Morgunblaðið - 08.10.1989, Blaðsíða 21

20
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 8. OKTÓBER
, ,, MO.RGUNBLADIÐf$PmTO#*f1^f^TQ:BER
21
JltargiiiiÞIftfrtfe
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Arvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. i lausasölu 90 kr. eintakið.
Sovétveldið að liðast
í sundur?
Er veldi Sovétríkjanna í
Austur-Evrópu að liðast í
sundur? í Búdapest sitja trún-
aðarmenn kommúnistaflokks-
ins í Ungverjalandi á fundi og
ræða tillögu um að leggja flokk-
inn niður og stofna nýja tegund
af sósíalískum flokki. í Varsjá
hefur kommúnistaflokkurinn
gefið eftir stjórnarforystuna og
innan þess flokks eru einnig
umræður um breytingar á nafni
eða stofnun nýs flokks á grunni
hins gamla. í Austur-Þýzka-
landi lýsir leiðtogi Sovétríkj-
anna því yfir, að vandamál
kommúnista þar verði ekki leyst
í Moskvu heldur í Austur-
Berlín.
Efnahagsástandið í Sov-
étríkjunum sjálfum versnar
stöðugt og þau hafa ekki lengur
bolmagn til þess að veita hinum
gömlu leppríkjum í Austur-
Evrópu nokkurn fjárhagslegan
stuðning. Þess vegna leita þau
nú eftir aðstoð Vesturlanda.
Þess verður vart langt að bíða,
að svipuð hreyfing komist af
stað í Tékkóslóvakíu.
Austur-Þýzkaland er sérmál.
Velmegun hefur lengi verið
meiri í Austur-Þýzkalandi en í
öðrum ríkjum Austur-Evrópu.
Fólksflutningarnir frá Austur-
Þýzkalandi til Vestur-Þýzka-
lands undanfarnar vikur sýna
hins vegar, að kommúnistar í
Austur-Þýzkalandi ráða ekki
lengur við samkeppnina við
Vestur-Þýzkaland um lífskjör
og lífsskilyrði. Það er því ekki
að ástæðulausu, að spurningin
um sameiningu þýzku ríkjanna
tveggja er komin til umræðu
og þykir ekki jafn óhugsandi
og áður, að af henni geti orðið.
Öll er þessi framvinda mála
ótrúleg frá sjónarhorni þeirra,
sem fylgzt hafa með þróun
mála í Evrópu frá stríðslokum.
Við fögnum þessari þróun. En
það er líka ástæða til að gera
sér ekki of miklar vonir. Hið
mikla ríki kommúnismans í
austri er veruleiki. Þótt þar sé
nú við mikla erfiðleika að stríða,
bæði efnahagslega og stjórn-
málalega, geta þær breytingar,
sem þar er nú unnið að, leitt
til þess, að Sovétríkin verði
öflugri í framtíðinni en þau
hafa jafnvel verið fram að
þessu. Allar líkur benda til, að
Sovétríki, sem hefðu yfir meiri
efnahagsstyrk að ráða, mundu
hyggja á nýja útþenslu. Þess
vegna eru nágrannaríki þeirra
í Austur-Evrópu engan veginn
laus úr heljargreipum kommún-
ismans, þótt ráðamenn í
Moskvu eigi ekki annan kost
nú en að slaka á klónni.
Öflugri Sovétríki í framtíð-
inni geta líka ógnað vestrænum
ríkjum hernaðarlega í enn
ríkara mæli en nú. Þótt okkur
finnist hættan vera að líða hjá
getur hún orðið enn meiri, þeg-
ar komið er fram að aldamót-
um. Þess vegna væri það jafn
mikil fásinna fyrir Vesturlanda-
þjóðir að leggja niður vopn nú
eins og það var á fyrstu árunum
eftir heimsstyijöldina síðari,
þegar þessar þjóðir afvopnuð-
ust í stórum stíl og stóðu varn-
arlausar frammi fyrir sókn Sov-
étríkjanna í Austur-Evrópu.
um, því ekkert var túnið. Snjór lagð-
ist snemma að svona hátt, svo varla
var um neina sauðbeit að ræða að
vetri.“ Þetta var mikill snjóavetur,
og Björn missti 50 ær af 80 fjár.
