Morgunblaðið - 22.06.1989, Blaðsíða 25

Morgunblaðið - 22.06.1989, Blaðsíða 25
24 MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. JÚNÍ 1989 MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 22. JÚNÍ 1989 25 JltaingiiiiMjifeife Útgefandi Framkvæmdastjóri Ritstjórar Aðstoðarritstjóri Fulltrúarritstjóra Fréttastjórar Auglýsingastjóri Árvakur, Reykjavík Flaraldur Sveinsson. Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson. Björn Bjarnason. Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen. Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágúst Ingi Jónsson. BaldvinJónsson. Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskriftargjald 900 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 80 kr. eintakið. Dauðadómar í Peking Igærmorgun bárust fréttir um, að þrír ungir menn hefðu verið teknir af lífi í Kína vegna þátttöku þeirra í uppreisn stúdenta og verkamanna á dögunum. Eftir að hæstiréttur Kína hafði staðfest dauðadóminn yfir þessum mönnum voru þeir umsvifalaust líflátnir með skoti í hnakka. Sjö aðr- ir karlmenn og ein kona bíða þess nú, að hæstiréttur landsins fjalli um áfrýjun þeirra en þetta fólk hefur einnig verið dæmt til dauða. Um allt landið fer nú fram leit að leiðtogum stúdenta- uppreisnarinnar. Þessir dauðadómar eru framkvæmdir í nafni sósíal- ismans og réttlættir með því, að þessir ungu menn og konur hafi verið „gagn- byltingarsinnar“, sem hafi smitast af spilltum vestræn- um hugmyndum um lýð- ræði. Nú stendur yfir í fjöl- mennasta ríki veraldar of- sóknarherferð á hendur blóma æskunnar í landinu. Ógnarstjórn hefur verið tek- in upp og bersýnilega stefnt að því að halda óánægju fólks í skefjum með því að skapa ótta og hræðslu meðal landsmanna. Nokkrum dögum áður en ungu mennimir voru líflátn- ir í Kína fór fram annars konar athöfn_ í öðru sósí- alísku ríki. í Búdapest í Ungveijaland fór fram með viðhöfn útför Imre Nagys og félaga hans. Þeir voru líflátnir fyrir rúmum þremur áratugum. Asakanir á hend- um þeim voru svipaðar. Þeir höfðu gerzt gagnbyltingar- sinnar og voru líflátnir í nafni sósíalismans. Nú hafa lík þeirra verið grafin upp og jarðsett með viðhöfn. Fulltrúar Kommúnista- flokks Ungverjalands fengu ekki að vera viðstaddir. Sú stund mun renna upp, að nöfn ungu mannanna þriggja og annarra, sem væntanlega verða líflátnir á næstu dögum, verða skráð á spjöld kínverskrar sögu með þeirri sæmd, sem hæfir minningu þeirra, alveg eins og nú hefur verið gert í Ungveijalandi. Það munu ekki mörg ár líða þar til Jan Palach, stúdentinn, sem brenndi sig til bana í miðri Prag fyrir 21 ári, hlýtur svipaða sæmd í Tékkóslóv- akíu. Kína er stjórnað af óþokk: um og grimmdarseggjum. I mörg ár hafa Vestur- landabúar trúað því, að umbótasinnar væru komnir til valda í Kína, sem vildu opna landið og stuðla þar að heilbrigðri þjóðfélags- þróun. Nú er komið í ljós, að þessi trú hefur verið á misskilningi byggð. Vald- hafarnir í Kína byggja völd sín í dag á því að geta beitt alþýðuhernum sjálfum gegn alþýðunni. Þeir svífast einskis. Lýsingarnar á atburðun- um í Kína eru hryllilegar. Þessir atburðir eiga eftir að hafa jafnmikil áhrif á jafn- aldra stúdentanna í Kína meðal Vesturlandaþjóða, eins og atburðir í Búdapest og Prag höfðu á ungt fólk á þeim tíma. Sósíalisminn er gjaldþrota þjóðfélagskerfi. Flestir ráða- menn í Austur-Evrópu, þ. á m. í Sovétríkjunum, eru búnir að viðurkenna það og vinna nú að því að umsnúa því þjóðfélagskerfi, sem þar hefur verið þyggt upp en dugar