Morgunblaðið - 04.06.1989, Blaðsíða 2

2 C
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4. JÚNÍ 1989
Helgi Hallvarðsson skipherra lét úr höfii á Oðni í vikunni.
Helgi Hallvarðsson skip-
herra hefur verið við stjórn-
völinn á varðskipum íslend-
inga í nær aldarQórðung.
Hann er löngu þjóðkunnur
fyrir störf sín þjá Landhelg-
isgæzlunni, snerpu og harð-
fylgi I landhelgisstríðunum
við Breta en lipurð að öllu
jöfnu þannig að flestir hafa
ætíð verið sáttir við sinn hlut
sem við hann hafa átt, jafii-
vel þótt hann hafi orðið að
setja þeim stólinn fyrir dyrn-
ar í nafiii landsins laga. Helgi
Hallvarðsson er hinn
dæmigerði sjómaður, góður
félagi, áræðinn, kappsfullur
og skemmtilegur. Hann byij-
aði sem viðvaningur hjá
Landhelgisgæzlunni árið
1946 á litla Oðni hjá Eiríki
Kristóferssyni, þá 15 ára
gamall. Síðan hefiir hann
verið hjá Landhelgisgæzl-
unni nær óslitið, að undan-
skildum þeim árum sem
hann var í siglingum á frakt-
skipum til þess að ná sér í
siglingatíma fyrir Stýri-
mannaskólann.
F17TTP
ÁRNA JOHNSEN
Tímabært að byggja
nýtt varðskip
Helgi fór með varðskipið Óðin út
í vikunni en við spjölluðum við hann
áður og spurðum fyrst hvort and-
rúmsloftið hefði breyst með árunum
meðal sjómanna á miðunum í garð
Gæzlunnar. „Stemmningin hefur
breyst til batnaðar," svaraði Helgi,
„menn eru famir að skilja mun
betur að eftirlitið með veiðarfærum
og fiskstærð er nauðsynlegur þátt-
ur í starfi til heilla framtíðinni og
sem betur fer er vaxandi samstarf
um lokun svæða og fleiri þætti sem
taka verður á eftir aðstæðum hveiju
sinni. Menn horfa tvímælalaust
raunsærri augum á vemdunarsjón-
armiðin og fyrirbyggjandi aðgerðir
í framkvæmd.
Hlutskipti Lándhelgisgæzlunnar
hefur einnig breyst frá því að beij-
ast við landhelgisbijóta og í fyrir-
byggjandi aðgerðir að verulegu
leyti. Nú er allt veiðisvæði lands-
flotans innan okkar eigin marka
og ábyrgðin stendur okkur nær.
Það er sem betur fer orðið sjald-
gæft að brotið sé gegn þeim reglum
sem settar hafa verið, en eftirlitið
mætti þó vera meira, það er oft
takmarkað og ekki nærri eins skil-
virkt og það gæti verið. Sérstaklega
á þetta við um veiðieftirlitið og
smáfiskadrápið. Reyndar eru varð-
skipin allt of fá. Það að láta í raun
eitt og hálft varðskip starfa yfir
sumartímann er náttúrulega óttaleg
sýndarmennska, því skipin eru
einnig að hluta í þjónustu við vita
og annað sem til fellur. Ég tek
heilshugar undir orð Gunnars Berg-
steinssonar forstjóra Landhelgis-
gæzlunnar um nauðsjm þess að
heija nú þegar smíði nýs varðskips.
Landhelgisgæzlan er útvörður
íslenska lýðveldisins eins og Jóhann
Hafstein orðaði það á sínum tlma
og þetta er því spuming um virð-
ingu og aga einnar þjóðar. Það fer
nefnilega ekkert á milli mála að
útlendingar fylgjast vel með styrk-
leika okkar í landhelgisvömum og
auk þess verðum við að gæta að
því að við höfum tekið að okkur
leitar- og björgunarstarfsemi á Atl-
antshafinu. Það er ekki nóg að
hafa flugvélar, það þarf líka skip
og það þarf að hugsa það dæmi til
enda með eðlilegri endumýjun.
