Morgunblaðið - 28.01.1990, Side 18

18
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 28. JANÚAR 1990

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Arvakur, Reykjavík
FlaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. I lausasölu 90 kr. eintakið.
Meiri samstaða
um fijálsa vexti
orsteinn Pálsson, formaður
Sjálfstæðisflokksins, vakti
athygli á því í grein í Morgun-
blaðinu í gær, að meiri sam-
staða er nú um fijálsa vexti en
verið hefur frá því, að þeir voru
teknir upp. Um þetta segir for-
maður Sjálfstæðisflokksins:
„Athyglisvert er, að samstaða
virðist vera með atvinnurekend-
um og forystumönnum laun-
þega að gera einungis kröfu til
þess, að nafnvextir lækki með
lækkandi verðbólgu. Með öðr-
um orðum: Þessir aðilar virðast
vera sammála um að láta mark-
aðsákvarðanir á vöxtum vera
ráðandi. í markaðskerfi lækka
nafnvextir sjálfkrafa með lækk-
andi verðbólgu. Af hálfu þess-
ara aðila hefur ekki verið rætt
um lækkun raunvaxta frá því,
sem nú er. Forystumenn laun-
þega hafa ekki, eins og svo oft
áður, rætt um að uppræta verð-
bréfamarkaðinn eða gert kröfu
um að lækka með handafli þá
raunvexti, sem þar ríkja. í þess-
ari afstöðu forystumanna laun-
þega og atvinnurekenda felst
mikil viðurkenning á þeirri skip-
an mála, sem ákveðin var með
nýju bankalöggjöfinni. Þetta
sýnir einnig það raunsæi og þá
ábyrgð, sem liggur að baki
þeirri vinnu, sem nú fer fram
á vettvangi vinnumarkaðarins.“
Sá þáttur yfirstandandi
kjaraviðræðna, sem Þorsteinn
Pálsson víkur hér að, gefur til-
efni til að fagna því, að meiri
samstaða virðist nú vera til
staðar um fijálsa vaxtastefnu
en áður. Verðtrygging fjár-
skuldbindinga og síðar frjálsir
vextir hafa valdið miklu umróti
á undanförnum árum. Margir
eiga um_ sárt að binda af þeim
sökum. í upphafi gerðu hvorki
einstaklingar né stjómendur
fyrirtækja sér grein fyrir áhrif-
um og afleiðingum hinnar nýju
stefnu. Þess vegna misstu
margir íbúðir sínar og fyrirtæki
urðu gjaldþrota eða lentu í
miklum erfiðleikum. Nú erum
við að byija að ná áttum í þess-
um efnum og hin jákvæðu áhrif
þessarar stefnu eru ótvíræð.
Þorsteinn Pálsson vék einnig
að því í grein sinni, að svigrúm
væri til verulegrar lækkunar
nafnvaxta og sagði: „Nafn-
vextir viðskiptabankanna hafa
verið óhóflega háir í byijun
þessa árs miðað við verðbólgu.
Vera má, að bankarnir hafi far-
ið hægar í sakirnar en efni
hafa staðið til við lækkun nafn-
vaxtanna að undanförnu til
þess að sýna aðilum vinnu-
markaðarins að þeir meti þá
ábyrgu afstöðu, sem þar hefur
verið sýnd. Nái þeir árangri á
svokallaðyi „núlllausn“ geta
bankarnir stigið stærra skref í
einu til nafnvaxtalækkunar,
þegar kjarasamningar verða
undirritaðir.“
Eftir standa svo áhyggjur
manna vegna þeirra breytinga,
sem gerðar vom á láns-
kjaravísitölunni fyrir ári. Ahrif
þeirrar breytingar eru mjög
mikil og valda því, að sérfræð-
ingar telja raunvexti 3-4 pró-
sentustigum lægri en tölur gefa
til kynna. Hætt er við að áhrif
á sparnað landsmanna verði
neikvæð þegar fram í sækir og
fólk gerir sér betur grein fyrir
þessari breytingu. Þannig er
ekki ólíklegt, að margir eigend-
ur sparifjár endurskoði í byijun
þessa árs ráðstöfun sparifjár
síns í ljósi fenginnar reynslu á
síðasta ári. Þar verða bankar
og sparisjóðir að gæta að sér,
þar sem þeir eiga bersýnilega
í mjög harðri samkeppni við
verðbréfafyrirtækin, sem raun-
ar eru að verulegu leyti í eigu
banka og sparisjóða en virðast
geta boðið betri ávöxtun en eig-
endur þeirra. En hvað sem því
líður er full ástæða til að undir-
strika þá víðtæku samstöðu,
sem nú virðist vera orðin um
fijálsa vexti.
