Morgunblaðið - 07.01.1990, Blaðsíða 10

Morgunblaðið - 07.01.1990, Blaðsíða 10
10 c MORGUNBLAÐIÐ MAIMIMLIFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 7. JANÚAR 1990 LÆKNISFRÆÐI/i^ýo: heilbrigbir lceknis vió? Heilsa og vanheilsa VIÐ GÖNGUM með horskum hug inn í nýtt ár og styttist nú óðum í aldamót. Bjartsýnismenn sem hafa verið valdir til að leggja á ráðin um heilbrigðismál alls heimsins setja markið hátt: Heil- brigði allra árið 2000. Ekki er að efa að þeir láti hend- ur standa fram úr ermum, blessaðir, þessi fáu ár sem eru til stefnu, en róðurinn verður þung- ur. Gerum langa sögu stutta með phmhbmhhbh því að minnast einungis á tvo sjúkdóma: Eyðni sem er alstaðar í sókn og mýra- köldu sem legg- ur undir sig ný svæði, drepur að minnsta kosti milljón manns á hveiju ári og er landlæg í 104 ríkjum. Islendingar búa að flestu leyti eftir Þórarin Guónoson við gott heilsufar. Ungbamadauði , er minni hér en víðast hvar ann| ars staðar, við verðum allra kerl- inga og karla elst og aldagamlj plágur eins og holdsveiki, su| veiki, taugaveiki og tæringu , um við gert landrækar. Við eig'öm vel menntaðar heilbrigðisstéttir og góð sjúkrahús og sampnigur hafa færst í það horf á síðustu árum að helst ætti enginn að þurfa að deyja drottni sínum vegna þess að hann komist e^ á spítala þegar slys eða sjúkdóma ber að höndum. Er þá ekki allt í himnalagi? Ónei, ekki er svo að heyra. Okkur er sagt að allur þessi heilsulúxus kosti svo mikið að við höfum eng- in efni á að veita okkur hann og viðhalda honum. Við hesthúsum alltof mikið af rándýrum lyijum, við reisum spítala og heilgy , stöðvar víðs „vegar Istærri og fínni og ko . vit i erutn W élbúna spr 1 fram efti ^bessi alh heííagitr sannl érum við flottcps: svíðum og urðum ' ......HPlðumJll liargaina. En líti ifin og gáum num. Mikið ski er það þr, kannski | á flestur i þá um leið r fátæk á heilbrig vort við kynn- um að eiga einhferjar afsakanir og málsbaitur. Sjúkrahúsin þijú í Reykjavík risu af grunni hvert á sínum tíma og eftir þörfum síns tíma en eigendurnir voru jafn- margir og húsin. Nú vill helst enginn eiga þau vegna þess að þau eru dýr í rekstri og því þykir sjálfsagt mál að sjúkrastofur séu tómar mánuðum saman, þótt fjöldi fólks bíði eftir að komast þar inn og fá mein sín bætt. Og hvað mætti þá segja um heilsu- gæslustöðvamar í fámennum byggðarlögum? Því er ekki að neita að starfsaðstaða sumra hér- aðslækna var óviðunandi og smærri héruðin því einatt læknis- laus um skemmri eða lengri tíma. Úr þessu varð að bæta og þá hafa •Sgjjfeyill'níski ekki ævinlega kun ____ f því se" s,krJ!íverkinu mikl; fnir af öllu arnir eru í arorð og er 1 brunnsi: áðurjgl oðái I mjög svo „ábyrgu“ riti sem om út a nýliðnu ári stendur skrif- að: „Ljóst er að framlög til for- varna verður að stórauka“. Grun- aði ekki Gvend, maður fær ekkert ókeypis. En hvaðan skyldi nú eiga að taka fé til þess arna? Varla frá sjúkraþjónustu sem þegar er í háskalegu fjársvelti. Varla með því að loka heilum spítaladeildum til viðbótar við það sem orðið er að stuðla að ið 2000 eru legu tagi. m