Morgunblaðið - 07.01.1990, Blaðsíða 18

18 C
MORGUNBLAÐIÐ
FJÖLMIÐLAR SUNNUDAGUR
7. JANUAR 1990
í fjölmiðlum
MJÓN VIÐAR Jónsson, leiklistar-
stjóri Ríkisútvarpsins, hefur fengið
leyf i frá störfum í eitt ár og við
starf i hans hefur tekið María
Krist-
jánsdóttir leikstjón. Jón Viðar
kvaðst mundu
nota leyfið til að
sinna ýmsum
hugðarefnum
sínum, en vildi
ekki greina nán-
ar frá fyrirætl-
unum sínum að
sinni. María lauk
próf i í leiklist í
Þýskalandi árið
1970 oghefur
síðan starfað við
ýmislegt auk
leiklistar, en
síðastliðin tíu ár
hefur hún verið
búsett á
Húsavík, þar
sem hún hefur tekið virkan þátt í
leiklistarlífinu. Hún hefur meðal
annars stjórnað uppfærslum á sjón-
varpsleikritum og vann til verð-
launa á Listahátíð með smámynd-
inni „Ferðalag Fríðu“ svo nokkuð
sé nefnt. Hún stjórnar uppfærslu
Þjóðleikhússins á „Heimili Vern-
hörðu Alba“, sem verið er að sýna
um þessar mundir. María kvaðst
ekki gera ráð fyrir að gera stórtæk-
ar breytingar á leiklistarstefnu
Ríkisútvarpsins, en sagði að starfið
legðist ákaf lega vel í sig.
Radio Times
fær samkepnni
Einkaréttur blaðanna Radio Ti-
mes og TV Times til að birta
dagskrár útvarps- og sjónvarps-
stöðva lengra en einn sólarhring
fram í tímann (tvo um helgar) verð-
ur afnuminn í nýjum útvarpslögum
að sögn Douglas
Hurd, sem ný-
lega lét af emb-
ætti innanríkis-
ráðherra. Búist
er við að afnám
bannsins leiði til
þess að mörg
önnur svipuð rit
verði gefin út. Ákvörðunin kemur
sér illa fyrir ríkissjónvarpið BBC,
því að það hagnaðist um 20 milljón-
ir punda á Radio Times í fyrra.
MARI'A
HIN RAUNYERULEGA
F J ÖLMIÐLAB YLTIN G
■Er Austur-Evrópa í dag eins og hún er
vegna þess að ekki tókst að draga járn-
tjald fyrir sjónvarpsskjái?
AÐ SJÁ er að sannfærast og sannfæringin flytur fjöll. Á árinu
sem var að líða gjörbreytti austur-evrópsk alþýða gangverki al-
þjóðastjórnmála og það svo rækilega að sumir sagnfræðingar
telja sig þurfa að leita aftur til 1914 eða jafnvel um tvær aldir til
að finna önnur eins straumhvörf í mannkynssögunni. Kunnugir
segja að sú sannfæring sem þessari byltingu olli hafi m.a. orðið
til við hvunndagslegt gláp á sjónvarp, þar sem myndir vestan
jámtjalds sýndu að til var hagsælli veröld sem vegir frelsis gátu
leitt til. Fyrrverandi fréttastjóri ITN, fréttastofunnar bresku,
Geoffrey Cox, hefur haldið því fram að sjónvarpsupptökuvélarnar
hafí á síðustu mánuðum gegnt sama hlutverki við fall einræðis-
múranna í Austur-Evrópu og lúðrarnir á sínum tíma í Jer-
íkó-borg.
Blóðug valdabarátta er nú,
á tímum upplýsingar, bar-
átta um sjónvarpsstöðvar.
Atburðirnir í Rúmeníu um jólin
færa okkur heim sanninn um
hversu öflugt tæki fjölmiðlamir
geta verið þegar sameina þarf
fjöldann. Uppreisnarmenn lögðu
höfuðáherslu á áð ná stjóm á sjón-
varpssendingum og þeir beittu
hinni lifandi mynd markvisst og
án afláts til þess að sýna spillingu
gömlu valdhafanna, fólskuverk
þeirra og niðurlægingu, — og telja
má næsta víst að aðferðir þeirra
báru árangur.
Þó svo sjón-
varpið hafi átt
stóran þátt í
framvindu mála
í Rúmeníu þá átti
það ekki minni
þátt í umbrotun-
um í öðrum löndum Austur-
Evrópu þó svo þar hafi hlutverk
þess verið annað.
