Morgunblaðið - 29.04.1989, Síða 17

»■» - MORCUNBLAÐIÐ. LAUGARDAGUR 29. APRÍL 1989
Kristínn, sem var ekki aðeins hinn
merkastí bókmenntafræðingur
heldur líka róttækur vinstri maður,
tók einnig afstöðu samkvæmt sinni
pólitísku sannfæringu. Hann leyndi
því ekki að sér þætti þessi ungi
höfundur hafa rækt hugsjónina
miður en skyldi: «... eins og þrótt-
ur hans og trú hafi dvínað.» Þótt
umsögn þessi hafi verið sakleysis-
lega orðuð og hver sá, sem fylgdist
með skrifum Kristins, hafi mátt
gera sér ljóst hvað hann átti við,
leikur ekki vafi á að höfundurinn
ungi stóð hallari fæti eftir en áður;
slíkur var máttur orða þess manns
sem stofnað hafði Rauða penna og
nú ritstýrði Tímariti Máls og menn-
ingar, auk þess sem hann hafði
safnað um sig harðsnúnu liði skálda
og menntamanna; og hafði vissu-
lega áhrif langt út fyrir raðir sinna
manna. Óskar Aðalsteinn hafði
áunnið sér nafn og átti nú sín bestu
ár framundan. En hver hefur áhuga
á verkum ungs höfundar sem er
þegar búinn að skila sínu mesta,
strax farinn að fella af? Þar að
auki var hann niður kominn á þess
háttar stað að hann gat trauðla
notið stuðnings af daglegu sam-
neyti við aðra unga höfunda, ekki
komist í neinn hóp sem margur rit-
höfundur telur sér lífsnauðsyn til
hvatningar og örvunar. En á þess-
um árum gerðist einmitt algengara
að höfundar slægju sig saman í
hópa, meðal annars til að styðja
hver annan, beint og óbeint. Síst
þótti fysilegt að einangra sig, né
vænlegt til frama! Að gerast at-
vinnurithöfundur var alls ekki inni
í myndinni. Þvert á móti mátti höf-
undur vera feginn ef einhver fékkst
til að gefa út bækumar hans án
þess að verulegt gjald kæmi fyrir.
Hins vegar gerðist nú algengara
að höfundar notuðu fjölmiðla til að
vekja athygli á sjálfum sér og verk-
um_ sínum.
Óskar Aðalsteinn var síst allra í
aðstöðu til þess. Eins og aðrir ung-
ir rithöfundar varð hann að ganga
að einhverju starfi. En þótt hann
hefði nú valið starf sem veitti bæði
tíma og næði var ekki hægt að loka
augunum fyrir hinu að vitavörður-
inn á Hombjargi var langt utan
kallfæris við menn og stofnanir sem
útdeildu áhrifum og «viðurkenn-
ingu».
En það var ekki þessum unga
manni líkt að láta deigan síga.
Áfram hélt hann að senda frá sér
bækur, oftast árlega en stundum
með smáhléum. Honum tókst að
varðveita bæði lífstrú sína og
lífsþrótt. Og hæfileg fjarlægð frá
yrkisefni veitti honum víðari yfir-
sýn; þama gafst þó tóm til að end-
urskoða reynslu sína, vinna úr
henni. Fyrst tók hann sér smáhvíld
frá alvöramálum stóra heimsins og
setti saman nokkrar bama- og
unglingabækur. Þess konar ritstörf
vora þá í minni metum en nú. En
böm lásu þá mikið; og þakklátari
lesendur var hvergi að fyrirhitta.
Og Óskar Aðalsteinn komst að raun
um að veröldin var ekki aðeins full
af mismunandi háleitum hugsjónum
og persónum sem hver um sig gat
talist merkileg á sína vísu; hún var
líka skemmtilega smáskrítin; sér-
hver hlutur hafði hliðar tvæn hina
alvarlegu og hina kómísku. Þannig
lýsa Kosningatöfrar þeim háalvar-
lega en jafnframt spaugilega kapp-
leik sem kosningabarátta var um
þetta leyti í fámennu kjördæmi úti
á landi þar sem barist var um at-
kvæði hvert og eitt orð eða svip-
brigði frambjóðanda gat ráðið úr-
slitum um gæfu hans á kjördegi.