„Þær voru orðnar svo aðframkomn-
ar, að þær átu af sér ullina og dráp-
ust af því.“
Um sumarið hafði Björn sótt tals-
vert af surtarbrandi á hestum, og
tók hver ferð sex tíma. Einyrkinn
gat því ekki flutt mikið heim. Um
veturinn þraut eldsneytið og „það
varð svo kalt í bænum, að mikinn
hluta vetrar var ekki hægt að snúa
kodda í rúmi okkar, hann var gadd-
freðinn við höfðalagið. Þá safnaðist
mikil ísing fyrir uppi í ræfrinu, og
varð þekjan öll með klakahellu,
nokkurra þumlunga þykkri, og svo
— var þetta að vætla niður um allt
hús, þegar þiðnaði.“
Björn fluttist ásamt konu sinni
og tveimur börnum að Lækjarbæ
1919 og þá var þar tvíbýli. Þar var
í raun og veru ekki búandi og eftir-
gjaldið segir hann hafi verið lítið.
Hann þurfti að byggja yfir sig og
sína fimm sinnum á ævinni. Slíkum
einstaklingshyggjumanni var ekki
fisjað saman. Hann vildi verða
bóndi, þvíað þá væri hann kóngur
í ríki sínu einsog hann segir. Þetta
var áður en bændur urðu réttinda-
litlir opinberir starfsmenn með föst-
um tekjum á fjárlögum. En þá
hættu þeir líka að vera kóngar í
ríki sínu; afsöluðu sér konungs-
dæminu til þeirra sem ráðskast með
skattpeninga fólksins og fjárlaga-
stefnuna. Bændur hafa átt annað
og betra skilið einsog fram kemur
í gagnmerkri aldamótaskýrslu sjálf-
stæðismanna á Iandsfundi. Þeir
geta verið stoltir af slíkri stefnu-
mörkun sem er í senn ákveðin,
mannúðleg og síðast en ekki síst
óvenju vel samin.
M.
(meira næsta sunnudag)
HAMINGJA
• og velferð eru
ekki eitt og hið sama.
Líklega er fólk aldrei
fullkomlega ham-
ingjusamt nema í
auglýsingum. Þar er
hamingjan svo yfirþyrmandi að
venjulegir hversdagsjónar eru
óhamingjan uppmáluð samanborið
við það. Omexin er hárvökvi sem
einkum er notaður við slæmu hár-
losi. Slíkt los getur víst valdið mik-
illi óhamingju. „Lyfið hefur gjör-
breytt lífi mínu og stóraukið á ham-
ingju mína“, segir kona í banda-
rískri sjónvarpsauglýsingu sem ég
rakst á fyrir nokkru útá Long
Island. Og svo er Omexin kallað
hamingjulyfið!
Hamingja getur að vísu verið
afstæð eins og allt annað. Sögu-
maður eða málpípa Henry Millers
í Tropic of Cancer segist vera ham-
ingjusamur í einhveiju ömurlegasta
umhverfi sem hægt er að hugsa
sér. Bandaríkjamenn í París eru
einstaklega vonlaus fyrirbrigði ef
marka má þetta sjálfsævisögulega
skáldverk Millers. Auðnuleysið er
eitthvað svipað í sögu James Bald-
wins, Another Country. Sagan fjall-
ar þó fremur um hamingjusnautt
fólk í New York en París. Vatnið
í ánni svart, segir Baldwin, einsog
sálarlíf þess sem drekkir sér í því.
Áður hafði hann verið einn með
vindinum. Það eru margir einir í
hamingjusnauðu umhverfi alls-
nægtanna.