ekki. í Kína eru við völd menn, sem halda, að hægt sé að halda sósíalísku þjóðfélagskerfi við lýði með hernaðarlegu ofbeldi. Það er á misskilningi byggt. Reynslan frá A-Evrópu sýn- ir það. Heimsbyggðin á að for- dæma grimmdarstjórnina í Kína. Hún á að fordæma dauðadóma yfir saklausum ungum körlum og konum. Hún á að fylgja þeirri for- dæmingu eftir í verki. Það dugar ekki að láta eftir nokkra mánuði eins og ekk- ert hafi gerzt. ATLANTSHAFSBANDALAGIÐ 40 ÁRA eftirArnór Sigmjónsson I erindi mínu um „vamir íslands" mun ég fyrst fjalla um núverandi stöðu hermála í Evrópu og hvaða áhrif sú þróun er þar á sér stað kann að hafa á ísland. Þá mun ég fjalla um landfræðilega legu og hemaðarlegt mikilvægi íslands, sovésku hemaðamppbygginguna á Kólaskaga og umsvif sovéska Norð- urflotans á N-Atlantshafi. Að lokum mun ég í ljósi þessara efnisatriða leggja persónulegt mat á öryggis- og vamarhagsmuni íslendinga fram til ársins 2000. Ef við víkjum fyrst að þróun her- mála í Evrópu þá ber hæst þá ein- hliða fækkun í herliði Varsjárbanda- lagsins frá Atlantshafi til Uralfjalla, sem Gorbatsjov hefur haft frum- kvæði að og koma á til framkvæmda á næstu 2 árum frá 7. desember 1988. Helstu ástæður fyrir þessari einhliða fækkun á nokkmm tegund- um hefðbundinna vopna er talin vera þörf Gorbatsjovs á því að draga úr þrúgandi útgjöldum til hermála sem nema allt að 15-22 prósentum af brúttó þjóðarframleiðslu Sovétríkj- anna. Til samanburðar nota Banda- ríkjamenn 6,5 prósent af brúttó þjóð- arframleiðslu til hermála og önnur NATO-lönd 2 til 5 prósent. Verður að skoða ákvarðanir Sovétríkjanna og Varsjárbandalagslandanna í ljósi þessara staðreynda. Fjöldi vopna í eigu Sovétríkjanna og annarra aðild- arríkja Varsjárbandalagsins í sam- anburði við NATO er á þennan veg: Fjöldi stærri skriðdreka er 51.500 — 16.424 eða 3:1 Varsjárbandalaginu í hag, 43.400 - 14.458 eða 3:1 fyr- ir stórskotalið, 8.250 — 3.977 eða 2,1:1 fyrir ormstuflugvélar og 3,09 m — 2,21 m eða 1,4:1 fyrir her- menn. Með öðmm orðum hefur Var- sjárbandalagið gífurlega yfirburði í hefðbundnum vopnabúnaði í Evrópu umfram það sem NATO hefur yfir að ráða. Þessa staðreynd hafa Sov- étríkin sjálf viðurkennt. Sé tekið mið af ræðu Gorbatsjovs er fyrirhuguð fækkun stærri skriðdreka og hlut- fallsbreyting miðað við NATO sem á sér stað þannig að hlutfall þessar- ar tegundar vopna verður 2,4:1 Var- sjárbandalaginu í hag. Það sama má segja um stórskotalið 2,4:1, orr- ustuflugvélar 1,8:1 og hermenn 1,3:1. Ein þumalfingursregla í land- hemaði segir, að árásaraðili þurfí helst hlutföllin 3:1 til þess að geta sótt tl sigurs. Sjá má að yfirburðir Varsjárbandalagsins í hefðbundnum vopnum gagnvart NATO í Evrópu em eftir sem áður áhyggjuefni ef áðumefnd þumalfingursregla er höfð í huga. Helsta afleiðing þessar- ar fækkunar í vopnabúnaði Varsjár- bandalagsins fyrir Island og Atlants- hafsbandalagið er sú að eftir á mun geta Varsjárbandalagsins til skyndi- sóknar gegn NATO á meginlandi Evrópu minnka. Það getur einnig haft þá pólitísku þýðingu að auka trú manna á yfirlýstri stefnu Gor- batsjovs um að ganga til samninga við Vesturveldin í Vín um fækkun hefðbundinna vopna. Afvopnunarviðræður Er þá komið að þeim þætti í þró- un hermála í Evrópu sem lýtur að nýhöfnum afvopnunarviðræðum í Vín um fækkun hefðbundinna vopna. Eins og fram hefur komið í fjölmiðlum snúast þessar viðræður um fækkun á þeim tegundum vopna sem hafa mikinn skotkraft, hreyfan- leika og veita einhveija brynvarða vemd. Þetta