Morgunblaðið - 04.06.1989, Blaðsíða 15

C 15
forna menningarsamfélagi verið
svipuð þeim í Súðavík og á Suður-
eyri. .
Þótt hér sé fært í stílinn, virðist
um margt mega taka undir þessa
svartsýni um launajöfnun. Mesópót-
amíulögmál þeirra Bjössa og Vilia
hefur staðist nýlokna samninga.
Afstaða Alþýðusambands íslands
til samninga á þessu vori einkennd-
ist af þeim snöggu breytingum sem
orðið hafa á atvinnuástandi. Vax-
andi atvinnuleysi hefur verið ráða-
mönnum við Grensásveg jafnvel
ofar í huga en það kaupmáttar-
hrap, sem launþegar landsins hafa
mátt þola uppá síðkastið. Ef ævi-
ráðnir ríkisstarfsmenn hefðu ekki
fyrstir riðið á samningsvaðið, er
líklegt að ASÍ hefði samið um lægri
krónutöluhækkun en BSRB. ASÍ
hefði hins vegar aldrei sætt sig við
lægri samninga en bræður þeirra í
BSRB. Ríkisstarfsmenn hafa
tvímælalaust dregist aftur úr í laun-
um miðað við almennan markað.
Árið 1986 voru dagvinnulaun BSRB
félaga um 13% lægri en laun skrif-
stofufólks innan ASÍ, á síðasta ári
voru laun þeirra hins vegar um 22%
lægri.
„Fram þjáðir menn“ með
hundrað þúsund
Meðaldagvinnulaun í Félagi há-
skólakennara voru í desember sl.
um 92.000 kr. samkvæmt Frétta-
riti Kjararannsóknarnefndar opin-
berra starfsmanna, eða um 37 þús-
und krónum hærri ení BSRB, sem
mælist 67%. Samningar tókust við
þetta félag þann 27. apríl sl. í þess-
um samningi bar minna á um-
hyggju fyrir kjörum kvenna og ann-
arra láglaunahópa en í BSRB samn-
ingum. Samningamir byggðu á pró-
sentuhækkunum í stað krónutölu-
hækkana, upphafshækkunin var
2,65% sem svarar til um 2.500
króna hækkunar dagvinnulauna
háskólakennara. Meginnýmælið í
þessum samningi er hins vegar
aukin framlög til rannsóknarstarf-
semi Háskólans. Gert er ráð fyrir
16 milljónum í sjóð á þessu ári og
30 milljónum á því næsta. Sé þessu
fé skipt jafnt á þau 315 stöðugildi
sem talin eru í þessu félagi koma
um 50 þúsund í hlut hvers þeirra,
eða sem svarar 6.350 krónum á
hvern mánuð samningstímans.
Reglugerð um úthlutun úr þessum
rannsóknarsjóði liggur ekki fyrir,
MORGUNBLAÐIÐ MANNLIFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 4. JÚNÍ 1989
en ljóst er af ummælum forsvars-
manna háskólakennara að hér er
um launauppbætur að ræða.
Með þessum samningi var flóð-
gátt opnuð og samningar BHMR
voru á þeim nótum, en enn, að
mati fjármálaráðherra, innan
launaramma ríkisstjómarinnar.
Meðaldagvinnulaun háskóla-
menntaðra ríkisstarfsmanna innan
BHMR vom í desember sl. kr.
75.000 og heildarlaun þeirra um
115.000. Um helmingur aðildarfé-
laga BHMR vom í verkfalli í réttar
6 vikur. Tekjutap þeirra í verkfall-
inu var því á að giska 160 þúsund
kr. per meðalmann. Hætt er við að
nokkurn tíma taki BHMR-ara að
bæta sér upp þetta tekjutap. Upp-
hafshækkun samkvæmt þessum
samningi er 3,35% og 5,35% fyrir
HÍK. Þessar prósentur svara til
rúmlega 2.500 króna á meðallaun,
en tæplega 4.000 á hæstu laun.
