungar-
ástand yfir veiðimannasamfélög I
Norður-Ámeriku, Grænlandi ogjafn-
vel víðar þrátt fyrir ítrekaðar yfírlýs-
ingar sömu samtaka um að það hafi
alls ekki verið tilgangurinn.
Að mínu viti stöndum við því I
rauninni I einu landhelgisstríðinu enn
þar sem baráttan stendur um það
hvort við eigum sjálf að ráða nýtingu
fiskimiðanna, vitanlega I samvinnu
við nágrannana þar sem það á við
eða hvort við verðum að hlíta því að
biðja misviturt fólk I fjarlægum
heimshlutum að leyfa okkur náðar-
samlegast að draga fram lífið. Þess
vegna er nú meira en tími til kominn
að leggja niður innanlands deilur um
hvalamálið og sameinast um að
fylgja þeirri stefnu sem mörkuð hef-
ur verið til sigurs. Að öðrum kosti
mun það engan endi hafa.
í febrúar 1989.
Höfimdur er Bskifræðingur.