Tracey Ullman segir í einum
sinna ágætu sjónvarpsþátta, að
lýtalæknirinn geti gert hana „full-
komlega hamingjusama"; hann einn
getur boðið uppá garanteraða ham-
ingju. Þeir eru víst fáir sem geta
boðið hamingju með ábyrgð; einsog
ísskápa; eða úr. En útlitið og innri
maður eru sitt hvað. Fegurðar-
drottningartitill tryggir ekki ham-
ingju. Ófríð kona getur verið ham-
ingjusamari en fegurðardís. Fátæk-
ur maður hamingju-
samari en auðkýfing-
ur.
Ein systranna í
söngleiknum Inní
skóginn sem hefur,
verið sýndur við mikl-
ar vinsældir í New York leggur lítið
uppúr hamingjunni. Henni var
kennt að vera aðlaðandi, ekki ein-
læg; einsog hún segir sjálf. Aðlað-
andi er konan ánægð, hefur verið
sagt. En slíkri ánægju fylgir ekki
endilega hamingja. Nema það sé
rétt sem brezkur listfræðingur hef-
ur sagt, að fegurð sé fullnægja.
VIÐ ÞURFUM EKKI
• annað en líta á fróðlegt
samtal ungs blaðamanns á Morgun-
blaðinu, Braga Óskarssonar, við
Björn Guðmundsson, fyrrum bónda
á Reynihólum í Miðfirði, hundrað
ára í febrúar 1985, tilað sannfær-
ast um að hamingja getur fylgt
hverskyns veraldlegu basli og
hremmingum og staðið í öfugu hlut-
falli við velferð, enda verður hún
vart talin eitt helzta einkenni sam-
tímalífs í velferðarríkjum vest-
rænna þjóða. Við þurfum þvert á
móti að kljást við jafnvægisleysi og
ófullnægju. Þorstanum verður ekki
svalað með sýndarmennsku.
Höpp og ytri gæði koma aldrei
í stað innri rósemdar sem er for-
senda andlegs jafnvægis og ham-
ingju. Þess vegna hefur engum
stjórnmálaflokki í lýðræðisríki dott-
ið í hug að gera út á hamingjuna.
Það gera þeir einir sem lifa í þeirri
blekkingu að kenning þeirra sé að-
göngumiði að paradís. En það er
skammt á milli þess guðs og gúlags.
Björn segir að kaupið hafi alls
staðar verið lágt, þegar hann var
ungur maður og töluverð vinnu-
harka sums staðar. Þá tíðkaðist
búskapur með gamla laginu og þeg-
ar hann og kona hans fluttust á
Lækjarbæ inni á heiðinni, „heyjaði
maður á flám og með lækjarbrekk- |
HELGI
spjall
Meðal ÞEIRRA
skjala sem lögð eru
fyrir landsfund Sjálf-
stæðisflokksins eru
drög að greinargerð
frá svonefndri alda-
mótanefnd um
nokkra þætti sjálfstæðisstefnunnar. í
nefndinni eiga sæti Davíð Oddsson, for-
maður, Einar Oddur Kristjánsson, Guð-
mundur Magnússon, Sigríður Þórðardóttir,
Valur Valsson og Þorgeir Pálsson. í inn-
gangi greinargerðarinnar segir að nefndin
sem skipuð var af miðstjórn Sjálfstæðis-
flokksins hafi litið svo á að verkefni henn-
ar væru fyrst og fremst að „láta sjálfstæð-
isstefnuna varpa með nýjum hætti ljósi á
hvernig takast megi á við ýmis þau álita-
efni, sem brýnust virðast næstu árin og
e.t.v. áratugina. Og með þeim hætti að
færa þá stefnu, sem enn stendur góð í
gildi, í nýtt form og nýjan farveg, sem
fallið gæti að þjóðmálaumræðu næstu
missera og jafnvel haft nokkur áhrif á
hvernig sú umræða þróaðist.“ Þá segir að
nefndin hafi aldrei ætlað sér að svara öll-
um þeim spurningum sem upp kynnu að
vakna um flokk í framtíð, né leysa allan
þann vanda, sem við kynni að blasa.