Þá er kveðið á í samningnum um
1,5% launahækkun 1. september
1989, 1. nóvember 1989, 1. janúar
1990 og 1. maí s.á. í ofanálag fá
verkfallsmenn greiddar um 20.000
króna „stríðsskaðabætur", sem er
einsdæmi. Krafa BHMR-ara var að
fá sömu laun og greidd em fyrir
sambærilega menntun á einka-
markaði, sk. markaðslaun. Komið
er til móts við þessa kröfu með
því, að nefnd skal endurskoða
launakerfið til þess að háskóla-
menntaðir ríkisstarfsmenn njóti
sambærilegra kjara og menn, með
svipaða menntun og gegna svipuð-
um störfum. Hér er um gríðarlega
umfangsmikla endurskoðun að
ræða og í stað loforða misminnugra
stjórnmálamanna, sem BHMR hef-
ur gjarnan samið upp á, er beitt
dagsektum, þannig að dragist
nefndarálitið „skal greitt upp í
væntanlega hækkun“ með ákveðn-
um hætti.
í samningi BHMR felst því að
launahlutföllum í þjóðfélaginu skal
breytt til frambúðar, háskóla-
menntuðum mönnum í hag. Hvern-
ig koma á í veg fyrir að „ekki valdi
röskun á hinum almenna launakerfi
í landinu“ er vandséð. í þessu sam-
bandi er hollt að minnast kjaradóms
ársins 1963 en þá var ríkisstarfs-
mönnum dæmd 45% hækkun, sem
var tugum prósenta umfram það
sem aðrir sömdu um. Þessi dómur
olli svo sannarlega röskum á hinu
almenna launakerfi í landinu.
ítilefniþjóðhátíðardags Svía 6. júníoghagstæðra samn-
inga við ELECTROLUX-samsteyþuna, veitum við sérstakan
5. júní til lO.júní.
Gegn framvísun þessa miða veitum við
afslátt sem hér segir:
1500 kraf
8.000 kraf
7.500 kr af
8.000 kr af
6.000 kr af
4.000 kraf
5.000 kraf
3.000 kraf
ELECTROLUX
ryksugum
BIV 310-uppþvottavélum
eldavélum
frystiskápum
kœliskápum
N-20-hreerivélum
NF 3244-örbylgjuofnum
RM 212-gaskæliskápum
ATH.: AFSLATTURINN GILDIR AÐEINSTIL 10. JÚNÍ NK.

Vörumarkaðurinn h(.
J Kringlunni - sími 685440
blóðsykur kemur t.d. oft fram hjá
þeim sem svolgra í sig kaffí ásamt
sætabrauði, svo og þeim sem japla
á súkkulaði og þamba kók með.
Þessu fylgir mikið slen þegar til
lengdar lætur. Mikill sykur +
kofTín = eitur. Þá er kaffí mjög
skaðvænlegt á fastandi maga —
getur stuðlað að ýmsum magakvill-
um svo sem ristilbólgu og maga-
sári, auk þess sem það beinlínis
veldur streitu. Hvað kaffið varðar
er það ekki aðeins koffinið sem er
skaðlegt heldur brenndu efnin sem
myndast við framleiðslu þess.
Brennivínið spillir friði en
kaffið heilsu
Margir hafa orðið til að skrifa
um skaðsemi kaffis fýrr og síðar.
Einn skoðanabræðra Gérards Lem-
arquis var Alexander bóndi Bjama-
son sem árið 1860 sendi frá sér
nytsamlegt kver um íslenskar
drykkjaijurtir. Hann taldi skaðsemi
Bakkusar bara barnavípur miðað
við eyðileggingarmátt kaffisins,
aðalheilsuspilli Islendinga um þær
mundir:
„Óhóflegri kaffidrykkju er kennt
um bæði að eyða efnum manna og
spilla heilsunni; og ef það er satt,
að það spilli hundruðum þúsundum
dala, sem árlega gengur til að borga
með kaffi og brennuvín á Islandi,
þá væri slíku fje sannarlega betur
varið á margan annan hátt, og þó
brennuvínið eyði mjög efnum
manna og mörgum dýrmætum
tímum til ills og óþarfa, spilli friði,
ró og virðingu manna og út reki
kærleika og siðgæði, eða rjettara
sagt ofbrúkun þess, mun varla hin
almenna heilsuhnignun landslýðs-
ins hafa jafnmikið hlotizt af því og
kaffibrúkuninni."
Úr sýrublandi yfir í kaffi
Lengst af var sýrublanda langal-
gengasti drykkurinn meðal
íslenskrar alþýðu. Þess er t.a.m.
getið í Ferðabók Eggerts Ólafs-
sonar 1752-57 og Lýsingu Gull-
bringu- og Kjósarsýslu 1782-84
eftir Skúla Magnússon. Segir Skúli
að oft sé blandað þannig að í 11
potta vatns sé látinn 1 pottur af
sýru. Blanda þessi var oft bragð-
bætt með blóðbergi og krækibeija-
safa og þótti það gera hana ljúf-
fenga.