eru vopn eins og skrið- drekar, brynvarðir liðsflutninga- vagnar og stórskotalið. Það er sam- merkt með þessum vopnategundum að þær eru taldar heppilegar til sóknar í landhemaði og til þess að ná yfirráðum yfir landsvæðum. Af þessum sökum og vegna yfirburða Varsjárbandalagsins í þessum teg- undum vopna sem eru nálægt landa- mærum aðildarríkja Atlantshafs- bandalagsins hafa NATO-löndin lagt afar mikla áherslu á það, að þessum vopnum verði fækkað í þeim mæli, að Varsjárbandalagsríkin geti ekki sótt til sigurs með hemaði í Evrópu. Samningaviðræður við Varsjár- bandalagslöndin um fækkun þessara tegunda hefðbundinna vopna hófust í Vín 6. mars sl. Er það mat manna, að viðræður þar muni geta tekið langan tíma eða jafnvel allt að 6 til 10 ár, sökum þess hversu flóknar þær eru og að óráðið er hvemig eftirliti með væntanlegum afvopnun- arsamningi skuli hagað. Mat manna á pólitískri framtíð Gorbatsjovs og þeim breytingum sem eiga sér nú stað innan Varsjárbandalagsríkj- anna kann vafalaust einnig að hafa áhrif á framvindu þessara samn- ingaviðræðna. Hvað okkur íslendinga varðar þá hljótum við að fagna þessu mikil- væga skrefi sem nú hefur verið stig- ið í upphafi samningaviðræðna um fækkun ákveðinna tegunda hefð- bundinna vopna. Og vissulega tökum við þátt í þessum viðræðum ásamt öðrum aðildarríkjum Atlantshafs- bandalagsins. Hitt ber þó að undir- strika, að þar sem ísland hefur ekki á að skipa skriðdrekum, stórskotaliði né brynvörðum liðsflutningavögn- um, né heldur er hér á landi umtals- verður fjöldi hermanna, munu þessar samningaviðræður ekki hafa bein hemaðarleg áhrif á öryggi íslands. Hitt skiptir mun meira máli fyrst um sinn að minnsta kosti, að Atl- antshafsbandalagið hefur ákveðið að einbeita sér að fækkun þeirra ákveðnu vopnategunda í landher sem ég taldi upp hér áðan, áður en hugsanlegar umræður um flugheri og sjóheri koma til álita. Þar sem bæði flugherir og sjóherir eru ná- tengdir öryggis- og vamarhagsmun- um íslendinga ætla ég að flalla að- eins nánar um þessa tvo þætti í ljósi núverandi samningaviðræðna í Vín. Aðildarríki Varsjárbandalagsins hafa óskað eftir því að ákveðnar herflugvélar verði teknar með í nú- verandi samningaviðræður um fækkun hefðbundinna vopna, vegna þess að þær eru taldar ákjósanlegar til árása. Atlantshafsbandalagslönd- in hafa lagst gegn slíkum tillögum vegna þess að þau vilja fyrst og fremst draga úr getu Varsjárbanda- lagslanda til þess að ná yfirráðum yfir ákveðnum landsvæðum. Flug- vélar geta ekki hemumið landsvæði og því eiga þær ekki heima í þessum hluta samningaviðræðnanna að mati Vesturlanda. Að auki em herflugvél- ar svo hreyfanlegar að allt eftirlit með framkvæmd samninga er ná til fækkunar á þeim eða takmarkana á flugi er vandasamt. • íslendingar eiga mikilla öryggis- hagsmuna að gæta í sambandi við allar hugsanlegar framtíðarviðræður um §ölda og hreyfanleika herflug- véla vegna landfræðilegrar legu landsins og hemaðarlegs mikilvæg- is. Það er því afar mikilvægt, að stefna íslendinga í þessum mikil- væga málaflokki taki mið af hinni hemaðarlegu þróun á N-Atlantshafi og þeirri nauðsyn að halda uppi eftir- liti með ferðum sovéskra herflugvéla á hafsvæðum umhverfis ísland og bægja þeim frá loftvamarsvæði landsins ef þörf þykir. • Um sjóheri má segja það sama og flugheri. Þeir em ekki til þess fallnir að hemema landsvæði. Þeirra hlutverk er fyrst og fremst að gæta hagsmuna þjóða á hafi og af marg- víslegum tæknilegum ástæðum er allt eftirlit með ferðum og athöfnum