14% í 65% á fyrra ári. Þau eru nú
að undirbúa brottflutning íbúa úr
smáþorpum sem liggja við eyði-
lagða fjallaskóga, segir Brown.
Ástæðan er jarðvegseyðing og
hætta á skriðuföllum. Verst sé þó
eftilvill síaukin ásókn þriðja heims-
ins í eldivið. Hún gangi nú þegar
svo nærri skóglendi jarðar, að
hættulegt megi teljast. Það muni
ekki sízt hafa áhrif á veðráttu og
geti jafnvel gerbreytt uppskeru-
horfum í síhungruðum heimi, þar-
sem fjólksfjöldi hefur tvöfaldazt frá
1950, fæðuframleiðsla nær þre-
faldazt og notkun jarðefnaeldsneyt-
is meiren fjórfaldazt á þessu sama
tímabili. Gervihnattamyndir sýna
að skóglendi á Indlandi hefur
minnkað um 22% á átta undanförn-
um árum. Frumskógar Brasilíu,
Zaire og Indónesíu sem eru um
helmingur allra regnskóga jarðar
eru einnig í stórhættu. An þeirra
færi gróðurkerfið allt úr skorðum
og náttúruleg hrynjandi hafs og
himins sem allt er undir komið,
ekki sízt líf mannsins á jörðinni.
Regnskógabelti Amason-svæðisins
eitt hefur gífurleg áhrif á veðurlag
og skýjafar, svoað dæmi sé tekið.
Nýlega las ég í bandarísku blaði
að regnskógamir minnkuðu um nær
fimmtíu ekrur á hverri mínútu og
mun það víst ekki dregið í efa af
þeim sem til þekkja.
Lester R. Brown bendir á að
ríkisstjórnir fyrrnefndra regn-
skógalanda hafi engar áætlanir á
pijónunum til verndar þessum mik-
ilvægustu landssvæðum jarðar til
varðveizlu lífs og jafnvægis í um-
hverfi okkar.
M.
(meira næsta sunnudag)
O Þrátt fyrir
Ld tl «tækniundur
og glæsileg afrek
mannsins er auðvelt
að nefna dæmi um
erfiðleika sem blasa
við mannkyninu;
áætlað er það verði 6 milljarðar 241
milljón manns um næstu aldamót
en það væri aukning um 921 millj-
ón og jafngilti fjölgun um 92 millj-
ónir manna árlega; samt er ekki
hægt að brauðfæða alla jarðarbúa
nú í dag; talið er að 14,7 milljónir
manna í Eþíópíu séu vannærðar,
og 13,7 milljónir í Nígeríu svoað
dæmi séu tekin; og margir deyja
úr hungri; í Madagaskar hefur
bamadauði aukizt um 20 af hundr-
aði.
Á sama tíma og búizt er við þess-
ari miklu fólksfjölgun fram til alda-
móta má gera ráð fyrir því að kom-
uppskera á mann minnki um 7%
síðasta áratug aldarinnar, ef miðað
er við líðandi stund. Og það er jafn-
vel vatnsskortur á jörðinni þótt stór-
slys hljótist af flóðum. Eða hvað
segja Islendingar sem hafa bezta
drykkjarvatn í heimi um þá válegu
staðreynd að hálfur annar milljarð-
ur manna á jörðinni býr við vatns-
skort. .
Q Worldwatch Institute er
Ld»merk stofnun, sem fylgist
rækilega með þróun lífs á jörðinni,
offjölgun, hungri, mengun og við-
brögðum við þeim plágum, sem vel
gætu gert jörðina óbyggilega. í
nýlegri skýrslu eða úttekt þessarar
merku stofnunar, segir Lester R.