Kosningatöfrar er í röð skemmti-
legri skáldsagna sem út kpmu á
sjötta áratugnum og átti skilið
meiri athygli en hún hlaut.
En nú verður að fara fljótt yfir
sögu og stikla á stóra því sífellt
bætti Óskar Aðalsteinn við ritsafn
sitt, bæði að magni og fjölbreytni.
Hér skulu nefndar — og þá nánast
af handahófi — bækumar Vonglað-
ir veiðimenn, Lífsorrustan, Ur dag-
bók vitavarðar, í röstinni og Fyrir-
burðir á skálmöld. Hin síðast talda
gerist á heimsstyrjaldaráranum
síðari; segir meðal annars frá
sveitapilti sem gerist sjómaður í
millilandasiglingum og tekur sér
síðan fyrir hendur að hjálpa sjúkum
og hrjáðum. Meginstefið felst hins
vegar í þeirri staðreynd «að hugar-
birtan er það eina ljós, sem maður-
inn býr við». Höfundurinn hefur nú
fært sig um set því upplýst er að
bókinni sé lokið á «Reykjanesvita,
á voijafndægri 1982». Oskar Aðal-
steinn hafði varið ævinni sem út-
vörður mannheima — líkt og land-
vættimar forðum! Hann hafði farið
á mis við daglegt andríki kaffihúsa
og uppörvun Ijölmennis. Langvar-
andi sambúð við náttúraöflin setja
svip á skáldverk hans. Borgarbúinn
sér náttúrana gjarnan sem eitthvað
dautt og kalt. Hinn, sem lifir / og
með náttúranni veit hins vegar að
hún er bæði full af lífi og síbreyti-
leg. Og vissulega býr hún ekki að-
eins yfir sínum framstæða mætti
heldur líka sínum duldu öflum. Það
era dulmögnin í manninum og
náttúranni sem yfirskyggja skáld-
verk eins og Fyrirburði á skálmöld.
Yfir fólki og atburðum sögunnar
hvílir skuggi styijaldar og dauða.
Gegnum hann skín svo ljós það sem
hver og einn getur látið stafa frá
verand sinni ef hann aðeins gefur
sér tóm til að hlýða á röddina í
bijósti sínu.
Hálf öld er nú liðin síðan Óskar
Aðalsteinn sendi frá sér Ljósið í
kotinu. Þá þegar hafði hann komist
að raun um að lífið er brothætt og
að skáldsagnahöfundur verður að
fara að söguhetjum sínum með
fullri gát. Þá var hann ungur. Nú
er hann orðinn sjötugur, fæddur
1. maí 1919. Tíminn heldur sínu
striki.
Óskar Aðalsteinn er raunar
yngstur — og þar með síðastur
þeirra höfunda sem skrifuðu í
kreppunni og mótuðust af henni.
Hann var harður, skólinn sá. Svo
kom stríð og hemám að ógleymdum
stríðsgróðanum með öllu því umróti
sem hann hafði í för með sér; síðast
eftirstríðsárin með breyttu gildis-
mati, jafnt í lífi og listum. Að lifa
þetta allt og festast ekki í sínu
gamla fari er ærið afrek út af fyrir
sig. Kreppuskáldið varð að laga sig
að gjörbreyttum aðgtæðum; byija
upp á nýtt!
Óskar Aðalsteinn hefur lengst
af staðið fjarri hringiðu atburð-
anna. I því hefur falist bæði styrk-
ur hans og veikleiki. Samneytis við
Qöldann hefur hann ekki notið og
vel má vera að verk hans gjaldi
þess í einhveiju. En með því að
standa álengdar hefur hann getað
lagt hlutlægara mat á yrkisefni sín.
Vafalaust hafa nágrannar hans,
bjargið og brimaldan, hvíslað í eyra
hans mörgum vísdómi sem ekki
fæst í ærastu þéttbýlisins. í tvenn-
um skilningi hefur hann fundið til
í stormum sinna tíða. Og staðið af
sér öll veður.