Nefndin ræðir um réttindi einstaklinganna
og skyldur þeirra, vikið er' að hlutverki
ríkisins, styrk þess og eðlilegum takmörk-
unum, þjónustu þess við þjóðfélagið og þá
sem það félag mynda og jafnir eiga að
standa gagnvart leikreglum þess. Gerður
er greinarmunur á afstöðu Sjálfstæðis-
flokksins til velferðarríkisins og velferðar-
þjóðfélagsins og á hvern hátt sjálfstæðis-
stefnan fellur að hvoru um sig. Þessi
tilvísun til ríkis sósíalismans sem er að
líða undir lok annars vegar og velferðar-
þjóðfélagsins hins vegar endurspeglar við-
leitni nefndarinnar til að þrengja að ríkinu
og auka svigrúm einstaklingsins til velferð-
ar. Vikið er að samspili blómlegs atvinnu-
lífs og ríkisvaldsins og stjórnmálabarátt-
unnar. Leitast er við að sýna fram á að í
landinu búi aðeins ein þjóð, ekki aðeins í
hefðbundnum skilningi heldur fremur í
þeim skilningi, að hagsmunir hennar séu
í sem stærstu dráttum hinir sömu, óháð
því hvar í landinu menn vilji búa. Einnig
er vikið að þvi á hvern veg sjálfstæðisstefn-
an blasir við þeim álitaefnum, sem snerta
fjölskylduna, þjóðernistilfinningu, tungu
og trúarlíf, umhverfisvernd og náttúruauð-
lindir, menntun, menningu og vísindi. Þá
er hugað að því hvaða meginsjónarmið
hljóti að verða lögð til grundvallar ef tek-
ið er á nokkrum þeim álitaefnum, sem
efst verða á baugi á næstu árum og áratug-
um.
Hér í þessu Reykjavíkurbréfi verður
vitnað í þessi drög að greinargerð og litið
á aðra kafla en þá sem lúta til dæmis að
mótun fiskveiðistefnu og stefnu í land-
búnaðarmálum en eins og kunnugt er ber
þau mál hátt á landsfundi Sjálfstæðis-
flokksins. Þá verður ekki heldur staldrað
við þá kafla í greinargerðinni þar sem
rætt er um stjórnarfarið, kosningar og
kjördæmaskipan eða utanríkismál og sam-
skipti við Evrópubandalagið, enda hafa
þeim verið gerð skil í fréttum blaðsins.
í GREINARGERÐ-
inni er minnt á þá
staðreynd að Sjálf-
þjóðfélagið stæðisflokkurinn
hafi sem kunnugt
er haft forystu um að ríða öryggisnet fyr-
ir þegnana jafnt á vettvangi þjóðmála sem
og í þeim sveitarstjórnum, þar sem hann
hefur ráðið mestu. Hafi stefna hans borið
þann ávöxt að íslendingar geti hnarreistir
borið sig saman við aðrar þjóðir. Síðan
segir:
„Hvað þessa stefnumörkun varðar hefur
hann [Sjálfstæðisflokkurinn] verið trúr
grundvallarforsendu sinni sem flokkur
allra stétta. Það er þó miklu meira í anda
Sjálfstæðisflokksins að tala um velferðar-
þjóðfélag en velferðarríki. Skipulagshyggj-
an sættir sig við mikla skerðingu persónu-
legra réttinda í því skyni að tryggja vel-
ferð fjöldans fyrir meðalgöngu ríkisins.
Velferðar-
Sé siík vegferð gengin á enda ber hún
feigðina í sér og stefnan brotnar í spón
eins og sést í ríkjum sósíalismans um þess-
ar mundir.
