Morgunblaðið - 31.03.1989, Qupperneq 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 31. MARZ 1989
Samráðsfundur ríkis og sveitarfélaga um atvinnumál:
Sveitarfélögin að sligast
undan aðstoð við atvinnulífið
Kerfísbundið, tæknivætt rán, segir einn oddvitinn um fjármagnskostnaðinn
GÍFURLEGIR fjárhag-scrfiðleikar margra sveitarfélaga urðu aðalum-
ræðuefiiið á samráðsfundi ríkis og sveitarfélaga um atvinnumál, sem
haldinn var í Reykjavík síðastliðinn miðvikudag. Að loknum framsögu-
erindum sté hver oddvitinn, bæjarstjórinn og sveitarstjórinn eftir
annan í pontu og lýsti ástandinu heimafyrir. Lýsingar þeirra voru
ófagrar: Fyrirtæki, oft burðarásar atvinnulífsins á staðnum, stundum
öll fyrirtæki á staðnum, stórskuldug og rekstrarstöðvun í sjónmáli,
sum svo illa stödd að þau fá ekki fyrirgreiðslu frá Atvinnutrygginga-
sjóði, sveitarfélögin að sligast undan byrðum sem þau hafa tekið á
sig til að halda atvinnulífinu gangandi. Sveinbjörn Jónsson oddviti á
Suðureyri kallaði fjármagnskostnað fyrirtækjanna „kerfisbundið,
tæknivætt rán“. Sveitarsljórnarmennimir gagnrýndu harðlega slaka
frammistöðu stjómvalda og aðgerðaleysi gagnvart þessum vandamál-
um og tíndu til dæmi um mikinn kostnað í viðskiptum við lánastofiian-
ir, jafiit opinbera sjóði sem aðrar. Þeir kröfðust tafarlausra aðgerða
og brýndu viðstadda ráðherra.
Steingrímur Hermannsson for-
sætisráðherra hóf fundinn með
ávarpi. Hann greindi þar frá at-
vinnuástandi og lýsti áhyggjum af
atvinnuleysi, sem í sumum byggðar-
lögum er mun meira en meðaltöl
gefa til kynna. Hann sagði tilgang
fundarins að leita samstarfs við
sveitarfélögin um lausn á þessum
málum og kynna þeim hvað ríkið
væri að gera og fá fram skoðanir
þeirra. Hann þurfti ekki að fara af
fundinum án þess að heyra ákveðnar
skoðanir sveitarsljómamanna.
Ríkið skuldar líka
Ingunn Svavarsdóttir oddviti
Presthólahrepps tók fyrst til máls í
umræðum. „I mínum huga er eink-
um tvennt sem þarf að taka á í sam-
skiptum ríkis og sveitarfélaga. Það
er annars vegar varðandi rekstur
fyrirtækja, að skapa framleiðslufyr-
irtækjunum rekstrargrundvöll. Mér
virðist það ákaflega óheppilegt að
sveitarfélög skuli þurfa að fjár-
magna fyrirtækin að meira eða
minna Ieyti. Það er í fyrsta lagi með
hlutabréfakaupum, í öðru lagi með
ábyrgðum á lánum til fyrirtækja og
í þriðja lagi með eftirgjöf eða frestun
á opinberum gjöldum. Presthóla-
hreppur er ágætt dæmi um þetta
allt saman. Hreppurinn hefur orðið
að fara út í hlutabréfakaup í laxeld-
isfyrirtækjunum Árlaxi og Seljalaxi,
auk rækjuvinnslunnar Sæbliks, til
þess að koma þessum fyrirtækjum
á fót. Hann hefur orðið að taka á
sig ábyrgðir vegna Iána til Sæbliks
sem nú er orðið gjaldþrota og þar
með falla nokkrir tugir milljóna á
sveitarfélagið. Hreppurinn þarf að
gefa eftir aðstöðugjöld og fasteigna-
gjöld kaupfélagsins, líklega fimmtíu
prósent, vegna greiðslustöðvunar
þess. Og Útnes, sem er saltfiskverk-
un á staðnum, hefur orðið að semja
um greiðsluffest á opinberum gjöld-
um fyrra árs. Þá hef ég nefnt öll
fyrirtækin á staðnum.
Hins vegar vil ég benda á, að það
er slæmt að sveitarfélög skuli ekki
kjarasamninga að ræða stöðu at-
vinnumála. Og það er alveg ljóst að
það sem aðilar vinnumarkaðarins
munu hafa uppi á borðinu hjá sér
næstu daga og vikur er einfaldlega
spumingin hvemig á að koma í gang
atvinnulífi sem hefur verið stoppað,
hvemig á að bjarga fyrirtækjum sem
eru við það að loka, hvemig á að
skapa fólki vítt og breitt um landið
vinnu. Það er að segja þetta sem
ég held að við séum öll sammála um
að séu grundvallarmannréttindi, að
þurfa ekki að framfleyta sér með
aðstoð atvinnuleysisbóta eða á ann-
fimm milljónir. „Finnst ykkur þetta
eðlilegt gagnvart sveitarfélögun-
um?“ spurði hann ráðherrana.