* * *
í tilefiii af 70 ára afinæli Óskars
Aðalsteins verður einn liður í dag-
skrá á hátíðarsamkomu verkalýðs-
félaganna, sem haldin verður í
Stapa í Njarðvík, helgaður honum
og verkum hans. Þar mun Hilmar
Jónsson ávarpa höfundinn og lesið
verður upp úr skáldverkum hans.
Óskar Aðalsteinn tekur á móti
gestum í Sjálfstæðishúsinu í
Njarðvík eftir kl. 4 á afmælisdaginn
1. maí.
Blökk tilbrigði
Myndlist______________
Bragi Ásgeirsson
Það er sérstæð og áhugaverð
sýning, sem listakonan Sigríður
Asgeirsdóttír hefur sett upp í
kjallarasölum Norræna hússins.
Sigríður, sem er glerlistamaður,
hefur víða komið við í sinni sér-
grein, þótt þetta sé hennar fyrsta
veigamikla sýning hér á landi.
Menntun sína hlaut hún í lista-
skólanum í Edinborg, en hafði áður
numið í tvö ár í Myndlistarskólan-
um í Reykjavík.
Hún hefur tekið þátt í ýmsum
samsýningum og þeim flestum á
erlendri grand og eina einkasýn-
ingu hefur hún haft í Slunkaríki á
Isafírði. Þá hefur hún hlotið marg-
víslegar viðurkenningar á ferli
sínum, þótt ekki séu nema 5—6
ár síðan hún lauk námi, og að auki
gert fjölda listskreytinga fyrir opin-
bera aðila og einstaklinga.
Það er auðséð af sýningunni að
dæma að Sigríður vill fara sínar
eigin leiðir í listsköpun sinni og að
hún er metnaðarfullur fulltrúi á
sviði glerlistar.
Eins og allir mega vita, þá er
gler ákaflega litfagurt og fallegt
og því næsta auðvelt að ná áferðar-
fallegum árangri, sem hrífur augað
og gengur í fólk. En Sigríður fer
þá leið, sem kannski er síst til vin-
sælda hérlendis og notar mest mjög
dökka og svarta tóna eða næsta
litlaus grá tilbrigði. Og listsköpun
hennar einkennist að auki af form-
rænum tilraunum í allar áttir í stað
þess að nota annaðhvort klassíska
gluggaformið eða þá kringlótt
form.
Einkum er það þríhyrnda formið
sem mjög sækir á í listsköpun
Sigríðar og þá bæði í stóram og
smáum stærðum, en einnig koma
fram hvers konar óregluleg form.
Og þetta allt er styrkur sýning-
arinnar út og í gegn og eini veik-
leikinn virðist sá, að hún er sett
upp á röngum breiddargráðum, þar
sem menn eru ekki tilbúnir að
Sigríður Ásgeirsdóttír
meðtaka jafn óvenjulega og fram-
úrstefnulega tegund af glerlist.
Það er satt að segja erfitt að
gera upp á miili verkanna á sýning-
unni sakir formrænnar íjölbreytni
þeirra, en í heild virkar þessi sýn-
ing vel á mig og hún er ótvíræður
sigur fyrir hina ungu listakonu.
Leirlist
í Vestari gangi Kjarvalsstaða
hefur Ragna Ingimundardóttir
komið fyrir miklum Qölda stórra
leirvasa og skála.
Ragna sýndi á sama stað fyrir
tveim áram, ef ég man rétt, og
vakti sú sýning góða athygli.
Það er eftirtektarvert við þessa
sýningu, hve Ragna vinnur í fyrir-
ferðarmiklum stærðum, sem er
næsta óvenjulegt um hérlent leir-
listafólk nú til dags. Og annað,
sem er athyglisvert, er hve sígild
vinnubrögð hún temur sér. Minna
vasamir stundum á ævafom
vinnubrögð, en það mun einkenn-
andi fyrir sumt núlistafólk að leita
langt aftur í fortíðina að fyrir-
myndum og aðferðum og það jafnt
í listiðnaði sem hinni sígildu mót-
unarlist.
Ragna er gjöm að hlaða vasana
skreytiformum og leiðir það hug-
ann einnig til fortíðarinnar og þá
einkum framstæðra þjóðflokka.