Að líkindum hefur sjónvarp
hvergi haft meiri áhrif á gang
mála austantjalds en í Austur-
Þýskalandi. Áustur-þýskir borg-
arar hafa í áraraðir getað séð inn
í stofum hjá sér vestur-þýskt sjón-
varp. Þar hafa blasið við þeim
vestrænir lífshættir sem undir
flestum kringumstæðum hljóta
að teljast eftirsóknarverðari en
það sem beið þeirra eftir að slökkt
var á viðtækinu. Þar sá fólk og
sannfærðist. Tilfinninga-, vina-
og fjölskyldubönd héldu ekki aftur
af hundruðum þúsunda sem af
BAKSVIÐ
eftirÁsgeir Friðgeirsson
staðfestu yfir-
gáfu heimili sín
og föðurland við
fyrsta tækifæri
síðla sumars.
Sjónvarpið hafði
sýnt fólkinu
lífsgæði sem miklu mátti fórna
fyrir að öðlast.
Fólksflóttinn frá Austur-
Þýskalandi og fjöldafundir í Dres-
den og Leipzig, sem var sjón-
varpað víða, leiddu síðar til hruns
Berlínarmúrsins sem eins og
kunnugt var molnaði í beinni út-
sendingu sjónvarpsstöðva um all-
an heim. Þau tíðindi bárust síðan
út um alla Austur-Evrópu, á öld-
um ljósvakans, eins og eldur í
sinu.
í Tékkóslóvakíu gegndi sjón-
varpið einnig mikilvægu hlut-
verki. Þar krafðist fjöldinn, með
starfsmenn ríkissjónvarpsins í
broddi fylkingar, þess að sýndar
Þeir sem
áhrif fjölmiðla
munu um ókomin
ár beina athyglinni
að atburðum í
Austur-Evrópu
1989. Hversu
mikill
örlagavaldur var
sjónvarpið?
yrðu upptökur frá fjöldafundi í
Prag 17. nóvember þar sem mót-
mælendur fengu óblíðar móttökur
hermanna, auk þess að sýnt yrði
beint frá fjöldafundi tæpri viku
síðar. Það var eitt fyrsta merki
um eftirgjöf stjórnvalda þar í landi
þegar gengið var að þessum kröf-
um. Ekki þarf að rekja hér hvaða
þróun mál þar hafa tekið síðan.
Enn hefur ekki verið minnst á
samstarf og samvinnu fijálsra
fjölmiðla og mannréttinda- og
andstöðuhreyfinga í gegnum
tíðina en trúlega getur margur
andófsmaðurinn vitnað um þá
lífsnauðsyn sem vestrænir fjöl-
miðlar voru fyrir hreyfingarnar
og sýnir það enn betur hversu
þáttur fjölmiðla hefur verið mikill
og margvíslegur í þeirri frelsis-
þróun sem náði hámarki á síðasta
ári, — ári almennings í Austur-
Evrópu.
Umboðsmenn fámnleikans
ví er líkt með blöðum
og mannfólkinu að
þau eru æði misjafn-
lega gerð. Þau eru til dæmis
augljóslega misjafnlega
greind ef svo mætti að orði
komast og þau eru vissulega
misjafnlega grandvör og
umburðarlynd og skapgóð
jafnvel.
Þó er ég ekki viss um að
geðslagið sé alltaf og ævin-
lega toppunum að kenna eða
þakka. Víst skipta þeir máli,
satt er það, enda dansa lim-
irnir eftir höfðinu ef marka
má máltækið, en hér ber
samt fleira til. Til dæmis eru
blöð á stundum svo dæma-
laust staðföst í geðvonskunni
að maður hneigist til að ætla
að hún sé meðfædd. Þau
mega heita með magapínu
árið um kring, svo geðslegt
sem það er: eru ekkert nema
barlómurinn og önugheitin.
Annars fór þetta með
blessað umburðarlyndið, sem
ég þykist að vísu fremur
hlynntur, að vefjast fyrir mér
núna í vetur. Tilefnið var
bréfkom sem birtist í DV
ásamt með mynd af
víetnömsku bátafólki og svo
greinarstúfur af sama toga
sem Morgunblaðið kom til
skila núna í jólamánuðinum.
Mér fannst allt í einu að
umburðarlyndið sem fólst í
birtingu þessara tveggja
pistla — umburðarlyndið
gagnvart höfundunum nota
bene — væri orðið þama að
uppsprettu andstæðu sinnar,
nefnilega fordómanna, ein-
feldninnar og þeirrar teg-
undar barnalegs hroka sem
nær alltaf má rekja til þrá-
hyggju.