í daglega eftirlitinu sjáum við
,J>að eru stórar
stundirþegar
cum erhjargaö“
„Á sinn hátt er-
um við varð-
menn íslands-
strandar,“ segir
Helgi Hallvarðs-
son skipherra í
nær aldar-
fjórðung
um möskvastærð, fiskstærð og bún-
aðarskoðun og það veitir ekkert af,
enda hefur þetta eftirlit komið mjög
vel út. Ef um of smáan fisk er að
ræða reynum við að finna út af
hvaða svæði fiskurinn er og þá
ræðumwið málin við skipstjórana á
þeim togskipum sem era á svæð-
inu. Síðan látum við fiskifræðing-
ana vita um hlutfall smáfisks í af-
lanum og leggjum til stærð viðkom-
andi lokunarsvæðis. Venjan er að
það sé samþykkt."
„Skömm í hattinn" í
afinælisgjöf
„Það sem mér likar best við starf-
ið er fjölbreytnin. Það er alltaf ein-
hver hreyfing, alltaf eitthvað við
að vera og svo vinnum við til skipt-
is á skipunum, flugvélunum og
skrifstofunni, við þjálfun og sitt-
hvað fleira."
Oft koma óvænt atvik upp í hita
leiksins og Helgi rifjaði eitt upp frá
landhelgistöku. Togbátur var fyrir
innan mörkin, sagði hann, og það
var siglt að honum á fullri ferð og
gerðar mælingar. Þegar varðskipið
kom að honum var hann búinn að
hífa trollið inn, en þá tekur báturinn
stóran hring og siglir á mitt varð-
skipið, ekki þó beint á það heldur
rakst hann á það miðskips. Skip-
herrann varð kolvitlaus og kallaði
í talstöðina til skipstjórans og spurði
hveiju sætti. Skipstjórinn sagðist
verða að segja eins og væri að þeg-
ar hann sæi varðskip yrði hann svo
hræddur að hann vissi ekki hvað
hann gerði.
Eiríkur Kristófersson átti til að
vera meinfyndinn í svöram ef sá
gállinn var á honum. Gamalreyndur
starfsmaður hjá Gæzlunni var að
segja Eiríki að næsta dag væri
hann búinn að vera í 30 ár hjá
Gæzlunni og taldi líklegt að hann
hlyti að fá einhveija gjöf frá ríkinu
á þessum merkisdegi fyrir vel unn-
in störf.“ „Ætli þú fáir ekki sömu
gjöf og ég fékk þegar ég var búinn
að vera í 30 ár hjá Gæzlunni," svar-
aði Eiríkur. Hinn uppveðraðist allur
og spurði með glampa í augum
hvaða gjöf það hefði verið. „Skömm
í hattinn," svaraði Eiríkur að
bragði.
„Ég var að fiska fisk, en
varðskipið að fiska mig“
„Mér finnst það einkennandi fyr-
ir sjómenn," sagði Helgi, „að þeir
taka meira tillit til þeirra raka sem
liggja fyrir í hveiju máli en aðrar
stéttir þessa lands. Þeir reyna að
vísu að ganga eins langt og þeir
geta, eins og fylgir veiðimennsku,
en ég tel að sjómenn búi yfir meiri
tillitssemi í þessum efnum en aðrir
landsmenn.
Guðbjöm heitinn Jensson skip-
stjóri lýsti einu sinni á skemmtileg-
an hátt muninum á togara og varð-
skipi. Hann var að fiska við línuna
út af Snæfellsnesi og eitthvað hefur
hann líklega höggvið nærri línunni,
því hann lýsti því þannig hvemig
varðskip hefði vomað yfir honum
daglangt að hann hefði verið að
reyna að veiða fisk, en varðskipið
hefði verið að reyna að fiska hann.
Landhelgisstríðin vora sérstakur
kapítuli. Hvert þorskastríð hafði sín
einkenni. Það fyrsta var taugastríð,
það þriðja og síðasta var stutt og
harðsnúið með hörðustu átökum
sem byggðust á afli. Þetta var eftir-
minnilegur tími þegar maður lítur
til baka. Þó fann maður ekki til
smæðar þjóðarinnar í þessum slag
og mér fannst við standa breska
stórveldinu fyllilega á sporði í
stjómun skipa og sjómennsku og
litla tækið okkar, klippumar, réðu
þeir ekki við þrátt fyrir ítrekaðar
tilraunir. Það var merkilegt hjá þjóð
sem hefur sýnt snilli sína bæði í
kjamorkuþróun og leisergeislum."
