Morgunblaðið - 28.05.1989, Blaðsíða 14

M.ORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28. MAÍ 1989
14
Hver klauf flokkínn
og' hvenær?
„Guð hjálpi mér með vinina, um óvinina get ég séð sjálfur."
Þessi fleyga setning sem ég man ekki lengur hver sagði, kom mér
í hug, þegar ég ákvað að hugsa upphátt um þann klofhing sem
varð í Borgaraflokknum í síðasta mánuði. Þetta mál hefiir að
vonum valdið mér miklum heilabrotum og hugarangri: Hvað hafl
valdið klofiiingnum og hvort einhveijar ástæður aðrar en þær
sem dregnar hafa verið fram hafi spilað inn í atburðarásina. Vita-
skuld verður að taka hugrenningum mínum með varúð þar sem
ég er einn af þátttakendum. Ég skal samt reyna að kafa ofan í
málið af raunsæi og á sem hlutlausastan hátt.
Að sjálfsögðu tók það mig
sárt þegar tveir félaga
minna ákváðu að segja
skilið við þingflokk Borgara-
flokksins og stofna nýjan flokk.
Eftir á að hyggja er mér hins
vegar Ijóst að klofningur var óum-
flýjanlegur og hlaut fyrr eða síðar
að verða. Því miður var ástandið
orðið þannig undir lokin að til-
raunir til sátta voru þýðingar-
lausar. Hveijum var um að kenna
hvemig komið var ætla ég ekki
að fullyrða hér en sökina má
eflaust fínna innan flokksins sem
utan, í persónuleika manna og
skoðunum þeirra.
Þegar ég rifja upp stofnun
flokksins er mér ljóst að meiri
áhersla var lögð á að hafa sigur-
inn sem stærstan heldur en að
velja á framboðslista fólk sem
hafði svipaðar skoðanir. Enda
kom það í ljós þegar upp var stað-
ið að það fólk sem myndaði þing-
flokkinn var með ólíkar lífskoðan-
ir og mismunandi bakgrunn.
Markmiðin voru líka ólík og menn
vildu fara mismunandi leiðir að
þeim markmiðum. Framan af háði
þetta ekki starfi þingflokksins því
sú ríkisstjórn sem tók við að
afloknum kosningum
hafði mikinn meiri-
hluta að baki sér svo
aldrei þurfti að taka
afstöðu til mikil-
vægra mála með það
í huga að afstaðan
breytti einhveiju fyr-
ir framgang málsins.
Þá var almenn
óánægja með þá
nKÍsstjóm innan
þingflokksins og
menn voru tilbúnir til
að leggja hart að sér
til að fá hana frá.
Eftir að hún fór frá
völdum má segja að
staðan hafi breyst.
Flestir voru á því að
reyna skyldi að kom-
ast í stjómaraðstöðu,
þeirra á meðal var Albert sem
leiddi flokkinn. Fljótlega kom í
ljós að Alþýðubandalagið og að
því er mér virtist líka Alþýðuflokk-
urinn og Framsóknarflokkurinn
höfnuðu Albert sem ráðherra.
Sneri hann sér þá að Sjálfstæðis-
flokknum og vildi mynda banda-
lag með þeim flokki og lýsa því
yfir að hvorugur flokkurinn færi
í ríkisstjórn nema hinn kæmi
með. Þessa stefnubreytingu vild-
um við hinir þingmennirnir ekki
fallast á og töldum að slík yfirlýs-
ing væri óráðleg og hættuleg
Borgaraflokknum.
Þessi tímapunktur
markaði upphaf þess
að flokkurinn klofn-
aði. Albert vildi
ganga í átt til Sjálf-
stæðisflokksins en
flest okkar kærðum
okkur ekkert um að
vera aftaní vagn í
þeim flokki. í stjórn-
arandstöðunni sem í
hönd fór kom enn
þetur í ljós áhersla
Alberts á náið sam-
starf við Sjálfstæðis-
flokkinn og verð ég
að viðurkenna að ég
hafði veralegar
áhyggjur af þeirri
þróun. Hápunkturinn
var bráðabirgðalögin
en Albert lagði mikla
HUGSAÐ
upphAtt
ídagskrifar
Guömundur Agústsson
þingmabur
Borgaraflokks.
áherslu á að við ynnum með hinum
stjórnarandstöðuflokkunum að
breyt.jngartillögum og greiddum
atkvæði á sama hátt og þeir á
móti lögunum. Gengi það eftir þá
var ljóst að stjómin var fallin.