Það var ekki fyrr en um miðbik
18. aldar að Islendingar byija að
drekka kaffi og te. Um þetta segir
Eggert Ólafsson í ferðabók sinni:
„Te og sykur eru nú orðnar svo
algengar vörur, að næstum því hver
góður bóndi á nú teáhöld. Kaffí er
nú að komast í notkun, þótt það
sé ekki notað af bændum og all-
mörgum prestum, en þá eru það
aðrir landsmenn sem eyða meira
af því.“
Tedrykkja virðist síðan hafa látið
í minni pokann fyrir kaffinu, og er
ekki langt síðan það fór að verða
algengur drykkur hér aftur. Þetta
hefur líklega gerst strax' á fyrri
hluta 18. aldar. í Brandsstaðaannál
segir við árið 1820:
„Tebrúkun var nú aflögð, en
kaffi breiddist út meðal almenn-
ings, einungis til að veita það heldri
gestum.“
Þegar Alexander bóndi skar upp
herör gegn kaffínu árið 1860 var
kaffineysla hérlendis ekki nema
ijórðungur af því sem hún er í dag.
eða um 3 kg á hvert mannsbam.
Nú nemur hún u.þ.b. 12 kg ár hvert
og eru íslendingar einhveijir mestu
kaffiþambarar í heimi.
„Hafið mitt ráð, elskulegu
landsbræður!“
Þeim sem vilja minnka kaffi-
drykkjuna og taka um leið upp þá
hollu tómstundaiðju að safna
íslenskum drykkjaijurtum er bent
á fyrmefnt kver Alexanders
Bjarnasonar og ágæta bók Bjöms
L. Jónssonar, lslenskar lækninga-
og dryklqarjurtir, (1977). Þær
fást t.d. báðar í versiun Náttúm-
lækningafélags íslands. Ef til vill
eflir svohljóðandi hvatning Alex-
anders bónda einhveija til dáða:
„Hafið mitt ráð, elskuðu lands-
bræður! Snúið yður frá kaffí- og
útlendum te-drykkjum ..., en safn-
ið yður íslenzkum drykkurtum eptir
kringumstæðum, og drekkið te eður
seyði af þeim í stað hins... Jeg
þori að fullyrða, að ef vjer þekktum
þær mörgu og ágætu urtir lands
vors, þeirra verkanir, krapt og eig-
inleika og hefðum hirðusemi til að'
safna þeim, hirða þær og geyma,
en oss þætti ekki hver útlendur hje-
góminn betri en hið góða, sem guð
rjettir oss gefins í gegnum náttúr-
una, einmitt þar, sem hún er oss
hagfelldust og hollust, þá gætum
vjer lifað heilbrigðara, glaðara og
sælla lífi en margir nú lifa, með
því að nota þær urtir sem á landi
vom bæði sjálfkrafa spretta og á
því má rækta.“
Styrkir hjarta, höfuð og
sinar...
Nú eru jurtir loksins að byija að
spretta eftir þennan harða vetur.
Reyndar er afar mismunandi hve-
nær ber að tína lækninga- og
drykkjaijurtir. Sumar em taldar
kraftmestar nýsprottnar, aðrar
þegar blómin em að springa út og
enn aðrar fullblómgaðar. Ábending-
ar um þetta fýlgja flestum jurtalýs-
ingunum í fyrrnefndri bók Björns
L. Jónssonar. Til dæmis fylgja eftir-
farandi upplýsingar um blóðberg
sem er til margra hluta nytsamlegt:
„Blómgast í júní. Vex í þurm mó-
lendi og holtum. Algeng um allt
land.
Takist i júní, helst fyrir blómgun.
Styrkir hjarta, höfuð og sinar,
örvar þvag og tíðir, þynnir vessa,
blóðhreinsandi og örvar svita. Gott
við hiksta, kvefi, hósta, bijóstveiki,
hjartveiki, flogaveiki, svefnleysi,
harðlífi, tíðateppu, þvagtregðu;
vindeyðandi. Notuð em blóm, blöð
og leggir. Seyði af blóðbergi má
ekki sjóða nema örstutta stund.
Blóðbergsvatn var áður mjög
dmkkið hér á landi. Blóðberg er
og haft í mat til smekkbætis. Var
látið í sláturtunnur til bragð- og
geymslubætis. Bríiðir skyldu bergja
á blóðbergstei."