sjóheija á úthafi annmörkum háð. • Fyrir Vesturlöndin skiptir höfuð- máli að þau geti vemdað sjóflutn- ingaleiðir_ frá Bandaríkjunum til Evrópu. Án þess er öryggi Atlants- hafsbandalagsríkjanna ekki tryggt. Mikið skortir á, að þannig sé um hnúta búið ef átök og ófriður bijót- ast út nú á tímum og liðsaukaflutn- ingar til Evrópu yrðu nauðsynlegir. Yfirmaður Átlantshafsherstjómar NATO (SACLANT) hefur látið í ljós þá skoðun að verði hömlur lagðar á fjölda eða ferðafrelsi þeirra skipa sem hann þarf til að framfylgja vam- arstefnu Atlantshafsbandalagsins, sé hægt að líkja því við það, að Varsjárbandalagslöndin rífí upp bæði brýr og eyðileggi helstu vegi sem liggja til vesturs. Ef haft er í huga að fjarlægðin frá austurströnd Bandaríkjanna til Evrópu er u.þ.b. 6.000 km á meðan Varsjárbanda- lagslöndin eiga landamæri að Atl- antshafsbandalagsríkjum eru þessar áhyggjur yfírmanns Atlantshafs- herstjómarinnar skiljanlegar. Hann óttast að þessi landfræðilegi mis- munur innan aðildarríkja NATO auðveldi Varsjárbandalaginu að koma herliði fyrr á vettvang á meg- inlandi Evrópu en Atlantshafsbanda- lagið megnar í hugsanlegum fram- tíðarátökum og því beri að forðast allt það sem leggur hömlur á at- hafnafrelsi SACLANT á hættu- og spennutímum. Sé það ekki gert stefnum við liðsauka- og birgða- flutningum yfir Atlantshafið í hættu I og um leið vamarstefnu NATO sem við íslendingar höfum ítrekað lýst stuðningi við. • Samkvæmt opnum heimildum eru að jafnaði um, 3.000 skip á ferð um Atlantshafíð. Til þess að tryggja vamargetu sína í hefðbundinni styij- öld gegn Varsjárbandalaginu þurfa NATO-löndin m.a. að senda 1,5 milljónir hermanna til Evrópu, 12 milljónir tonna af birgðum og 100 milljónir tonna af olíu. Gert er ráð fyrir því, að flogið yrði með her- mennina yfir Atlantshafið. Hins veg- ar mundu birgðaflutningar og þungaflutningar fara fram með skip- um. í upphafí þarf því um það bil 2.500 skip til flutninga og síðar um 1.000 skip á mánuði. íslendingar eru algjörlega háðir birgða- og þungaflutningum með skipum líkt og aðrar NATO-þjóðir, bæði á friðar- og hættutímum. Af því leiðir, að á hættu- og stríðstímum er ekki hægt að halda uppi virkum vömum á eða umhverfís lsland án skipaflutninga. Þetta verða íslend- ingar að hafa hugfast í allri alþjóð- legri umræðu um takmarkanir á flotaumsvifum á N-Atlantshafi. Hitt er svo annað mál að náist góður árangur í samningaviðræðunum í Vín um fækkun hefðbundinna vopna má ætla að samningaviðræður um flugheri og sjóheri fylgi. Utanríkis- ráðherra hefur lýst vilja sínum til að hafa fmmkvæði innan NATO um undirbúning slíkra viðræðna sem „Ég tel líklegt að stefiia Islands í öryggis- og varnarmálum til alda- móta muni áft-am hvíia á þessum tveimur horn- steinum: virkri aðild að Atlantshafsbandalag- inu og varnarsamn- ingnum við Bandaríkin frá 1951.“ •næsta skref eftir að árangur næst í núverandi viðræðum. Það er jafn- vel hugsanlegt að ákveðnar tegundir flugvéla verði hluti af núverandi samningaviðræðum í Vín. Það á hins vegar eftir að koma í ljós hvemig aðildarríki Atlantshafsbandalagsins kjósa að standa að slíkum framtíð- arviðræðum og hversu umfangs- miklar þær geta orðið. Mikilvægi íslands Vil ég nú víkja málimínu að hem- aðarlegu mikilvægi íslands. Inn í N-Atlantshafið em 3 siglingaleiðir úr austri. Frá Barentshafi, Eystra- salti og Miðjarðarhafi. Frá Barents- hafi geta kjamorkuknúnir kafbátar einnig siglt neðansjávar í íshafínu. Hafsvæði þetta er djúpt og þar mætast heitir og