Morgunblaðið - 03.12.1989, Qupperneq 35

morguns.
Fréttir kl. 7.00, 7.30, 8.00, 8.30, 9.00,
10.00, 11.00, 12.00, 12.20, 14.00,
15.00,16.00,17.00, 18.00, 19.00,22.00
og 24.00.
NÆTURÚTVARPIÐ
1.00 Áfram island. Dægurlög flutt af
íslenskum tónlistarmönnum.
2.00 Fréttir.
2.06 Eftirlætislögin. Svanhildur Jakobs-
dóttir spjallar við Þorstein Eggertsson
sem velur eftirlætislögin sín. (Endurtekinn
þáttur frá þriðjudegi á Rás 1.)
3.00 „Blítt og létt. .." Endurtekinn sjó-
mannaþáttur Gyðu Drafnar T ryggvadóttur
frá liönu kvöldi.
4.00 Fréttir.
4.05 Glefsur. Úr dægurmálaútvarpi mánu-
dagsins.
4.30 Veðurfregnir.
4.40 Á vettvangi. Umsjón: Páll Heiðar
Jónsson og Bjami Sigtryggsson. (Endur-
tekinn þáttur frá deginum áður á Rás 1.)
5.00 Fréttir af veðri, færð og flugsam-
göngum.
5.01 Lísa var það, heillin. Lísa Pálsdóttir
fjallar um konur í tónlist. (Endurtekið úr-
val frá miðvikudagskvöldi á Rás 2.)
6.00 Fréttir af veðri, færð og flugsam-
göngum.
6.01 Á gallabuxum og gúmmískóm. Leikin
lög frá sjötta og sjöunda áratugnum.
LANDSHLUTAÚTVARP Á RÁS
2.
kl. 8.10-8.30 og 18.3-1 S.OO.Útvarp Norður-
land.
BYLGJAN
FM 98,9
7.00 Sigursteinn Másson með fréttir af
veðri og færð. Barnasagan á sínum stað
rétt fyrir 8.
9.00 Páll Þorsteinsson við hljóðnemann.
Vinir og vandamenn kl. 9.30. Létt spjall
við hlustendur, uppskrift dagsins valin.
12.00 Hádegisfréttir.
12.10 Valdis Gunnarsdóttir tekur á mánu-
dagsveikinni. Slúður og fleira skemmti-
legt.
15.00 Ágúst Héðinsson tekur púlsinn á
þjóðfélaginu, íslenskir tónlistarmenn í
heimsókn og ný tónlist.
17.00 Síðdegisútvarp Bylgjunnar.
19.00 Hafþór Freyr Sigmundsson.
20.00 Ágúst Héðinsson.
22.00 Frostrósir. Gunnlaugur Guðmunds-
son stjörnuspekingur og Pétur Steinn
Guðmundsson fjalla um stjörnuspeki og
merkin tekin fyrir. Bogmaður er merki
mánaðarins og því kemur hinn góðkunni
sjónvarpsmaður Hemmi Gunn í heim-
sókn.
24.00 Freymóður T. Sigurðsson á nætur-
rölti.
Fréttir á klukkutíma fresti frá 8 til 18.
STJARNAN
FM102
7.00 Bjarni Haukur Þórsson. Morgunþátt-
ur á Stjörnunni. Ungir íslendingar í spjalli
og leigubílaleikurinn á sínum stað kl.
7.30.
11.00 Snorri Sturluson. Hádegisveröarleik-
ur Stjörnunnar og Vivá-Strætó kl. 11.30
15.00 Sigurður Helgi Hlöðversson. Mikið
af nýrri tónlist.
19.00 Ekkert kjaftæði — stanslaus tónlist.
20.00 Breski vinsældalistinn/bandaríski vin-
sældalistinn. Snorri Sturiuson kynnir
stöðu laga á þessum vinsældalistum.
22.00 Darri Ólason.
1.00 Bjöm Sigurösson. Næturvakt sem
segir sex.
AÐALSTÖÐIN
FM90.9
7.00 Bjarni Dagur Jónsson. Fréttir, viðtöl
og tónlist.
9.00 Margrét Hrafnsdóttir. Þægileg tónlist
blandað ýmsum fróðleik.
12.00 Hádegisútvarp Aðalstöövarinnar.
13.00 Gunnlaugur Helgason. Tónlist í
dagsins önn.
16.00 Fréttir með Eiríki Jónssyni.
18.00 (slensk tónlist að hætti Aðalstöðvar-
innar.
19.00 Anna Björk Birgisdóttir. Kvöldstund
með Ijúfri tónlist.
22.00 Undirfjöguraugu. Bjarni DagurJóns-
son. Síminn á Aöalstöðinni er 626060.