Velferðarríkishugmynd félagshyggj-
unnar byggir á að ríkið tryggi velferðina
eftir sínu höfði. Hún sé skömmtuð úr hnefa
þess sem eins konar umbun hins góða ríkis
til þegna sinna eftir fyrirfram ákveðnum
og umdeilanlegum forsendum og misjafn-
lega réttlátum.
Sjálfstæðisflokkurinn leggur hins vegar
áherslu á, að frumkvæði einstaklinganna
sjálfra, samtaka þeirra og sveitarfélaga,
sem næst stendur almenningi af opinberu
valdi, verði virkjað í þessu skyni. Þessir
aðiiar tryggi best velferð sína og öryggi,
en ríkisvaldið eigi að tryggja þeim svigrúm
og almenn skilyrði og veita ákveðinn og
öruggan stuðning. Velferð^rríkið og skatt-
píning eru óaðskiljanlegir síamstvíburar,
en velferðarþjóðfélagið og hófleg hlutdeild
ríkisins í þjóðartekjum geta hins vegar
ekki hvort án hins verið. Velferðarríkið sér
þegnana fyrir sér sem illa haldna og ósjálf-
bjarga þurfalinga, sem ekki eiga í önnur
hús að venda en til þess, á meðan velferðar-
þjóðfélagið lítur á borgarana sem bjarg-
álna menn sem skuli hafa ótvíræða örygg-
istryggingu ef eitthvað bjátar á, sem þeir
geta ekki sjálfir leyst.
Velferðarþjóðfélagið gerir óneitanlega
kröfu til þess að hinn sameiginlegi sjóður
landsmanna sé öflugur og traustur. Það
getur hann ekki verið nema atvinnulífið
beri ríkan ávöxt og frelsi og framtak at-
orkumanna fái notið sín. Styrkur ljónsins
er því einskis virði innan rimlanna og at-
orkumaðurinn verður hvorki sjálfum sér
né öðrum til gagns í ófrelsinu. Þetta sést
glöggt úm þessar mundir, þegar afhjúpað
er, að þjóð, sem byggir eitt ríkasta land
veraldar, er ófær um að brauðfæða börnin
sín eða veita þegnunum þau lífskjör, sem
hengju í lágmarki annars staðar. Það er
engin ástæða til að ætla annað, en að
fyrir forystumönnum þessarar stóru þjóð-
ar, þessa heimsveldis, hafi af einlægni
vakað að skapa réttlátara velferðarríki en
annars staðar þekktist. En þar hefur þeg-
ar sannast, sem einnig myndi sannast
hér, að sá sem ætlar að gera allt fyrir
alla, verður fyrst að taka allt frá öllum.
Það er rótgróið viðhorf íslensku þjóðar-
innar og samofið kristinni lífsskoðun henn-
ar, að bágstöddum skuli til bjargar koma
og leitast við að hjálpa mönnum til sjálfs-
hjálpar. Þessi viðhorf eru og samgróin
Sj álfstæðisflokknum. “
I KAFLA ÞAR
Hlutverk
ríkisvalds-
ins
sem rætt er um
hlutverk ríkisvalds-
ins segir að nauð-
synlegt sé að taka
reglugerðarskóg
þess sérstaklega fyrir, grisja hann mjög
með því að fella burtu óþörf ofstýringarfyr-
irmæli, án þess að dregið sé úr almennu
öryggi borgaranna. Þá segir að takmarka
þurfi heimildir til útgáfu bráðabirgðalaga.
I fyrsta lagi með því að gera ríkari kröfu
til þess skilyrðis, að um „brýna þörf“ sé
að ræða, og í annan stað að slík lög skuli
lögð fyrir þing í upphafi þess og afgreið-
ast innan mánaðar, ella falli þau úr gildi.
Þau stefnumið sem þama eru sett eru í
góðu samræmi við hina almennu stjórn-
málaþróun á þann veg að.minnka skuli
hlut ríkisins og auka svigrúm borgaranna
að sama skapi. Sú árátta að setja lög sem
heimila útgáfu reglugerða um stórt og
smátt stendur margvíslegri þróun fyrir
þrifum. Og hin rúma túlkun á „brýnni
þörf“ til útgáfu bráðabirgðalaga samrým-
ist ekki lengur hugmyndum manna í lýð-
ræðisríki um valdmörk ríkisstjórna.