saltir straumar sem gerir kafbátaleit erfiða viðfangs. ís- land er staðsett á upphækkun sem myndar skil milli N-Átlantshafsins og Atlantshafsins — svonefnt GIN- hliðið (Grænland — ísland — Noreg- ur). Frá einu íslausu höfnunum sem sovéski flotinn hefur yfir að ráða þurfa öll þau skip sem vilja sigla inn í Atlantshafið að sigla frá Barents- hafi fram hjá íslandi. Þá liggur stysta loftlína milli Sovétríkjanna og Bandaríkjanna yfir N-Atlantshafið og ísland. Það er tiltölulega auðvelt verk að loka siglingaleiðinni frá Eystrasalti til N-Atlantshafsins með lagningu tundurdufla. Á sama hátt má loka siglingaleiðinni frá Miðjarðarhafi til Atlantshafsins í Gíbraltarsundi. Öðm máli gegnir um siglingaleiðina frá Barentshafi til N-Atlantshafsins. Hernaðarlegt mikilvægi íslands byggist á þessari landfræðilegu staðsetningu landsins í Atlantshaf- inu. í þessum „þrengslum" sem GIN-hliðið myndar má fylgjast með ferðum skipa, flugvéla og kafbáta á leið frá N-Atlantshafi til Atlants- hafsins og öfugt. Frá íslandi er einn- ig hægt að hindra ferðir þessara farartækja umhverfis landið eða stöðva þær alveg með því að granda þeim. Það er þessi staðreynd sem gerir landið hemaðarlega mikilvægt. Vamarliðið eða vamarviðbúnaður í landinu eykur hvorki né dregur úr hemaðarlegu mikilvægi íslands, þö að sumir vilji halda öðm fram. Hins vegar er vamarliðið og sú eftirlits- starfssemi sem fram fer á vegum þess afgerandi fyrir vamir og öryggi landsins. Herbúnaður á Kólaskaga Skilningur á þessu hemaðarlega gmndvallaratriði er forsenda þess, að geta áttað sig á eðli þeirrar þróun- ar sem átt hefur sér stað á N- Atl- antshafi síðustu 20 árin. Sovétmenn hafa lagt á það mikla áherslu að verða stórveldi á heimshöfum eins og þeir em á landi. Á þessum ámm hafa Sovétríkin byggt upp 4 flota sem samanlagt em u.þ.b. tvisvar sinnum stærri en floti Banda- ríkjanna. Flotar þessir heita Norður- flotinn, Eystrasaltsflotinn, Svarta- hafsflotinn og Kyrrahafsflotinn. Af þessum er Norðurflotinn stærstur og em helstu hafnir á Kólaskaga í Severomorsk, Motoskiflóanum, Polyamy, Severodvinsk og Arkang- elsk. Áætluð samsetning Norðurflotans er: — stærri herskip 78 — önnur herskip 71 — flugmóðurskip 2 — kafbátar 190 — flugvélar 425 Áætlaður fjöldi sovéskra flugvéla sem em sérstaklega ætlaðar til árása er um 95. Miðað við núverandi framleiðslu má gera ráð fyrir fjölgun beitiskipa af gerðunum Kirov og Slava og stærri flugmóðurskipa til 1992. Einnig er gert ráð fyrir fjölgun lang- drægra Backfire-sprengjuflugvéla. Þá vom fjórir kjamorkuknúnir kaf- bátar sjósettir á árinu 1988 (Akula, Victor III, Oscar II, Delta IV) og 4 díselkafbátar eða samtals 8 kaf- bátar. Unnið er að því að breyta Yankee-kafbátum til þess að geta skotið úr þeim eldflaugum af gerð- inni SS-NX-24 sem draga 4.000 km og hafa eins megatonns kjamorku- hleðslu. Hefur kafbátur af þessari gerð sést á siglingu í Noregshafi. Ekkert hefur þvi enn komið fram sem bendir til samdráttar í sovéskri hergagnaframleiðslu á landi eða sjó. Hvað Norðurflotann varðar ræður hann nú í fyrsta skipti yfir fastri sveit langdrægra Backfire-sprengju- flugvéla sem ná auðveldlega til ís- lands. í Norðurflotanum má einnig finna u.