24.00 Næturdagskrá.
Máfoffr
í Kaupmannahöfn
FÆST
i BLAÐASÖLUNNI
ÁJÁRNBRAUTA-
STÖÐINNI,
KASTRUPFLUGVELLI
OG Á RÁÐHÚSTORGI
G8ei HaaMaaaa
MORGUNBLAÐIÐ
ÚTVARP/SJÓNVARP
FIRA lawimov
SUNNUDAGUR 3. DESEMIÍER 1989
\'
35
Rás 1:
Um daginn og veginn
í þættinum um daginn og veginn að undanförnu hafa
-| Q 32 ýmsir kunnir menntamenn látið til sín heyra: Sigurður.
-*■«' Steinþórsson jarðfræðingur, Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
sagnfræðingur, Tómas Gunnarsson lögmaður, Þórður Kristinsson
prófstjóri Háskólans o. fl. Að þessu sinni verður Þór Magnússon
þjóðminjavörður með þáttinn. Hann hefur margsinnis talað í útvarp
um fornleifafræði og starfsemi Þjóðminjasafns en aldrei talað í þætt-
inum Um daginn og veginn fyrr.
Bylgjan:
Stjömuspeki
■■■■■ í þættinum Frostrós-
OO 10 'r> sem er á dagskrá
Bylgjunnar í kvöld,
mun Gunnlaugur Guðmundsson
halda áfram að fjalla um Bog-
manninn. Hemmi Gunn, hinn
kunni sjónvarpsmaður sem er í
þessu stjörnumerki, er gestur
þáttarins. Mun hann spjalla við
Gunnlaug um stjörnuspeki og
leggja fyrir hann-ýmsar spurn-
ingar.
■■■■i Fjalakötturinn sýnir í kvöld kvikmyndina Jól í júlí. Preston
9Q 00 Sturges skrifaði ogleikstýði en myndin var gerð árið 1940.
í myndinni segir frá ástfangnu pari sem þarf að afla sér
§ár til að komast í það heilaga. Ungí maðurinn ætlar að auðgast á
auðveldan hátt með því að taka þátt í ýmsum keppnum og þó hann
fari aldrei með sigur af hólmi telur hann að sigurmöguleikarnir auk-
ist við hvetja keppni. Nokkrir gárungar gera sér það til gamans að
senda honum tilkynningu um að hann hafi sigrað í salgorðakeppni.
Ungi maðurinn gengur um bæinn í sigurvímu og útbýtir gjöfum til
allra en þegar hjónaleysin átta sig á hrekknum eru þau alveg ráðþrota.
Maltin: ★ ★ ★
Stöð 2
JÓI í júlí
Sjónvarpið:
Utróf
^■■■i Þátturinn Litróf er á dagskrá sjónvarps í kvöld. Rætt verð-
Ofl 35 ur við Elínu Pálmadóttur um frönsku Islandssjómennina í
“ tilefni bókar hennar „Fransí biskví". Skroppið verður í
heimsókn til tveggja Skagaskálda, Kristjáns Kristjánssonar og Gyrð-
is Elíassonar, sem báðir lesa úr nýjum bókum. Sýnt verður atriði
úr leikritinu „Karlar óskast í kór“, sem samið var að frumkvæði
Menningar- og fræðslusambands alþýðu og spjallað við höfundinn
og leikstjórann Hlín Agnarsdóttur. Söngkonan Elsa Waage kemur í
heimsókn og syngur eitt lag.
GÁRUR
eftir Elínu Pálmadóttur
Mús á stærð
við hest
Hlutar úr erindi á ráðstefnu
Lífs og lands nýlega hafa
síðan verið að skjóta upp kollinum
af ýmsu tilefni og gára sinnið.
Mikael M. Karlsson, dósent í heim-
speki, var þar að velta því fyrir sér
hvort íslenska þjóðin þekkti sjálfa
sig? Vitnaði í ummæli viturs manns:
„Þekktu sjálfan þig. Sá sem þekkir
ekki sjálfan sig, sá sem til dæmis
skilur ekki eigin hæfileika, eigin
tilhneigingar, eigin getu, eða eigið
eðli og gerð er ekki líklegur til að
lifa góðu og ánægjulegu lífi. Honum
hættir til að ráðast í verk sem hann
ræður ekki við, eða sem henta hon-
um illa. Og honum hættir einnig
til að sjást yfir hvað hentar honum
vel. Slíkur maður er ævinlega fúll,
honum er illa við
sjálfan sig og
þess vegna illa við
aðra. Hann er
órólegur og ósátt-
ur . . . en hann
skilur ekki af
hveiju . . .“
Þetta kvað hann
eiga jafnt við um
þjóðir sem ein-
staklinga. Þjóð
sem þekkir ekki
sjálfa sig er illa í
stakk búin til að
skapa þegnum
sínum þau
lífsskilyrði sem
þeir eiga skilið.
Og svo velti hann
því fyrir sér hvort
íslenska þjóðin
þekki sjálfa sig?
Knappt rúm
þessa dálks gefur
þvi miður ekki
tækifæri til að
gera erindinu
næg skil.