Allt að fara í rúst
Þorvaldur Jóhannsson bæjarstjóri
á Seyðisfirði var ómyrkur í máli og
gagnrýndi stjómvöld harðlega.
Hann sagði alveg ljóst að ef ekki
verði farið að gera eitthvað í málefn-
um framleiðslufyrirtækja, þá þoli
sveitarfélagið, Seyðisfjörður, ekki
þær byrðar sem það hefur tekið á
sig. Hann ræddi sérstaklega erfið-
leika sjávarútvegsfyrirtækja og
Sveitarstjórnamenn á samráðsfundi um atvinnumál með fulltrúum ríkisvaldsins.
Morgunblaðið/Þorkell
fá uppgert vegna opinberra fram-
kvæmda eins og til dæmis skóla og
heilsugæslustöðva. Það hlýtur að
vera rökrétt að ríkið stoppi hreinlega
af framkvæmdir sem það hefur ekki
bolmagn til að greiða sinn hlut í
jafnóðum. Við eigum til dæmis, í
Presthólahreppi, hlutdeild í tveimur
skólum, á Kópaskeri og í Lundi í
Öxarfirði. Ríkið skuldar nær tíu
milljónir í þeim og þó var fram-
kvæmdum við þessa skóla lokið fyr-
ir fimm og sex árum."
Mannréttindi í húfi
„Mér finnst það tímanna tákn,“
sagði Hrafnkell A. Jónsson formaður
Félags sveitarfélaga á Austfiörðum,
„að einmitt núna þegar Samband
íslenskra sveitarfélaga sér ástæðu
til að kalla saman ráðstefiiu um at-
vinnumál, þá er meginverkefni
verkalýðshreyfingar við mótun
Landbúnaður:
Endurskoðun rekstrar-
og afurðalánagreiðslna
Á NÆSTU dögum mun taka til starfa nefhd sem Steingrímur J. Sigfus-
son landbúnaðarráðherra hefur skipað til að endurskoða rekstrar- og
afurðalánafyrirgreiðslu við landbúnaðinn, en Landsbankinn, Búnaðar-
bankinn og Samvinnubankinn hafa ekki séð sér fært að veita sauð-
Qárbændum lánsloforð vegna framleiðslu þessa árs.
Steingrímur J. Sigfusson segir að rekstrar- og afurðalánafyrirgreiðslu
bankamir hafa tengt þessa ákvörðun
sína þeirri endurskoðun á afuraða-
lánum sem nú er að hefjast. Hann
segir að ætlunin hafi verið að skipa
eina nefnd sem endurskoðaði afurð-
alánakerfið í heild sinni gagnvart
öllum atvinnugreinum, en það hafi
dregist úr hömlu og endanleg niður-
staða f ríkisstjóminni hafí orðið sú
að skipa tvær nefndir, annars vegar
til að endurekoða rekstrar- og afurð-
alánafyrirgreiðslu til iðnaðar og hins
vegar til landbúnaðar.
„Nefnd sem mun endurskoða
við landbúnaðinn er í þann mund að
hefja störf, og í beinu framhaldi af
því mun ég funda með bönkunum.
Vonandi tekst þá að semja um eitt-
hvað fyrirkomulag á þessum málum,
og ef ekki vill betur til þá að minnsta
kosti til bráðabirgða á meðan þessi
nefnd er að störfum og þangað til
hún skilar af sér. Ég mun þannig
leggja á það mikla áherslu að ein-
hver lausn finnist á fyrirgreiðslu
bankanna til bænda á meðan á starfí
nefndarinnar stendur," segir
Steingrímur J. Sigfússon.
an hátt með aðstoð hins opinbera."
Hrafnkell las orðsendingu frá
sveitarstjórnamönnum á Austfjörð-
um, sem ekki komust á fundinn
vegna samgönguerfiðleika. Þar var
vitnað til stefnuyfirlýsingar ríkis-
stjómarinnar um að tryggja atvinnu.