Þá segir í greinargerðinni: „Sjálfstæðis-
flokkurinn hlýtur ætíð að hafna þeim lodd-
araskap og lýðskrumi, sem felst í því að
reyna að koma því inn hjá almenningi að
hægt sé fyrir meðalgöngu stóra bróður
að afnema lífsbaráttuna og menn þurfi
ekki að vera ábyrgir gerða sinna og taka
að nokkru afleiðingum afglapá sinna.
Það er of mikið sagt að hver maður sé
REYKJAVIKURBRÉF
Laugardagur 7. október
sinnar gæfusmiður. Þar kemur fleira til.
En það réttlætir ekki að hafa af gæfu-
smiðnum hamarinn og fjarlægja sögina.
Hamar og sigð í höndum ríkisins hefur
ekki reynst leiðin til bættra lífskjara.
Ríkinu ber að tryggja innra öryggi og al-
mannafrið. Löggæsla þess verður að vera
öflug og öguð, en athafnafrelsi hennar sem
og ríkisins sjálfs hlýtur að takmarkast af
ríkum persónurétti sérhvers manns.“
Og enn segir í þessum sama kafla:
„Eins og fyrr var sagt hlýtur Sjálfstæð-
isflokkurinn að stefna að því að ríkisvald-
ið sé öflugt en takmarkað. Áríðandi er
einnig að ríkisvaldið og forsvarsmenn þess
þekki sín takmörk. Ríkisvaldið birtist
stundum þegnunum sem óseðjandi hít, þar
sem óvæntir skuldadagar koma reglubund-
ið upp. Ríkið á þá ekki fyrir þeim verkefn-
um, sem það hefur anað út í. Áætlanir
virðast einatt rangar og verði ekki leiðrétt-
ar með öðrum hætti en þeim, að seilast
lengra niður í vasa borgaranna. Nauðsyn-
legt er að finna leiðir til þess að ríkið lúti
í megindráttum sömu lögmálum og heimil-
in í landinu og líkt því sem gerist með
sveitarfélögin. Þessir aðilar haga sér að
jafnaði þannig, að tekjustofnarnir eru
óbreytanlegir að mestu leyti og þeir verða
því að koma útgjöldum sínum fyrir innan
þess þaks, sem þeir að lögum eða vegna
eðlis málsins búa við. Þessu hefur verið
öfugt farið með ríkið. Tilhneigingin hefur
verið sú, að forsvarsmenn þess marka út-
gjöldin fyrst og leita síðan tekna. Þannig
bólgnar ríkisbúskapurinn út umfram það
sem jbúafjölgun og vöxtur sameiginlegra
tekna gefur tilefni til. Til viðbótar þessu,
og það sem verra er, þá virðast gjöld ár
eftir ár vanmetin af ásetningi í því trausti
að tekna verði aflað fyrir óráðsíunni eftir
á, hvort sem skattgreiðendunum líkar bet-
ur eða verr. Þegar sýnt er að tekjuöflunin
hrekkur ekki fyrir útgjöldunum er gripið
til fjölmargra úrræða og flest eiga þau
það sameiginlegt að vera óyndisúrræði.