Erfiðast þegar um líf og
dauða er að tefla
„Þú spyrð hvort ég væri til í
svona slag aftur? Ég veit ekki
hveiju skal svara. Maður var feginn
þegar þessu var lokið og best er
að komast hjá svona átökum. En
við þurfum að hafa allt klárt og
vera til taks þegar og ef eitthvað
kemur upp á. Þess vegna skiptir
miklu máli að okkar tækjabúnaður
til sjós og lands og lofts sé traustur
og vandaður og það á ekki síður
við um mannskapinn sem er lykilat-
riði. Okkar hlutskipti er að veija
það sem hefur áunnist og það er
vandi að veija árangur á heims-
mælikvarða. Þar má ekki slaka á
klónni. Það er svo auðvelt að glopra
niður miklum árangri ef menn
standa ekki á verði. Allt í kring um
landið, utan línu sem innan, era
fiskimið sem margir ásælast en era
vandmeðfarin og mun fleiri munu
ásælast þau í framtíðinni. Ef við
slökum á í okkar landhelgisgæslu
þýðir það mun harðari sókn ann-
arra, bæði leynt og ljóst.“
Aðspurður um það hvað hefði
verið erfiðast í starfi skipherra í
nær aldarfjórðung svaraði Helgi:
„Þetta hefur verið samfelld vinna
við endalaus verkefni, en það sem
hefur verið erfiðast er oft það
óvænta, þegar um líf og dauða er
að tefla, skipsströnd og skipstapar.
Sem betur fer era mörg ánægjuleg
dæmi f þeim efnum eins og til
dæmis þegar við björguðum fimm
mönnum af Ver á Patreksfjarðar-
flóa 1968, en þá var að reka í
gúmmíbjörgunarbát upp í brim-
skafla við hamrana og höfðu verið
á reki í 5 klukkustundir. Það era
stórar stundir þegar mannslífum
er bjargað. Sjónarmið varðskips-
mannsins er það að hann er hvort
tveggja í senn, á varðbergi og til
hjálpar. Okkar störf era til dæmis
frábrugðin störfum farskipsmanna
að því leyti að hægt er að kalla
varðskipsmenn til lögreglustarfa.
Oft era varðskipsmenn einnig send-
ir í tvísýnu til fámennari staða
vegna þess að eitthvað bjátar á og
ósjaldan þarf þá að treysta á sjó-
mennskuhæfileika þeirra svo að vel
takist til. Sérstakar aðstæður kalla
á slíkt þegar aðrar leiðir era ekki
færar. A þann hátt eram við vakt-
menn íslandsstrandar með teng-
ingu við miðin í kring um landið
og fólkið í sjávarplássunum.“
Klókindi á Kötu
Oft hafa varðskipsmenn þurft að
sýna útsjónarsemi og klækindi eins
og eftirfarandi saga Helga ber með
sér: „Við lentum oft á Katalínuflug-
bátnum, sem við kölluðum Kötu, á
Fagurhólsmýri. Þar staðsettum við
vélina við ákveðinn klett á flugvell-
inum sem við voram búnir að mæla
út í korti og síðan var slegið upp
tjöldum fyrir mannskapinn og sett
upp vakt tveggja manna sem fylgd-
ust með belgísku toguranum sem
vora tíðir gestir fyrir utan Ingólfs-
höfða. Við fylgdumst með þeim í
radamum. Ef fraktskip kom sigl-
andi í átt til þeirra sáum við að
þeir dýpkuðu snarlega á sér af ótta
við að þama kæmi varðskip, en
þegar fraktskipið var komið úr aug-
sýn fóra þeir um leið á grynnri sjó
og þegar einhver læddist inn fyrir
línuna var mannskapurinn ræstur,
vélin rifin á loft og landhelgisbijót-
urinn tekinn. Það var oft líf og fjör
í tuskunum í þessum eltingaleik,
en í tilefni sjómannadagsins vil ég
nota tækifærið og óska öllum sjó-
mönnum og aðstandendum þeirra
til hamingju með daginn." _ /