Brown, forseti hennar og aðal-
höfundur skýrslunnar, að fyrri kyn-
slóðir hafi ávallt haft hugann við
framtíðina, en okkar kynslóð sé sú
fyrsta, sem þurfi að glíma við
HELGI
sgjall
vandamál, sem skipt
geti sköpum um það,
hvort sú jörð sem böm
okkar erfa verður
byggileg eða ekki,
einsog hann kemst að
orði. Svo mjög hafi
gengið á ósonlagið yfir gufuhvolfi
Suðurskautsins, líklega vegna út-
streymis freon-efna, að útfjólubláir
geislar geti aukið húðkrabba, sett
ónæmiskerfi mannsins úr skorðum
og skemmt uppskeru. Jörðin sé
byijuð að ofhitna vegna ofnotkunar
jarðefnaejdsneytis, kola, olíu og
jarðgass, og það muni breyta henni
í eins konar gróðurhús og allt hita-
kerfi geti farið úr skorðum með
ófyrirsjáanlegum afleiðingum, svo-
að jöklar bráðni og lönd einsog
Holland og Bangladesh og stór-
borgir einsog London, Shanghai og
Washington geti átt undir högg að
sækja einsog Feneyjar nú. Og hann
bendir á að vísindamenn séu farnir
að óttast að jarðarbúa bíði sömu
örlög vegna þess að allt náttúm-
jafnvægi fari úr skorðum og risaeðl-
anna og helmings annarra dýrateg-
unda jarðar fyrir 65 milljónum ára.
Brown leggur áherzlu á að súrt
regn og mengun allskonar sé við
blasandi og nærtækt vandamál sem
leysa verði hið fyrsta, ef við eigum
að komast hjá náttúruslysi og
heimssögulegri ógæfu af þess völd-
um á næstu öld eða áratugum.
Skógaskemmdir sem fyrst varð vart
við í Þýzkalandi breiðast út um alla
Mið- og Norður-Evrópu. Tré, sem
þekja 20 milljóúir hektara eða
landssvæði álíka stórt og Austurríki
og Austur-Þýzkaland til samans,
eru sjúk, deyjandi eða dauð. Sviss-
nesk stjómvöld tilkynntu í desem-
ber í fyrra, að skógaskemmdir í
Ziirich-kantónu hefðu aukizt úr
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR :28.; JANÚAR 1990
■
Nú er mikil geijun á
vinstri væng stjóm-
málanna. Átökin end-
urspeglast í þeim um-
ræðum, sem þessa
dagana fara fram um
sameiginlegt framboð
vinstri flokkanna í borgarstjórnarkosning-
unum í vor. Deilumar era mestar innan
Alþýðubandalagsins. Sá flokkur er að
klofna í tvær fylkingar. Atburðarásin í
Austur-Evrópu á sinn þátt í þessari geij-
un. Hún opnar möguleika fyrir sósíaldemó-
krata og sósíalista til þess að slíðra sverð-
in í utanríkismálum, sem lengi hafa sundr-
að þessum fylkingum.
Álþýðublaðið birti á laugardag fyrir viku
athyglisverða forystugrein, sem ætla má,
að endurspegli sjónarmið flokksforystu
Alþýðuflokksins í þessum málum. Þar seg-
ir m.a.: „Með falli kommúnismans í Aust-
ur- og Mið-Evrópu hefur jafnaðarstefnan
unnið sinn stærsta sigur á heimsmæli-
kvarða hingað til. Flestöll evrópsk þjóð-
félög vestan jámtjalds era í dag byggð á
hugmyndafræði jafnaðarstefnunnar. Mikl-
ar líkur benda til þess, að hið félagslega
líkan jafnaðarstefnunnar verði fyrirmyndin
að endurappbyggingu þjóðfélaganna í
Austur- og Mið-Evrópu, þar sem kommún-
isminn réð áður ríkjum. Jafnaðarstefnan
er stjómmálastefna framtíðarinnar í Evr-
ópu.“
Eftir að Alþýðublaðið hefur með þessum
hætti lýst jafnaðarstefnunni, sem sigur-
vegara átakanna í Evrópu, sem óneitan-
lega er nokkuð einhæf túlkun á atburðun-
um þar, svo að ekki sé meira sagt, segir
blaðið: „Þetta er hið sögulega tækifæri
jafnaðarmanna á íslandi. Aldrei fyrr hefur
íslenzkum jafnaðarmönnum gefizt jafn
góður kostur á því að láta stefnumál sín
fá breiðan hljómgrann meðal þjóðarinnar.