Er Iögin komu til atkvæða í
neðri deild 21. desember var Al-
bert nýbúinn að taka ákvörðun
um að þiggja boð utanríkisráð-
herra um að gerast sendiherra í
ú
París. Á þingflokksfundi deginum
áður var tekin sú ákvörðun af
meirihluta þingflokksins að sitja
hjá við atkvæðagreiðsluna og
bjarga þannig ríkisstjórninni frá
falli. Eftir að ákvörðunin hafði
gengið eftir í þinginu var ljóst að
flokkurinn var klofinn enda fór
Albert í ræðustól og lýsti því yfir
að stefnubreyting hefði orðið inn-
an Borgarflokksins.
ÁTQRGI
HINS KÍNVERSKA
liliNIITill
VOLDIN
íhaldsmönnum fyrir tveimur árum
og varð að víkja úr stöðu flokksleið-
toga.
„Stjórnleysi“
Uppreisnarástandið hófst þegar
námsmenn hófu mótmælasvelti á
Torgi hins himneska friðar 13. maí
Tveimur dögum síðar kom Míkhaíl
Gorbatsjov sovétleiðtogi í fjögurra
daga heimsókn, sem átti að færa
samskipti Kínveija og Rússa í eðli-
legt horf, en hvarf í skugga upp-
reisnarinnar. Hundruð þúsunda
höfðu safnazt saman í miðborg
Peking og mótmælin breiddust út
til annarra borga.
Þegar Gorbatsjov sneri aftur til
Moskvu 18. maí komst sá orðrómur
á kreik að Deng hefði sagt af sér.
Álit Dengs beið mikinn hnekki og
hann virtist hafa rannið skeið sitt
á enda.
Li Peng og Zhao Ziyang heim-
sóttu hungurverkfallsmenn í
sjúkrahúsi. Zhao átti frumkvæði að
sáttatilraunum, en Li neitaði að
semja við leiðtoga námsmanna og
tók harða afstöðu.
Umbótasinninn Zhao hefur þótt
snjall stjórnmálamaður og var tal-
inn líklegasti arftaki Dengs eftir
að hann var skipaður flokksleiðtogi
í stað Hao Yaobangs og varafor-
maður hermálanefndar flokksins.
Stuðningur umbótasinna við hann
var þó hálfdræmur vegna erfiðleika
í efnahagsmálum.
Li, sem er kjörsonur Chou En-
lais og lærði verkfræði í Sovétríkj-
unum, tók við stöðu- forsætisráð-
herra þegar Zhao varð flokksleið-
togi. Hann þykir litlaus. Þegar
mótmælin hófust í síðasta mánuði
virðist Deng hafa tekið hann undir
sinn vemdarvæng og snúið baki við
Zhao.
Herlög
Daginn eftir brottför Gorbatsjovs
sárbændi Zhao nemendur á Torgi
hins himneska friðar að hætta mót-
mælasvelti. Síðan hvarf hann sjón-
um. Hann virtist hafa beðið lægri
hlut fyrir Li Peng og boðizt til að
segja af sér vegna stuðnings við
nemendur — eða verið sviptur völd-
um.
Nokkrum klukkustundum síðar
lýsti Li yfir herlögum í Peking og
skipaði hernum að binda enda á
stjórnleysi. Þúsundir hermanna
studdir skriðdrekum og brynvörð-
um bílum umkringdu borgina en
hundrað þúsunda óvopnaðra nem-
enda og venjulegra borgara hlóðu
götuvígi og vömuðu þeim leið inn
í Peking. Herliðið hikaði við að ráð-
ast gegn mannfjöldanum.
Seinna var frá því skýrt að Qin
Jiwei landvarnaráðherra hefði lagzt
gegn því að herlögum yrði lýst yfir.
Talið var að Qui nyti stuðnings
meirihluta yfirmanna hersins en
hann „hvarf“ föstudaginn 19. maí
um leið og flestir stjómmálaleið-
togar Kína. Deng mun hafa farið
til borgarinnar Wuhan ásamt syni
sínum.
Harka Li Pengs vakti reiði í Pek-
ing. Herlögin voru að engu höfð
og tugþúsundir höfðust við á Torgi
hins hinmneska friðar um síðustu
helgi. Þremur dögum eftir að her-
lögin voru sett virtist hluti herliðs-
ins utan við Peking hafa horfið aft-
ur til búða sinna. Foringi í hernum
sagði: „Við munum aldrei skjóta á
alþýðuna."
Valdabarátta
Óljósar fregnir bárast af harðn-
andi valdabaráttu. Efasemdir um
að Li héldi enn um stjómartaumana
breiddustút. Stuðningsmenn Zhaos
sögðu að hann hefði komið til skrif-
stofu sinnar eftir þriggja daga
„veikindafrí“, sem hann hefði tekið
sér til að mótmæla herlögunum.