Skattar eru hækkaðir, óbeinir oftar en
beinir, þar sem sú músin læðist en stekkur
ekki. Skuld er safnað í Seðlabankanum,
sem ávísun á síðari tíma skattahækkun
og skattheimtu. Ríkisskuldabréf eru seld
í auknum mæli og lán eru tekin í útlöndum
fyrir almennum útgjöldum.“
í lok þessa kafla segir: „Brýnt er að
fyrirkomulagi ríkisfjármálanna verði
breytt og það verði látið búa við sama fjár-
hagslega agann og heimilin og sveitarfé-
lögin. Fjárlög þurfa að vera marktæk og
með nútíma samgöngum er auðvelt að
setja það skilyrði að þing verði fyrirvar-
alítið kallað saman, ef sýnt er að fjárlög
fara úr böndunum. Með slíkt yfir höfði sér
er líklegt að fjármálayfirvöldin í ríkisstjórn
og á þingi myndu vanda betur til vinnu-
bragða en ella.“
Mennta-
stefna
I ATTUNDA
kafla draganna að
greinargerð alda-
mótanefndar er
fjallað um mennta-
og skólamál auk menningarmála. Hann
hefst á þessum orðum: „Eitt meginágrein-
ingsefnið í stjómmálum jafnt þessa lands
sem annarra er hver skuli vera umsvif
einstaklinganna í þjóðfélaginu annars veg-
ar og ríkisvaldsins hins vegar. Um þessa
skiptingu hljóta að verða átök um langan
aldur. Flestir eru á hinn bóginn sammála
um það, að ríkisvaldið hljóti að láta til sín
taka, hversu menntun, menningu og upp-
lýsingu þjóðarinnar er varið og beita sér
í þeim efnum.“
Fram kemur sú skoðun að segja megi
að íslenskir stjórnmálaflokkar hafi í raun
forðast að marka sér skýra menntastefnu,
til að mynda skoðun á því, á hvaða þætti
beri að leggja megináherslu í kennslu og
skyldunámi skóla og í hvaða anda sé nauð-
synlegt að reka slíkar menntastofnanir.
Ekki fari á milli mála, að eitt megin-
markmiðið hljóti að vera að menntastofn-
anirnar stuðli að sem víðtækustum þroska
einstaklinganna og þegnskap þeirra. Kenni
þeim í senn að rækta einstaklingseðli sitt
og meta þá heild, sem þeir eru af, og átta
Morgunblaðið/Þorkell
sig á að einn er maðurinn einungis hálf-
ur, en með öðrum meiri en hann sjálfur.
Þýðingarmikið er að því sé aldrei gleymt
að einstaklingarnir eru misjafnir og ólíkir
og það er ekki verkefni skólanna og hins
opinbera kerfís að reyna að steypa alla
menn í sama mót, heldur beri að ýta und-
ir sérgáfur og sérkenni hvers einstaklings,
þótt honum sé hjálpað til þess að aðlagast
sínu umhverfi og nýta sér hæfileika sína
í þágu annarra.
Skólarnir þurfi að leggja áherslu á að
efla þegnskap og þjóðernistilfinningu með
fólki, efla skilning á gildi þess að vera
ábyrgur einstaklingur, borgari í lýðfijálsu
landi, og þau forréttindi, sem það er í
raun að búa við lýðræðislega stjómskipun
og þá velmegun sem slík stjórnskipun hef-
ur skapað. Setja verði í öndvegi rækilega
kennslu í kristnum fræðum, sögu lands-
ins, tungu okkar og tilbrigðum hennar,
bókmenntum og öðrum listgreinum. Því
miður hafi þessar hefðbundnu greinar
nokkuð orðið að þoka fýrir útlendum tísku-
stefnum á síðustu árum og áratugum. Það
sé áríðandi að nemandinn komi úr skóla
sínum með þokkalega vitund um, að því
fylgir bæði vandi og vegsemd að vera ís-
lendingur.
Æskilegt væri að gera róttækar breyt-
ingar á því efni sem kennt sé í grunnskól-
um. Þar hljóti að skipa öndvegi hefð-
bundnar hugvísindagreinar annars vegar
og tæknilegar greinar hins vegar, sem
nýtast megi í vaxandi þjóðlífi, sem hljóti
að sækja auð sinn í uppsprettu þekkingar
og verkmenntunar á næstu árum þegar
aðrar uppsprettur séu fullnýttar. Erlendar
tískustefnur hljóti að víkja.