Hingað til hafa stjórnmálasamtök jafnað-
armanna, Alþýðuflokkurinn, verið ein-
angrað. Lýðræðishefðir Alþýðuflokksins
og hin sögulegu slit við sósíalista og komm-
únista fyrr á öldinni hafa gert það að verk-
um, að flokkurinn hefur átt erfitt með að
eiga eðlileg samskipti við Alþýðubandalag-
ið og forvera þess, Sósíalistaflokkinn. Al-
þýðuflokkurinn átti gott samstarf við
Sjálfstæðisflokkinn í rúman áratug á svo-
nefndu viðreisnartímabili. í þá daga var
Sjálfstæðisflokkurinn pólitísk breiðfylking
undir öraggri forystu og lagði talsverða
áherzlu á félagsleg mál og viðreisn við-
skipta- og þjóðlífs líkt og Alþýðuflokkur-
inn ... Tímamir hafa breytzt. Sjálfstæðis-
flokkurinn er í dag forystuveill flokkur.
Hann hefur kastað flestum baráttumálum
sínum fyrir róða, einkum nútímalegum
lausnum á öllum sviðum þjóðlífsins og þar
er ekki lengur að finna fijálslynda strauma
fyrri tíma eða umhyggju fyrir þeim, sem
minna mega sín. Sjálfstæðisflokkurinn í
dag einkennist öðra fremur af kaldri fijáls-
hyggju og peningahyggju samfara ríkis-
lausnum á vanda atvinnuveganna ... Mun
nær er fyrir íslenzka jafnaðarmenn að
horfa til vinstri. Hin miklu umskipti í heim-
inum og einkum kommúnistaríkjunum
hafa knúið á endanlegt uppgjör í Alþýðu-
bandalaginu og meðal vinstri manna við
fortíð sína. Þegar er stór hópur manna í
Alþýðubandalaginu, svonefnd Birting, bú-
inn að lýsa ýfir nýrri stefnu, sem er í
meginatriðum ekkert annað en stefnuskrá
Alþýðuflokksins ... Aldrei frá 1938 hafa
þær forsendur verið fyrir hendi í líkingu
við, sem nú er, að vinstri menn og félags-
hyggjufólk sameinist í eina breiðfylkingu
undir gunnfánum jafnaðarstefnunnar og
enduðu þar með hálfrar aldar gamlan
klofning jafnaðarmanna.“
Eins og sjá má á þessum tilvitnunum í
forystugrein Alþýðublaðsins, sem hér eru
birtar, er forystusveit Alþýðuflokksins
þeirrar skoðunar, að nú sé sú stund að
renna upp, að flokkurinn endurheimti fyrri
stöðu í íslenzkum stjómmálum, þ.e. að
hann verði höfuðflokkur á vinstri væng
stjórnmálanna, eins og hann var fyrir
klofninginn 1938, þegar Framsóknar-
flokkur og Alþýðuflokkur stjómuðu
landinu saman um skeið. í hálfa öld hefur
niðurlæging Alþýðuflokksins verið mikil
en nú sjá forystumenn flokksins mikið
tækifæri eða eins og segir í leiðara Al-
þýðublaðsins: „Hið sögulega tækifæri, sem
hinir miklu atburðir úti í heimi hafa fært
öllum jafnaðarmönnum er of stórt til að
það megi ganga íslenzkum félagshyggju-
mönnum úr greipum.“
wmmm^^^m um þessar hug-
Aflhnrfatil >eiðingar Alþýðu-
AO noria 111 blaðsins má margt
vinstri segja. Það er áreið-
anlega rétt, að nú er í fyrsta sinn frá ár-
inu 1938 tækifæri til að sameina jafnaðar-
menn í einum flokki. Eins og menn muna
var það vinstri armur Alþýðuflokksins,
sem gekk til samstarfs við Kommúnista-
flokk íslands um stofnun Sameiningar-
flokks alþýðu — Sósíalistaflokksins, á því
ári. Þessi klofningur þýddí jafnframt, að
Alþýðuflokkurinn missti áhrif sín í verka-
lýðshreyfingunni að veralegu leyti.