Það er þó svo að sjálft aðal-
formið vill á tíðum drakkna, ger-
ist skreytiformið fullágengt, og
Ragna Ingimundardóttir
það á vissulega einnig við hjá
Rögnu og þannig tel ég það vera
heillegustu vasana, er listakonan
gætir hófs, eða að sjálf skreyting-
in falli fagurlega að hinu sérstaka
formi vasanna.
En auðséð er á sjálfum vösun-
um, að Ragna er gædd ágætri
formkennd og er á góðri þroska-
braut.
Art Hún
Að Stangarhyl 7, sem er í næsta
nágrenni við nýju Mjólkurstöðvar-
bygginguna, haífa fimm stórhuga
listakonur hreiðrað um sig í glæsi-
legri nýbyggingu.
Hafa þær allar vinnuaðstöðu á
staðnum og eru nú með sýningu á
nýjum verkum sínum sem stendur
til 1. maí.
Listakonumar fimm era þær
Elínborg Guðmundsdóttír, sem
fæst við leirlist, Erla B. Axels-
dóttir (málverk), Helga Ármanns
(grafík), Margrét Salome Gunn-
arsdóttir (leirlist) og Sigrún
Gunnarsdóttir (leirlist).
Ekki verður annað sagt en að
vinnuaðstaðan sé hin ákjósanleg-
asta enda minnist ég þess ekki að
hafa komið inn í jafn glæsileg húsa-
kynni listafólks, sem er að leggja
út á listabrautina.
Er því mikill framkvæmdahugur
sem hér liggur að baki og þá ekki
síst vegna þess að verkstæðið ligg-
ur ekki á alfaraleið. En við þáð
má ætla að listakonumar fái meira
næði til listrænna athafna og að
sjálfsögðu munu þær dreifa verk-
um sínum í listaverslanir á milli
þess sem þær hafa væntanlega
verkstæðissýningar, svo sem þessa
fyrstu. Allt er mjög vel skipulagt
og vinnuaðstaðan t.d. mun betri
og andrúmið skemmtilegra en í
MHÍ.
Sýningin sjálf er hin ásjálegasta
og minna skal á að slík framkvæmd
hefði verið stórviðburður fyrir ein-
ungis fáeinum áram og er raunar
enn dijúgur viðburður. Þar getur
allt í senn að líta Qölþætta og vand-
aða leirlist, stórar og smáar teikn-
ingar, grafík, málverk og jafnvel
einn stóran skúlptúr, er býður gest
og gangandi velkominn er inn í
húsakynnin er gengið.
Er ástæða til að óska hinum
hugumstóra valkyijum velgengni,
vinnufriðar og listrænnar grósku í
framtíðinni.
SMAMYNDIR
í listhúsinu „Undir pilsfaldinum"
sýnir um þessar mundir Sigur-
laugur Elíasson 34 þrykkmyndir,
tréristur, plastþrykk og einþrykk.
Allar era myndimar í smærra lag-
inu og á stundum virka þær sem
skreytingar við ljóð, sem kann að
stafa af því, að höfUndurinn hefur
einnig fengist við ritstörf og m.a.
gefið út tvær bækur.
Sigurður stundaði nám við mál-
aradeild MHÍ á áranum 1979—83
og hefur haldið sjálfstæða sýningu
í Listasafni ASÍ árið 1985 — sýndi
þar málverk og grafík. Einnig hef-
ur hann haldið sýningar á Sauðár-
króki og Borgarfirði eystra.
Það er einhver skáldleg æð, sem
gengur eins og rauður þráður í
gegnum myndveröld Sigurðar á
sýningunni núna og þannig era
þetta flest einfaldar smámyndir,
þar sem ekki er lögð mikil áhersla
á sjálfan skurðinn, en þeim mun
meiri á sjálfa innsæja tjáninguna.
Einna sterkast kemur þetta til
skila í myndum eins og „Blýlýsi"
(12), Portrett, I og II (18 og 19)
svo og myndinni „Talað inn í svefn“
(22). Þessar myndir höfðuðu mest
til mín og höfðu yfir sér mestan
listagrafískan svip.
HAPPDRÆTTIDVAIARHEIMIUS ALDRADRA SJÓMANNA 1