Síðan sagði Hrafnkell: „Það em
býsna margir sem em að verða lang-
eygir eftir því að sú ríkisstjóm sem
nú situr, leysi vanda atvinnulífs vítt
og breitt um landið. Næsta ríkis-
stjóm á undan gat það ekki og því
miður em margir komnir með efa-
semdir um að þessari ríkisstjóm ta-
kist það. En, það er ljóst að takist
ekki að skapa atvinnulífinu þann
gmndvöll að fólk hafi vinnu, þá em
þeir sem um stjómvölinn halda, hvar
sem þeir em, ekki starfi sínu vaxn-
ir.“
20 miiyónir tapaðar
„Um síðustu áramót áttum við vel
rúmar fjörutíu milljónir útistandandi
hjá þessum helstu undiretöðufyrir-
tælq'um bæjarins," sagði ísak Óíafs-
son bæjarstjóri á Siglufirði. „Staðan
núna er sú, að við þurfum að af-
skrifa líklega helminginn af þessari
upphæð vegna gjaldþrota. Afgangn-
um, liðlega tuttugu milljónum, þurf-
um við að skuldbreyta í gegnum
Atvinnutryggingasjóð. Við emm
búnir að skuldbreyta við eitt fyrir-
tæki og við höfum verið að reyna
að koma þessum Atvinnutrygginga-
sjóðsbréfum sem við tókum inn í
Ríkisábyrgðasjóð. Þar er mér sagt,
af talsmanni Ríkisábyrgðasjóðs, að
ef til þess kæmi að þessi bréf verði
tekin sem greiðsla inn á viðskipta-
reikning okkar, þá verði það ömgg-
lega með afföllum. Þess vegna lang-
ar mig einmitt að spyija ráðherrana:
Er þetta ekki undarleg málsmeðferð,
því að Atvinnutryggingasjóður
skuldbreytir ekki við okkur nema
við tökum skuldir fyrirtækjanna á
pari?“
ísak sagði að þegar hitaveita stað-
arins þarf að taka lán á næstunni
upp á um 54 milljónir króna, þá
taki ríkissjóður af þeirri upphæð
sagði þá meðal annars: „Ég vil
spyija forsætisráðherra landsins: Ef
laun þín hefðu ekki hækkað síðustu
tvö ár og þú hefðir orðið að taka á
þig allar hækkanir sem hafa orðið
hér á þessu landi, hvar heldurðu að
þú værir í dag? Þú værir efalaust á
framfæri Félagsmálastofnunar. Það
em hreinar línur. Ég hefði getað
sagt þetta við hvem sem er. Af
hveiju segi ég þetta? Vegna þess
að þetta er staðan sem sjávarútveg-
inum á íslandi hefur verið boðin.
Tekjur hans hafa nánast ekkert
hækkað á þessu tímabili, en hann
hefur orðið að taka á sig allar hækk-
anir. Og af hveiju var ekki bmgðist
við miklu fyrr?“
Síðan sagði Þorvaldur: „Maður er
búinn að bíða eftir þessu í eitt og
hálft ár að eitthvað verði gert. Þetta
er það lítið samfélag, þúsund manns,
við framleiðum þarna sjávarafurðir
og sköpum gjaldeyri fyrir þjóðina,
en þetta er hreinlega allt að fara í
rúst. Og þetta er ekki vegna ein-
hverra aðstæðna úti í heimi. Þetta
er vegna þess að það er magaverkur
héma heima hjá okkur og við hljót-
um að geta tekið á þessu."
Kerfísbundið rán
Sveinbjöm Jónsson oddviti á Suð-
ureyri við Súgandafjörð lýsti djúp-
stæðu vonleysi í baráttu sveitarfé-
laga og fyrirtækja á landsbyggðinni
við ríkisvald og embættismenn.
„Sannleikurinn er í sjálfu sér mjög
einfaldur. Það er verið að ræna und-
irstöðuatvinnuveg þessarar þjóðar
mjög stóram upphæðum. Þær fúlgur
mæiast í milljörðum, það er kannski
ágreiningur um hvort þeir milljarðar
eiga að vera tveir, fimm, tíu, tuttugu
eða meira, að minnsta kosti hefur
eiginfjáretaða þessarar greinar hm-
nið svo undanfarin ár að það er
ekki hægt að líkja því við neitt ann-
að en rán. Kerfísbundið, tæknivætt
rán.“
Sveinbjöm ræddi síðan um Fisk-
iðjuna Freyju, sem er stærsta at-
vinnufyrirtækið á Suðureyri. Sam-
bandið keypti fyrirtækið af heima-
mönnum árið 1981 og hefur rekstur-
inn gengið „ansi misjafnlega", sagði
Sveinbjöm. „Skuldir fyrirtækisins
núna við sveitarfélagið em um það
bil þijátíu milljónir króna, sem er
álíka mikið og allar tekjur sveitarfé-
Iagsins á einu ári.“ Hann greindi
síðan frá björgunaraðgerðum, niður-
fellingu skulda, lánveitingum, hluta-
bréfakaupum. „Jafnvel em ýmis
ykkar þeirrar skoðunar að við séum
orðin rík og glöð á Súgandafirði og
séum búin að fá þar ómældar millj-
ónir inn á þetta fyrirtæki til þess
að hjálpa okkur við reksturinn.