Á hinn bóginn fer ekkert á milli mála,
að skoðanaágreiningur hægri arms AI-
þýðuf lokksins og þess hóps í Alþýðubanda-
laginu, sem hugsanlega mundi ganga til
samstarfs við Alþýðuflokkinn, er mikill.
Sá skoðanamunur í utanríkismálum kom
mjög skýrt fram á fundi, sem Birtingar-
hópurinn efndi til sl. þriðjudag um utanrík-
ismál, þar sem Jón Baldvin Hannibalsson,
formaður Alþýðuflokksins, hélt uppi hörð-
um vömum fyrir Atlantshafsbandalagið
og hafnaði algerlega kenningum Ólafs
Ragnars Grímssonar um að Atlantshafs-
bandalagið og Varsjárbandalagið væru í
eðli sínu af sama stofni. Þessi djúpstæði
skoðanamunur um grandvallaratriði í ut-
anríkismálum hefur áreiðanlega komið
fundarmönnum mjög á óvart.
Þá er auðvitað alveg ljóst, að skoðanir
hægri arms Alþýðuflokksins og Sjálfstæð-
isflokksins fara mjög saman í efnahags-
og atvinnumálum og jafnframt, að það
gæti orðið mjög erfitt fyrir ýmsa meðlimi
Birtingarhópsins að fallast á þau sjónar-
mið. Þessi dæmi um skoðanamun í samein-
aðri hreyfingu jafnaðarmanna á íslandi
era aðeins nefnd sem dæmi um, að samein-
ing af því tagi, sem Alþýðublaðið fjallar
um, er engan veginn vandalaus. Hitt er
svo annað mál, að í öllum flokkum er
skoðanamunur og þarf það ekki að koma
í veg fyrir endurreisn hins gamla Alþýðu-
flokks.
Þessi forystugrein Alþýðublaðsins er þó
fyrst og fremst gerð að umtalsefni hér
vegna þess, að í henni er einn grandvallar-
misskilningur á hinni pólitísku stöðu, sem
ástæða er til að gera athugasemdir við
og leiðrétta. Það er sú afstaða, sem þar
kemur fram til Sjálfstæðisflokksins.
Það er misskilningur hjá Alþýðublaðinu,
að einhver djúpstæð breyting hafi orðið á
Sjálfstæðisflokknum frá því, að samstarf
Sjálfstæðisflokks og Alþýðuf lokks var sem
mest á viðreisnaráranum. Auðvitað verða
alltaf áherzlubreytingar í stefnu og starfi
stjómmálaflokka, eftir aðstæðum hveiju
sinni. Um allan hinn vestræna heim hafa
orðið þær breytingar á einum áratug, að
meiri áherzla hefur verið lögð á framtak
einstaklinga og einkafyrirtækja í atvinnu-
lífi, jafnhliða því, sem dregið hefur verið
úr umsvifum ríkisvalds á því sviði. Ástæð-
an er einfaldlega sú, að reynslan hefur
sýnt, að ríkisrekstur skilar ekki sama
árangri fyrir þjóðarheildina og einkarekst-
ur. Um þetta hefur ekki verið meiriháttar
ágreiningur á milli hægri flokka og jafnað-
armannaflokka og alls ekki á milli Sjálf-
stæðisflokks og Alþýðuflokks hér. Þegar
rætt er um „peningahyggju" Sjálfstæðis-
flokksins er kannski ekki úr vegi að minna
á, að það var fyrir baráttu Alþýðuflokks-
ins, ekki Sjálfstæðisflokksins, að verð-
trygging lánaskuldbindinga og raunvextir
voru tekin upp.