þ.b. 70% af eldflaugakaf- bátum Sovétríkjanna. Norðurflotinn er í dag öflugur úthafsfloti sem er þess megnugur að athafna sig á N-Atlantshafi og suður fyrir ísland allt árið í kring. Ef við lítum t.d. til fjölda sovéskra flugvéla sem vísað hefur verið frá íslenska loftvamarsvæðinu var fjöldi þeirra árið 1987 samtals 150. Til samanburðar var aðeins 19 sovéskum_ herflugvélum vísað frá lofthelgi íslands árið 1965. Sovéskar flotaæfingar á borð við SUMMEREX 85 hafa éinnig undir- strikað getu Norðurflotans til þess að athafna sig með flugvélum, skip- um og kafbátum suður fyrir GIN- hliðið og ísland. Meginhlutverk Norðurflotans á stríðstímum er talið vera: — að tryggja yfirráð sín yfir Kóla- skaga og Barentshafi. — að vemda skotsvæði eigin eld- flaugakafbáta. — að tryggja yfírráð „þrengslum" í GIN-hliði til þess að auðvelda árásarkafbátum útgöngu í Atl- antshafið. — að hindra liðs- og birgðaflutn- inga frá Bandaríkjunum til Evr- ópu. — að styðja hemaðaraðgerðir í -landi. ísland og umsvif Sovétmanna ísland tengist þessum hemaðar: umsvifum með þrennum hætti. í fyrsta lagi er staðsetning íslands í N-Atlatnshafi þess eðlis, að fylgjast má með allri umferð skipa og kaf- báta um GIN-hliðið. Það er því einn-. ig hægt að hindra eða stöðva þessa umferð með hemaðaraðgerðum. í öðm lagi er ísland óhjákvæmilega tengt þeim miklu liðs- og birgða- flutningum sem fyrirhugaðir em frá Bandaríkjunum og Kanada til Evr- ópu ef til styrjalda kæmi. Um það bil 130 sovéskir árásarkafbátar geta ekki hindrað þessa liðs- og birgða- flutninga ne_ma með því að sigla suður fyrir ísland i gegnum GIN- hliðið. I þriðja lagi em skotsvæði eldflaugakafbáta Norðurflotans norður af íslandi. Að sjálfsögðu má segja að skotsvæði eldflaugakafbáta séu fyrst og fremst hluti af ógnar- jafnvægi stórveldanna og snerti ekki sérstaklega ísland. Hins vegar emm við m.a. af þessum ástæðum mikil- vægur hlekkur í hemaðarlegu jafn- vægi á N-Atlantshafi. Til viðbótar þessu vil ég nefna tvö mikilvæg atriði í hættumati okkar á hugsanlegum aðgerðum Norðurflot: ans á hættu- eða ófriðartímum. í fyrsta lagi hefur samdráttur í æfing- um og flugi Norðurflotans frá árinu 1985 engin afgerandi áhrif haft á hemaðargetu hans enda hafa flota- æfingar í Barentshafi aukist mjög á síðastliðnum tveimur ámm. í öðm lagi hafa sovésku flugmóðurskipin sem nú em hluti af Norðurflotanum gert honum kleift að halda uppi virk- um hemaðaraðgerðum við N-Noreg og í Noregshafi, kæmi til hefð- bundinna styijaldarátaka. Á sömu forsendum mun hertaka flugvalla í N-Noregi og ffölgun sovéskra flug- móðurskipa í Norðurflotanum óhjá- kvæmilega auðvelda hemaðarað- gerðir Sovétríkjanna við ísland. Ekki má heldur gleyma því að á Kóla- skaga hefur verið reist stærsta her- stöð í heimi til þess að styðja hugsan- legar framtíðarhemaðaraðgerðir Norðurflotans á N-Atlanshafi. Þar em m.a.: — 7 stórar kafbátaherstöðvar — 9 stærri herstöðvar fyrir land- her — 22 stærri flugherstöðvar með sprengjuflugskýlum og lendingar- brautum lengri en 1.600 m. — þar má einnig finna 18 vara- flugvelli. — 2 stærri herstöðvar fyrir kjam- orkukafbáta. — 2 herstöðvar fyrir sprengjuflug- vélar sem borið geta kjamorku- sprengjur. — 2 eftirlits- og viðvömnarstöð- var. — 1 skotsvæði og stjómunarkerfí fyrir skammdrægar kjamorkueld- flaugar. — ný herstöð fyrir kjamorkukaf- báta sem tekin var í notkun um áramótin 1987—88 og er í aðeins 50 km fjarlægð frá norsku landa- mæmnum. Varnir Atlants- hafsbandalagsins Ég hef nú lýst uppbyggingu sovéska Norðurflotans á N-Atlants- hafi og hvaða hlutverki hann kann að gegna á hættu- eða ófriðartímum. Fyrir okkur íslendinga hlýtur það að sjálfsögðu að vera áhyggjuefni að svo öflugt herlið sem hér hefur verið lýst er í aðeins 2—3 klst. flug- fjarlægð frá landinu og u.