„Zhao er aftur tekinn við stjórn-
inni,“ sagði erlendur fulltrúi.
Æ betur kom í ljós að yfirmenn
hersins gegndu lykilhlutverki í
valdabaráttunni. Nemendurnir í
Peking dreifðu flugmiðum, þar sem
sagði að Zhang Aiping, fyrram
landvamaráðherra, og sjö fyrrver-
andi herforingjar hefðu lýst sig
andsnúna því að herlögum yrði
framfylgt og farið formlega fram á
að þau yrðu felld úr gildi.
Kínverska forystan lamaðist
vegna valdabaráttunnar og virtist
ekki ráða við ástandið. Fréttir um
fund í æðstu forystunni stönguðust
á. Sumir sögðu að fast hefði verið
lagt að Li að segja af sér og að
Zhao hefði staðið af sér árásir,
þótt Li væri ekki sigraður. Aðrir
sögðu að Zhao hefði verið sakaður
um „fjóra glæpi“ — meðal annars
um að hafa „sýnt veiklyndi gagn-
vart hreyfingu nemenda."
Opinberar fréttir virtust gefa til
kynna að Li hefði beðið lægri hlut,
en bæði stuðningsmenn hans og
Zhaos dreifðu villandi upplýsingum.
Qian Qichen utanríkisráðherra
sagði að Zhao væri enn flokksleið-
togi og það var fyrsta opinbera
staðfestingin á því að hann hefði
ekki sagt af sér.
„Leppur Dengs"
„Einblínið ekki á Li Peng — hann
er leppur Dengs,“ sagði kínverskur
háskólamaður. „Það sem er að ger-
ast er ekki barátta milli stjórnarinn-
ar og nemenda, heldur barátta inn-
an forystunnar um þá leið sem Kína
á að fara,“ sagði hann. „Deng er
lykilmaðurinn núna,“ sagði
kínverskur blaðamaður. „Herinn
mun reyna að halda áliti sínu með
því að víkja honum til hliðar án
þess að grafa undan afrekum hans
og öllu því sem hann stóð fyrir.“
„Deng á enga möguleika úr því
sem komið er, “ sagði vestrænn
stjórnarerindreki. „Allir vita að
hann stendur, á. bak við þá sem
hvöttu til að herlög yrðu sett.“
Aðrir sögðu að ef Li tækist að fá
herinn til að bijótast inn í miðborg
Peking kynnu Deng og Li að geta
haldið völdunum í nokkurn tíma,
en ekki lengi.
„Þeir hafa eyðilagt möguleika
sína,“ sagði erlendur stjómarerind-
reki. „Fyrst í stað beindust þessar
mótmælaaðgerðir ekki gegn komm-
únistum, en það hefur breytzt
síðustu daga. Fólk er farið að halda
að vandamálið sé ekki spillt valda-
forysta, heldur kerfið sjálft.“
Flokkurinn virtist tæplega geta
treyst á stuðning hersins lengur og
margir fóru að efast um að flokkur-
inn gæti haldið áfram að gegna
„forystuhlutverki", ef engar um-
bætur yrðu gerðar á honum. Eftir
að herlög voru sett var þess krafizt
að stofnuð yrðu nemenda- og verka-
lýðsfélög og áfram verður haldið
að beijast fyrir þeim kröfum. Er-
lendir fréttaritarar í Peking benda
á að nemendur hafi farið með
stjórnina í miðborg Peking síðustu
daga án hjálpar stjórnvalda og
hægt verði að vitna í það fordæmi
síðar.
Veikur stuðningsmaður
Meðan þannig var bollalagt kom
Hu Gilli, fulltrúi í stjómmálaráðinu,
til liðs við Zhao. Annar stuðnings-
maður hans, Wan Li, formaður
fastanefndar Alþýðuþingsins, hætti
við opinbera heimsókn í Banda-
ríkjunum, í orði kveðnu af heilsu-
farsástæðum, og flýtti sér heim.
Námsmenn og nokkrir þingmenn
vildu að hann beitti sér fyrir því
að herlögin í Peking yrðu felld úr
gildi og Li yrði rekinn. Talið var
að hann mundi kalla fastanefndina
saman.
Síðan fékk flugvél Wans ekki
lendingarleyfi í Peking og hún varð
að lenda í Shanghai. Kínverska
fréttastofan sagði að hann væri þar
undir læknishendi.
Um miðja vikuna var talið að
70.000 manna velbúið herlið væri