Sannleikurinn er sá að það hefur
aldrei verið gert annað en að veifa
þessari dulu. Þessar ákvarðanir sem
hafa verið bornar til okkar, að nú
væri búið að samþykkja þetta, þær
hafa kveikt vonir í bijóstum okkar
um að nú væmm við kannski að
eygja það, að þessir peningar sem
teknir hafa verið frá sveitarfélaginu
ófijálsri hendi, væm kannski ekki
glataðir þrátt fyrir allt.“ Sveinbjöm
krafðist síðan aðgerða, að stigið
verði það skref sem þarf til að
tryggja rekstur Freyju og að sveitar-
félagið fái skuldimar greiddar. Ef
ekki, „ ... þá held ég að það sé ljóst
að þetta sveitarfélag veiði fljótlega
borið inn á borð hjá Jóhönnu Sigurð-
ardóttur.“
Á að fella gengið?
Fleiri sveitarstjómamenn tóku til
máls og höfðu svipaða sögu að
segja. Steingrímur Hermannsson
forsætisráðherra svaraði fyrirspum-
um og ræddi gagnrýni á ríkisstjórn-
ina. „Hér hafa staðið upp ýmsir
menn,“ sagði hann, „og farið nokkuð
þungum orðum um ástand og horfur
og sett fram þá einföldu kröfu að
ríkisvaldið skapi rekstrargrundvöll.
Ég verð að segja ykkur það, að ég
hef orðið fyrir vonbrigðum með þá
kröfu, því að henni hefur ekki verið
fylgt eftir. Það hefur enginn til
dæmis sagt að skapa beri rekstrar-
gmndvöll með því að fella gengið.
Af hveiju forðast menn það ef menn
telja það vera leiðina? Og ræða þá
afleiðingar af gengisfellingu. Ég
held að við verðum að krylja þessi
mál til mergjar og ræða í fullri hrein-
skilni um það hvemig rekstrar-
gmndvöllur verður skapaður. Ríkis-
stjómin leitar til ykkar, ekki síst til
að fá ráð í þeim efnum. Það er vitan-
lega alveg ljóst að mjög hefur fjarað
undan útflutningsatvinnuvegum á
undanfömum ámm, líklega nokkuð
mörgum árum.“
Peningavaldið ekki
fúst til samstarfs
Síðan sagði Steingrímur frá því
að gengið hafi fallið um meira en
þijátíu prósent á einu ári og spurði
í framhaldi af því: „Kemur gengis-
felling þeim fyrirtækjum sem svo
em orðin skuldsett, eins og ijölmörg
fyrirtæki í íslenskum sjávarútvegi,
að þeim notum sem menn reikna á
hné sér, nánast?" Steingrímur sagði
síðan: „Ég held nefnilega að í mjög
mörgum tilfellum hafi grundvöllur
fyrir rekstri fyrirtækja verið brostinn
fyrir mörgum ámm jafnvel. Og af
því að Sveinbjöm rakti hér áðan
með Vestfirðina, sem ég þekki líka
vel, og ég þekki ekki síst fyrirtækið
Freyjuna, þá er það eitt af þeim
fyrirtækjum sem ég hef farið að
velta fyrir mér upp á síðkastið hvort
hafi verið réttlætanlegt þegar maður
hefur gengið undir manns hönd að
útvega meiri lán til þess fyrirtækis.
Gat það fyrirtæki nokkum tíma
staðið undir þeim lánum sem því
vom veitt? Hófst ekki rekstur þessa
fyrirtækis hjá nýjum eigendum
þannig að það var í raun ekki fjár-
hagsgrandvöllur, var málið leyst í
upphafi? Og maður spyr sjálfan sig,
af því að Vestfirðir vom séretaklega
nefndir, hvers vegna em önnur fyrir-
tæki rétt við hliðina sem standa afar
vel? Þau em sem betur fer til.“
Steingrímur sagði ekki nóg að
krefjast rekstrargmndvallar af ríkis-
valdinu og benti á offiárfestingar í
sjávarútvegi. Hann lýsti áhyggjum
sínum af afföllum af skuldbreytinga-
bréfum og fjármagnskostnaði.
„Okkur hefur alls ekki tekist að fá
það samstarf við peningavaldið í
þessu landi sem nauðsynlegt er.“
Steingrímur hvatti menn að lokum
til að segja skoðun sína á því til
hvaða aðgerða ríkisvaldið ætti að
grípa.