þ.b. 4 daga siglingu hvort sem við teljum líklegt eða ólíklegt að það verði_ nokkum tímann notað til árása á ísland. Að sjálfsögðu er Atlantshafs- bandalagið ekki vamarlaust. Liðsafli Atlantshafsflotans („Striking Fleet Atlantic") hefur reyndar allt Atl- antshafið sem sitt athafnasvæði, en ekki aðeins N-Atlantshafið. Þetta lið myndar kjama í þeim vömum sem Atlantshafsbandalagið hefur á að skipa og telur eftirfarandi: — 77 herskip — 7 flugmóðurskip — 74 kafbáta — 250—450 flugvélar Að auki hefur yfirmaður Atlants- hafsherstjómar NATO (SACLANT) eftirfarandi varalið: Varasveit Atlantshafsflotans („Maritime Contingency Force Atl- antic"): — 2—3 enskar sérsveitir — 1 hollenska sérsveit — um 7 daga viðbragðstími Landgöngusveit U.S. Marines, („Marine Amphibious Brigade"): — 1 herdeild landgönguliða — 1 sveit ormstuflugvéla — 1 birgða- og þjónustufylki — um 35 daga viðbragðstími — Varalið NATO („Allied Mobile Force") er einnig til aðstoðar Atl- antshafsherstjórninni ef aðstæður leyfa og þeirra er ekki þörf ann- ars staðar t.d. í Evrópu Fastafloti Atiantshafsbandalags- ins, („Standing Naval Forces Atl- antic“): — 5—8 herskip — um 0—5 daga viðbragðstími Hlutverk þessa liðsauka á stríðstímum er eftirfarandi: — vamir mikilvægra hafsvæða — vamir liðs- og birgðaflutninga — að styrkja landvamir Öryggishagsmunir íslands Ef það sem á undan er komið er nú tengt vamar- og öryggishags- munum íslendinga til áreins 2000 má draga eftirfarandi ályktun: • Við hugsanleg hefðbundin styij- aldarátök er það mat mitt að því aðeins geti sovéski Norðurflotihn framfylgt hemaðarlegum markmið- um sínum á N-Atlantshafí að hann hafí yfírráð yfir GIN-hliðinu eða hindri slík yfírráð Atlantshafsbanda- lagsins. Við þessar aðstæður getur ísland ekki lengur talist jaðarsvæði Evrópu ef stórfelld átök bijótast út, ólíkt því sem var í heimsstyijöldun- um tveimur. Hvað varðar viðbúnað íslendinga til þess að mæta slíkri ógnun þá er hann bundinn því herliði sem til vamar er á íslandi á hveijum tíma, auk þess þeim liðsauka sem koma mun til_ landsins að beiðni stjóm- valda. í því sambandi er rétt að undirstrika eftirfarandi: • Á hættu- eða ófriðartímum er gert ráð fyrir fjölgun orrustuflug- véla á Keflavíkurflugvelli til að veija loftvamarevæði landsins. Núverandi endumýjun ratsjárkerfisins hérlend- is er foreenda virkra loftvama. Þrátt fyrir bættan flugvélakost og aukið ratsjáreftirlit e erfitt að koma alveg í veg fyrir ógnun úr lofti. • Hvað varðar landvamir, þá er séretakur bandarískur liðsauki nú ætlaður til vama hér á landi. Er hér um 6.000 manna herlið að ræða. Hluti af liðsauka þessum hefur kom- ið til æfínga innan vamarsvæðisins á undanfömum ámm og verður að telja æfingamar forsendu þess, að liðsaukinn geti sinnt störfum sínum við þau margvíslegu veðurskilyrði sem ríkja hér á landi. • Ef veija á fiskimið, siglingaleiðir og hafnir umhverfis landið gegn tundurduflum sem leggja má með flugvélum eða kafbátum verður að huga að tundurduflavömum. Fram- kvæmd tundurduflavama innan NATO er fyrst og fremst á ábyrgð einstakra bandalagsríkja. Fnim- kvæðið í þessum mikilvæga mála- flokki ætti að vera í höndum Land- helgisgæslu ríkisins sem samkvæmt íslenskum lögum ber að fjarlægja tundurdufl. Það er brýnt að Land- helgisgæslan ráði yfir þekkingu og tækjum og hafi á hendi þá stjómun sem nauðsynlega má telja til að sinna þessu þýðingarmikla verkefni. Þess þijú atriði í íslenskum vöm- um: loftvamir, landvamir og tundur- duflavamir má telja eðlilegan lág- marksvamarviðbúnað íslendinga