margra arnan vitn- !em þurfi að itinn fer sér að eða hætta alveg við hjartaaðgerð- ir og halda áfram að senda til útlanda sjúklinga sem hægt er að lækna hér heima. Þá væri nær að manna sig upp í að setja þær á fulla ferð í stað þess hæga- gangs sem nú er afsakaður með blankheitum. Forvarnir eru góðar, það vitum við af reynslunni: Bólusetningar, eftirlit með verðandi mæðrum og ungbörnum, krabbameinsleif mengunarvamir og hreinlætis- kröfur. En ýmislegt annað kann að orka tvímælis. Hvert er gagn- ið? Er betur farið en heima setið? Frelsi einstaklinga til að velja og hafna er ofarlega á óskalistanum og það með réttu. Við viljum ekki láta ráðskast með okkur í smáu og stóru. „Ég sjálfur á mitt eigið lík,“ sagði Þórður Malakoff og hefði eins getað sagt „mitt eigið líf,“ því að hann var ekki hrokkinn upp af eins og læknarnir héldu. Holl ráð, gefin í góðri meiningu en í boðorðastíl: Þú skalt ekki gera þetta .. . þú skalt ekki borða þetta og ekki þetta og ekki þetta — þau eru ekki vænleg til árang- urs. Felst ekki enn í dag sann- leikskorn í gömlum og fleygum orðum: Heilbrigðir þurfa ekki læknis við, heldur þeir sem sjúkir eru? MYNDLISTA- OG HANDÍÐASKÓLI ÍSLANDS Myndlistanámskeið á vormisseri. FYRIR BÖRN OG UNGLINGA. Örfá sæti eru laus í eftirtöldum flokkum: 2. fl. 3. fl. 6. fl. 7. fl. 8. fl. 10. fl. 6-8 ára þriðjud. + fimmtud. 6-8 ára mánud. + miðvikud. 9 -11 ára fimmtudaga 11-13 ára mánud. + miðvikud. 11-13 ára þriðjud. + föstud. 13-16 ára fimmtudaga kl. 09:00-10:20 kl. 13:30-14:50 kl. 13:30-15:30 kl. 15:00-16:20 kl. 15:00-16:20 kl. 16:00-18:00 Kennari: Hrafnhildur Gunnlaugsdóttir. Nýtt unglinganámskeiö: Teiknun og grafík. 9. fl. 13-16 ára mánud. + miðvikud. ki. 16:30-17:50 Kennari: Sigurborg Stefánsdóttir KVÖLDNÁMSKEIÐ. Teikning fyrir fulloröna. (Aðaláhersla á módelteikningu) Fyrir byrjendur: Teikning I mánud. + fimmtud. kl. 17:30-19:30 Kennari: Kristín Arngrímsdóttir Teikningl þriðjud. + föstud. kl. 17:30-19:30 Kennari: Eyþór Stefánsson Teikning I þriðjud. + föstud. kl. 20:00-22:00 Kennari: Eyþór Stefánsson Fyrir lengra komna: Teikning II mánud. + fimmtud. kl. 20:00-22:00 Kennari: Kristín Arngrímsdóttir Teikning II miövikudaga kl. 19:20-22:00 Kennari: Auður Ólafsdóttir Námskeiöin hefjast mánudaginn 15. janúar n.k. og standa til aprílloka. Innritun á skrifstofu skólans næstu daga frá kl. 9 -12 og 13-15. Skipholti 1, 105 Reykjavík, sími 19821. TÆliNI/Eru borgimar aö verba óhœfar til búsetu? Bílar og mengun borga ÞESSIÁRIN er mengun stórborga að verða svo alvarleg, að spurning er hvort þær séu nothæfar til búsetu manna. í flestum þessara borga stafar verulegur hluti mengunarinnar af útblæstri biíreiða. Tala má um tvenns konar nýt- ingu bílvélar. í fyrsta lagi er hin algengari merking orðsins, og er þá átt við hvað mikill hluti þeirrar orkumyndunar sem bruni eldsneytis skilar kemur fram sem hreyfiafl vélar. Hér verður orðið notað í annarri merkingu og sjaldgæfari, sem er það hvað mik- ill hluti eldsneyt- isins brennur. Bensínvélar hafa sjaldnast betri nýtingu en sem nemur þremur fjórðu. Nýtingin fer