Um allan hinn vestræna heim hafa vel-
ferðarþjóðfélögin líka staðið frammi fyrir
þeirri staðreynd á undanfömum áratug,
að þau hafa byggt upp svo öflugt en jafn-
framt dýrt velferðarkerfi, að þau hafa
ekki efni á að ganga lengra í þeim efnum.
Fáir hafa lagt sig jafn mikið fram um, að
koma þessum boðskap til skila hér á ís-
landi og einmitt núverandi formaður Al-
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 27. janúar
þýðuflokksins og þarf leiðarahöfundur
Alþýðublaðsins ekki að gera annað en
kynna sér tillögugerð formannsins í ríkis-
fjármálum í núverandi ríkisstjóm, sem
m.a. hafa birzt að töluverðu leyti í Al-
þýðublaðinu, til þess að sannfærast um
það. Um þetta grandvallaratriði er þess
vegna heldur ekki ágreiningur milli Sjálf-
stæðisflokks og Alþýðuflokks.
Alþýðublaðið víkur að erfiðri reynslu
af samstarfi þessara tveggja flokka í ríkis-
stjóm 1987-1988. Eins og margsinnis hef-
ur verið bent á hér í Reykjavíkurbréfi
byggðist fall þeirrar ríkisstjómar ekki á
málefnaágreiningi milli þáverandi stjóm-
arflokka, heldur á samskiptaörðugleikum
milli forystumanna flokkanna. Þess vegna
er alls ekki hægt að draga nokkrar álykt-
anir af því samstarfi, þegar menn horfa
til lengri tíma í íslenzkum stjórnmálum.
Kórvillan í þeirri foiystugrein Alþýðu-
blaðsins, sem hér er fjallað um, er sú, að
sameinaður flokkur jafnaðarmanna eigi
ekki.-að horfa til Sjálfstæðisflokksins um
samstarf heldur í aðrar áttir. Frá sjónar-
hóli margra Sjálfstæðismanna gæti það
verið jákvæð þróun, að stjómmálahreyfing
jafnaðarmanna hér efldist á kostnað
kommúnistanna, sem stjórnað hafa Al-
þýðubandalaginu og Sósíalistaflokknum
og ráðið þar ferðinni m.a. í krafti at-
kvæða, sem þeir náðu frá Alþýðuflokkn-
um. Slíkur sameinaður flokkur jafnaðar-
manna gæti verið öflugri samstarfsaðili
Sjálfstæðisflokksins, heldur en Alþýðu-
flokkurinn var á Viðreisnaráranum. Sam-
eiginlega gætu þessir tveir flokkar lyft
Grettistaki. Vegna veikleika Alþýðuflokks-
ins hefur Sjálfstæðisflokkurinn hvað eftir
annað verið knúinn til samstarfs við Fram-
sóknarflokkinn, en þar er að finna ein-
hveija mestu dragbíta á framfarir í
landinu. Vegna veikleika síns og smæðar
hefur Alþýðuflokkurinn áram saman haft
minnimáttarkennd gagnvart Sjálfstæðis-
flokknum og ekki þorað í samstarf við
hann af þeim sökum, t.d. eftir kosningarn-
ar 1978.
Röksemdir Alþýðublaðsins fyrir því, að
Alþýðuflokkurinn geti staðið frammi fyrir
stóra tækifæri era á margan hátt réttar.
Niðurstaða blaðsins, að flokkurinn eigi að
horfa til vinstri en ekki til Sjálfstæðis-
flokksins um samstarf, er alröng.
GEIR H. HAARDE,
alþingismaður, rit-
ar grein í nýútkom-
ið tölublað tímarits-
Öviðráðan-
legxtr vandi?
ins Stefnis, sem gefið er út af Sambandi
ungra Sjálfstæðismanna, og fjallar þing-
maðurinn þar um vanda ríkisfjármála og
spyr, hvort sá vandi sé óviðráðanlegur.