Sagt er að.margt bendi til að skynsam-
legt sé að reka einkaskóla hliðstætt þeim
skólum hins opinbera. Engum blöðum sé
um það að fletta að val manna verði ríkara,
skólahald fjölbreyttara og foreldrar og
nemendur geti fremur fengið óskum sínum
fullnægt en þegar öllu skólahaldi sé mið-
stýrt úr menntamálaráðuneytinu. .
EFNISTÖK OG
skipan í þessari
greinargerð alda-
Og lágkÚrU mótanefndar Sjálf-
stæðisflokksins
marka á sinn hátt tímamót í umræðum
Upp úr lægð
um íslensk stjórnmál. Þar er farið inn á
nýjar brautir bæði að því er varðar einstök
stefnuatriði en ekki síst hvernig þau eru
kynnt og sett fram á aðgengilegan og
skýran hátt með vísan jafnt til fortíðar
og framtíðar. Leitast er við að setja flókin
mál fram með þeim hætti að þau séu auð-
skilin öllum. Stendur Sjálfstæðisflokkurinn
betur að vígi eftir en áður til að móta
stefnu um framkvæmd einstakra úrlausn-
arefna eftir að myndaður hefur verið
rammi með þessum hætti. Drögin voru
lögð fram á landsfundinum til kynningar
og umræðu en nefndin mun halda áfram
að vinna að verkefni sínu.
Undir lok greinargerðarinnar er vikið
að utanríkismálum. Vonir eru bundnar við
þróunina í Sovétríkjunum og Austur-
Evrópu en minnt á að afturkippurinn geti
orðið á augabragði eins og hin hryggilegu
dæmi frá himneska friðartorginu sanni. Á
það er minnt að við getum notað tímann
fram til 1992 og reyndar næstu árin þar
á eftir til þess að skapa rétt skilyrði hér
heima til annars tveggja að leita inngöngu
inn í Evrópubandalagið og /eða gera
fríverslunarsamning við Bandaríkin og
Kanada ellegar að ná hagkvæmum samn-
ingum við báða þessa aðila.
Undir lok þessa gagnmerka plaggs er
komist þannig að orði:
„Um þessar mundir virðist mikil þörf á
að lyfta stjórnmálabaráttunni upp úr þeirri
lægð og lágkúru, sem hana hafa einkennt
að undanförnu og farin er að ofbjóða öllu
sæmilegu fólki. Það er óþolandi ef fólkið
í landinu missir trúna á fulltrúa sína og
hefur ærna ástæðu til að hafa heiðarleika
þeirra í flimtingum. Það er jafn alvarlegt
ef kjósendur festast í þeirri trú, að hvorki
stjórnmálaflokkum né talsmönnum þeirra
sé treystandi. Loforð þeirra, opinberar yfir-
lýsingar og stefnumörkun standist illa eða
alls ekki, endist í sumum tilvikum vart út
daginn. Flokkarnir séu æði fúsir að hverfa
frá stefnuatriðum sínum, jafnvel grund-
vallarsjónarmiðum, ef stundarávinningur
telst að slíku fyrir flokkana eða forráða-
menn þeirra. Það er ein þýðingarmesta
forsendan fyrir virku lýðræði að kjósendur
viti nokkurn veginn að hveiju þeir ganga.
Þeir verða að mega treysta því að leikregl-
urnar verði virtar eftir að talið hefur verið
upp úr kössunum.“
„Eftiistök og skip-
an í þessari grein-
argerð aldamóta-
neftidar Sjálf-
stæðisflokksins
marka á sinn hátt
tímamót í umræð-
um um íslensk
sljórnmál. Þar er
farið inn á nýjar
brautir bæði að
því er varðar ein-
stök stefhuatriði
en ekki síst hvern-
ig þau eru kynnt
og sett fram á
aðgengilegan og
skýran hátt með
vísan jafiit til for-
tíðar og framtíð-
ar. Leitast er við
að setja flókin mál
fram með þeim
hætti að þau séu
auðskilin öllum.“