eftir gerð og aldri vélar og eftir ökuhraða. Nýtingin er mest þegar ekið er á um 70-80 km hraða á klst. Ofan þess hraða dregur verulega úr henni. En hver er afleiðing lélegrar nýtingar? í fyrsta lagi vitaskuld sú, að nota þarf meira af eldsneyt- inu en ella. En hin hlið málsins er verri, að ófullkomnum bruna fylgja óæskileg efni. Bensínvél sem brennir eldsneytinu fyllilega ætti að skila litlu öðru frá sér í útblæstri en koltvíildi (sem er mengun í sjálfu sér, sbr. gróður- húsaáhrifin) og vatni. Hvaða efiii myndast? Ófullkominn bruni veldur að í staðinn er verulegur hluti efna útblástursins kolvetni, kolsýring- ur og sót. Þar að auki veldur hár brunahiti því að köfnunarefni and- rúmsloftsins blandast súrefni og myndar óæskileg sambönd. Auk þessa er mengun vegna „náttúru- legs“ innihalds bensínsins, svo sem brennisteins og íblandaðra efna sem er ætlað að auðvelda bruna, svo sem blýs. Hvað má gera til úrbóta? Ems og kunnugt er, þá er ekki lengur nauðsynlegt nýjum bílvél- um að nota blý sem brunahvata. Sá hluti vandans ætti að fara minnkandi. Ennfremur geta olíu- hreinsunarstöðvar nú orðið náð miklu meiri hluta brennisteinsins úr olíunni en áður. Eigum við að vera bjartsýn, og spá fyrir um að þessi hluti vandans fari síminnk- andi? En verulegur hluti þess vanda sem eftir er stafar af köfn- unarefnissamböndum, sem um- myndast áfram í sólarljósi og framkallar illræmda blöndu sem veldur íbúum stórborganna önd- unarerfiðleikum. Til að losna við þennan hluta málsins þarf að brenna eldsneytinu betur. Ein leið sem hefur verið reynd er sú að leiða hluta útblástursins aftur inn í brunahólfin. Þetta hefur þá þann galla, að afl vélarinnar minnkar. Breytt blöndunarhlutfall lofts og eldsneytis hefur einnig verið reynt (þ.e. meira andrúmsloft), en aftur kemur þetta niður á afkastagetu vélar. Eftirbrennarar Sú leið sem verður farin næstu áratugina felst í að framkalla áframhaldandi bruna með því að setja brunahvata í rás útblásturs- ins. Þetta kýs ég að kalla eftir- brennara, og hef ekki heppilegra nafn tiltækt. Málmsambönd örva þann bruna sem á vantaði í bruna- hólfi vélar, og þeir minnka óæski- legar lofttegundir útblástursins um 70-80 af hundraði. Slíkur eft- irbrennari er hinum venjulega bíleiganda dýr (verð er líklega nálægt 50.000 ísl. kr. án gjalda) og skipta þarf um hann á 4-5 ára fresti (að sjálfsögðu mjög háð notkun og meðferð). Seinna meir eða öllu heldur nú þegar er hafin brennsla annarra efna en bensíns. í Brasilíu er far- ið að nota metanól (,,tréspritt“), og í Los Angeles er af umhverf isá- stæðum verið að leggja áætlanir um sams konar breytingar. Jarðg- as og margt annað kemur til greina. Olíubirgðir heims eru tak- markaðar, og sú staðreynd ein tryggir að minna verður um brennslu bensíns þegar fram líða stundir. Hitt ber þó að hafa í huga, að öll brennsla eldsneytis, hversu fullkomin sem hún er, veldur í sjálfu sér mengun í formi hinna margumræddu gróðurhúsa- áhrifa. rm fá j, j Mengun í stórborgum er orðin mikið vandamál. eftir Egil Egilsson

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.