Kafli úr því minnir á býsna margt
í okkar samfélagi. Tek ég hann
traustataki: „Það er nokkuð langt
síðan náttúruspekingar tóku fyrst
eftir nánum tengslum milli stærðar
og forms hluta. Imyndið ykkur mús
á stærð við hest. Það sem þið
ímyndið ykkur er ekki til og getur
ekki verið til, eins og Galíleo Gali-
lei sannaði endur fýrir löngu. í sam-
ræðu sinni um tvenn ný vísindi frá
1638 segir hann: Af því sem þegar
hefur verið sýnt fram á hlýtur þú
að sjá að ómögulegt er að stækka
hluti í feikilega stærð, hvort sem er
í listum eða í náttúrunni; jafn-
ómögulegt er að smíða risastór skip,
hallir og musteri þannig að . . .
þau haldist saman; né heldur getur
náttúran af sér tré af afbrigðilegri
stærðargráðu af því að greinarnar
mundu bresta undan eigin þyngd.
Á sama hátt gæti beinabygging
manna, hesta og annarra dýra ekki
haldið skepnunum saman, eða
gegnt eðlilegu hlutverki sínu, ef
dýrin stækkuðu verulega. Slík
stækkun getur aðeins orðið ef efni-
viðurinn er óvenjusterkur, miklu
sterkari en við venjulegar aðstæð-
ur, eða með því að . . . breyta lög-
un beinanna þannig að þau hæfi
skrímslinu.
Sama gildir um stóra smíð: hún
getur ekki virkað rétt, getur jafn-
vel ekki orðið til í smækkaðri mynd.
Eða eins og líffræðingurinn
víðkunni, J.B.S. Haldane, benti á í
stórskemmtilegri grein um að vera
mátulega stór, getur mannsauga
ekki orðið miklu minna án verulegr-
ar truflunar á virkni. Haldane seg-
ir:„í botni mannsaugans . . . er
aragrúi af skynfrumum, keilum og
stöfum, sern eru að þvermáli álíka
og meðal ljósbylgja. I einu auga er
hálf milljón af slíkum frumum, og
til þess að augað geti greint milli
tveggja hluta verða myndir þeirra
að falla á aðskildar keilur og staTi.
Það er augljóst að með færri en
stærri keilur og stafi sæjum við
ekki eins greinilega ... En ef
skynfrumurnar minnkuðu og þeim
fjölgaði sæjum við engu betur
vegna þess að greinileg mynd getur
ekki borist auganu þannig að hún
sé minni en öldulengd ljóss. Þannig
er auga músar ekki smágerð eftir-
mynd af mannsauga. Stafir og keil-
ur þess auga eru svipuð að stærð
en færri að tólu en í okkar augum.
Mús gæti ekki greint að tvö manns-
andlit í tveggja metra fjarlægð."
Það er næsta augljóst hvaða
lærdóm við getum dregið af þessu,
heldur Michael M. Karlsson áfram.
Stærð og form eru náskyld. Smiður
getur stækkað og minnkað tiltekinn
grip, og náttúran breytir stærð
kvikinda með þróun í tímans rás.
En slíkar stærðarbreytingar hljóta
að fela í sér formbreytingar. Hlutur
með tittekið form hlýtur að vera
af tiltekinni stærð. Það er niður-
staða Haldanes um lifandi verur.
En Haldane er líka fljótur að yfir-
færa niðurstöðu sína á félagsleg
fyrirbæri. „Rétt eins og sérhvert
dýr (þ.e. dýr með tiltekið form) á
sér tiltekna kjörstærð,“ segir-
hann,„gildir hið sama um samfélög
manna.“
Mannleg samfélög eru í senn
náttúrugripir og mannanna verk.
Þau verða til, breytast, þroskast og
þróast fyrir tilverknað náttúrunnar,
og þar, eins og endranær, sér nátt-
úran um að stærð hæfi formi, og
form falli að stærð. Mannlegt sam-
félag sem fær að þróast nógu lengi
hlýtur þannig að taka á sig form
sem því hentar, ella líða undir lok.
En mannlegar fyrirætlanir og ráða-
gerðir móta líka samfélög manna.
Nokkuð er undir hælinn lagt hvort
slíkar ráðagerðir leiði af sér form
sem hentar þessu tiltekna samfé-
lagi. Ef þessi form henta ekki stærð
samfélagsins staðnar samfélagið og
ræður ekki við hlutverk sitt.“
Mikael M. Karlsson er að velta
fyrir sér hvort form samfélags-
stofnana á íslandi henti vel eða illa
þjóð af okkar stærð. Og segir: Ég
veit raunar um eina og aðeins cina
smáþjóð — sem er þó margsinnis
stærri en íslenska þjóðin — sem
sérstaklega hefur velt fýrir sér sér-
stöðu sinni og í einhveijum mæli
reynt að laga form sinna stofnana
að eigin stærð. Það eru Svisslend-
ingar.“ Gáruhöfundur hefur verið
að horfa á þessar kynjaskepnur í
samfélaginu í kring um sig í þessu
ljósi. Og viti menn, þær virðast
margar eiga álíka illa heima í
íslensku nútímasamfélagi sem risa-
eðlurnar útdauðu — sem ekki pöss-
uðu lengur í umhverfið.