miðað við hina hemaðarlegu þróun á N-Atlantshafi. Á þessu yfírliti má sjá hvemig skipulagning íslenskra landvama skiptist í einstaka þætti. Svokallaðar stuðningsáætlanir em nauðsynlegar til þess að samræma m.a. flutningsþörf, löggæslu, heil- brigðismál og húsnæðisþörf væntan- legs liðsauka svo nokkuð sé nefnt. Innra öryggi þarf einnig að sinna. Almannavamir ríkisins tengjast að sjálfsögðu skipulagningu og áætl- anagerð landvama á Islandi vegna þess lykilshlutverks sem Almanna- vamir hafa á íslandi á ófriðar- og hættutímum. • Niðuretaða mín er eftirfarandi: Ég tel líklegt að stefna íslands í öryggis- og vamarmálum til alda- móta muni áfram hvíla á þessum tveimur homsteinum: virkri aðild að Atlantshafsbandalaginu og vamar- samningnum við Bandaríkin frá 1951. Hin hemaðarlega þróun á N-Atlantshafi síðustu tuttugu árin og til dagsins í dag er þess eðlis að hemaðarlegt mikilvægi íslands er nú meira en áður. Hemaðarleg geta sovéska Norðurflotans hefur stór- aukist frá 1975 og er nýleg ákvörð- un um að hafa ávallt langdrægar Backfire-sprengjuflugvélar til taks á Kólaskaga gott dæmi um það. Þá halda sovéskar herflugvélar áfram að fljúga að eða yfír íslenskt loft- vamarevæði án flugheimildar íslenskra flugstjómaraðila rúmlega annan hvem dag. Ferðum sovéskra kafbáta í grennd við ísland hefur fækkað nokkuð en er þó enn umtals- verð. Uppbygging sovéska Norður- flotans heldur áfram þrátt fyrir yfír- lýsingar Sovétmanna um hið gagn- stæða. Allt þetta kallar áfram á virka þátttöku íslendinga í því eftir- litsstarfi sem nú fer fram umhverfis landið. Ábyrgð á íslenskum öryggis- og vamarmálum er í höndum íslenskra stjómvalda og það er þeirra að meta á hveijum tíma hem- aðarlegt mikilvægi landsins og hem- aðarlega þróun á N-Atlantshafi. Slíkt mat á að byggjast á tvíhliða samningum íslands og Banda- ríkjanna í vamarmálum og aðild landsins að Atlantshafsbandalaginu. • Gerð íslenskrar landvamaráætl- unar styður ofangreint markmið. Viðunandi loftvamir, landvamir og tundurduflavamir má telja lágmarks varnarviðbúnað hér á landi miðað við hemaðarlega þróun á N-Atlants- hafi. • Þá eru æfingar bandarísks liðs- auka sem koma á til íslands á ófrið- ar- og hættutímum forsenda þess, að þessi liðsauki geti sinnt hlutverki sínu. íslensk stjómvöld verða að vera undir það búin að óska eftir komu liðsaukans snemma á ófriðar- og hættutímum. Hófleg birgðasöfnun vamarliðsins á vamarsvæðum myndi minnka þörfina fyrir birgðaflutninga til og frá landinu og létta á flutningakerfí landsins ef til ófriðar kæmi. Þetta er séretaklega mikilvægt ef tundur- duflavarnir við innsiglingar helstu hafna hér á landi em óvirkar. Að lokum á íslensk vamaretefna að ná eftirfarandi þremur megin- markmiðum: — I fyreta lagi að sjálfstæði og fullveldi íslenska lýðveldisins á landi og sjó sé tryggt. — í öðru lagi að vamir landsins gegn hugsanlegum árásum eða ógnunum séu tryggðar, á þann veg að enginn freistist til að beita valdi gegn landi og þjóð. — í þriöja lagi að stjómkerfi og stofnanir verði hluti af þessum vömum er geri þeim kleift að standa af sér ófrið og hættu- ástand, án þess að riðlast og lam- ast. Höfundur er vnrnarmálafulltrúi í vamamiálaskrifstofu utanrikis- ráðuneytisins oghefur undanfar- in &r starfað ialþjóðlegu starfsiiði hcrmálanehida^Atlantshafs- bandalagsins í Brussel. Greinin er að meginstofhi erindi sem höfund- urButti á ráðstefhu Samtaka um vestræna samvinnu og Varðbergs 10. aprilsl.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.