Bæði blöðin sem nú vom
nefnd hafa hvort á sína vísu
nú um árabil forðast þann
hjákátlega línudans sem felst
í því að einblína á aleitt leið-
arljós, hvað er því miður
dijúgt meira en sagt verður
um gjörvalla íslenskupress-
una. Bæði iðka að vísu
„pólitík" í þeirri merkingu
að þau aðhyllast ákveðnar
hugsjónir eins og það heitir
oftast, en bæði höfnuðu fyrir
óralöngu þeirri baráttuað-
ferð ofstækismannsins að
unna andstæðingum sínum,
raunvemlegum sem í mynd-
uðum, aldrei sannmælis auk-
heldur meira. Aldrei.
Fyrrgreint lesendabréf og
fyrrgreindur greinarstúfur
bera einmitt öll einkenni þrá-
hyggjunnar. Með báðum er
alið á óvild og tortryggni.
Höfundar hvorutveggja
ganga með aríadilluna og
vilja nú fyrir alla muni
hreinsa þetta iand okkar í
snarkasti af þessum sálum
sem í þeirra augum hafa
unnið sér það til óhelgis að
gerast svo ósvífnar (að mað-
ur tali nú ekki um tillitsleys-
ið) að setjast hér að úti í
hafinu og vera þó ekki af
hinum eina og óviðjafnan-
lega langhöfða- og bleik-
nefjastofni.
Hugarástandi þessara
baráttuglöðu tilbrigða við
hrossaræktarráðunautinn
verður best lýst með beinum
tilvitnunum í neyðaróp
þeirra.
Bréfritarinn í DV er sko
ekkert að skera utanaf því.
„Enn á að ráðast á garð
íslendinga (bablar hann) þar
sem hann er lægstur. Sárast
er að vita til þess að tilræð-
ið, sem ég kalla svo, er ekki
hvað síst að kenna svokall-
aðri líknarstofnun á íslandi,
Alþjóða Rauða krossinum.
Þetta er stofnun sem lands-
menn í sakleysi sínu virða,
því íslendingar eru gott fólk
og trúa ekki ljótu upp á aðra.
Sérstaklega ef þeir þykjast
vera að hjálpa bágstöddum.
Nefnt tilræði af hendi þess-
arar alþjóðastofnunar við ís-
lendinga felst í því að standa
að innflutningi fólks til ís-
lands, fólks sem er af gjör-
ólíkum kynstofni og íslend-
ingar eru. Alþjóða Rauði
krossinn betlar og plokkar
peninga af íslenskum al-
menningi með spilakössum
og öðrum hætti, og í þokka-
bót tæla þeir hingað okkur
óskylt fólk, sem er algjört
gjörræði við íslensku þjóð-
ina.“
Skoðanabróðir kempunn-
ar er síst billegri. Hann er
raunar svo vandfýsinn, svo
hárnákvæmur í vitleysunni,
að hann vill meira að segja
gera hvern þann Evrópubúa
útlægan héðan af landinu
bláa sem álpaðist til þess að
fæðast sunnan fremur en
norðan Alpafjalla.
Hér er niðuriag ákalls
hans í allri sinni dýrð:
Legg ég til að komið verði
á, án tafar, fjölþættri löggjöf
til verndar íslenskum þjóðar-
stofni. Bundinn verði endir á
allan barna- og kvennainn-
flutning frá vanþróunarríkj-
um, ekki verði tekið við
flóttafólki, erlent verkafólk
fái ekki vinnu nema það sé
af norður-evrópskum upp-
runa, fóstureyðingar verði
bannaðar og ekki verði geng-,
ið í EB, en EB-löndin hafa
sameiginlegan vinnumarkað
og innganga í EB mundi
þýða að hingað gæti hópast
fólk af Asíu-, Afríku- og
Suður-Evrópuuppruna.“
Sem fyrr segir runnu á
mig tvær grímur við lestur
þess samsetnings sem hér
er til umræðu. Ritfrelsið og
skoðanafrelsið og allt hvað
eina; engin smáræðis hug-
sjón — og megi hún lengi lifa.
En hvar lýkur réttlætinu
og hvar upphefst ranglætið?
Þegar allt kemur til alls
eru hinir sjálfskipuðu súper-
menn hér efra ekki einungis
umboðsmenn fáránleikans.
Þeir eru líka að boða afleita
’ trú, að sá til þessháttar óvild-
ar og haturs sem nærist á
fordómum og mannfyrirlitn-
ingu og svo ekki óverulegum
skammti af þeirri tegund
minnimáttarkenndar sem á
sér sinn ófélega stóra bróður
í mikilmennskubijálæðinu.
Gísli J.
Ástþórsson