Grein þessi vekur athygli m.a. vegna þess,
að höfundur hefur töluverða reynslu á
þessu sviði, þar sem hann starfaði sem
aðstoðarmaður tveggja fjármálaráðherra
Sjálfstæðisflokksins á árunum 1983-1987.
í grein þessari segir Geir H. Haarde
m.a.: „Eitt veigamesta verkefni og jafn-
framt stærsta vandamál í efnahagsstjóm
á íslandi á næstu árum er án nokkurs efa
að ná tökum á fjármálum ríkisins og halda
aftur af sjálfvirkri útgjaldaþenslu hins
opinbera. Hér er ekki aðeins um það að
ræða að vinna bug á þeim halla á ríkis-
sjóði, sem blasir við á þessu ári eða því
næsta heldur að ná viðspymu til framtíðar
í ríkisfjármálunum og gera fjárlög ríkisins
að því aflmikla stjórntæki í efnahagsmál-
um, sem þau eiga að réttu lagi að vera ...
Útgjöld ríkisins hafa um nokkurt árabil
aukizt að raungildi ár frá ári og þrátt
fyrir tímabundna viðleitni til að lækka
framlög til einstakra málaflokka eða út-
gjaldaliða virðist veraleg, árleg hækkun
innbyggð í núverandi uppbyggingu út-
gjaldanna ... Á undanförnum árum hefur
hin sjálfvirka útgjaldaþensla komið fram
í viðvarandi halla á rekstri ríkissjcðs, sem
orðið hefur að fjármagna að miklu leyti
með erlendum lánum. Vaxtabyrði ríkis-
sjóðs af lánum er þegar orðin gífurleg eða
tæplega 10% af fjárlögum og er nú lítið
eitt minni en öll framlög ríkisins til fjár-
festingar og framkvæmda. Er ljóst, að hér
er vítahringur sívaxandi vaxtagreiðslna í
uppsiglingu, sem verður að stöðva.“
Þingmaðurinn víkur síðan að því, hvern-
ig beri að takast á við þennan vanda og
segir m.a. í því sambandi: „Við vandanum
í ríkisfjármálum er því ekki unnt að bregð-
ast öðravísi en með því að reyna að stöðva
útþenslu ríkisútgjaldanna og draga smám
saman úr umsvifum ríkisins ... Þetta er
jafnframt eina leiðin til lækka skattbyrði
í landinu til frambúðar; grynnka á skuldum
ríkisins og lækka vaxtabyrði þess. Með
sölu ríkisfyrirtækja og ríkiseigna má einn-
ig fá fjármuni til að greiða skuldir eða
fjármagna annars konar aðlögun, t.d. og
e.t.v. ekki sízt í þeim atvinnugreinum, sem
vanizt hafa stórfelldum ríkisframlögum til
að halda velli. En aðalatriðið er samt hitt
að ákvarða fyrst tekjustig ríkisins á grand-
velli tiltölulega fárra en traustra tekju-
stofna og síðan útgjöldin innan þess
ramma, sem tekjurnar skapa.“
Þá víkur Geir H. Haarde að pólitískum
forsendum þess, að hægt sé að ná þessum
markmiðum í ríkisfjármálum og segir:
„Til að unnt sé pólitískt að hrinda áformum
um lækkun ríkisútgjalda í framkvæmd
með trúverðugum hætti er brýnt að gera
sér fyrirfram grein fyrir því hvaða þjón-
ustustigi ætlunin er að viðhalda á hinum
ýmsu sviðum opinberrar þjónustu og hvað
það megi kosta. Einnig þarf að reyna að
meta að hvaða marki hægt sé að ná sparn-
aði með hagræðingu og meiri „framleiðni"
hjá því opinbera og að hvaða marki spam-
aður og lægri framlög leiða óhjákvæmilega
til lakari þjónustu ... Ennfremur koma
að sjálfsögðu til álita auknar greiðslur frá
notendum þjónustu til að mæta minni
framlögum og til að reyna að draga úr
eftirspurn. í því efni kemur mjög til greina
að reyna að beina þjónustu inn á ódýrastu
og hagkvæmustu brautir með því að
hækka greiðslur notenda eftir því sem
veitt þjónusta er dýrari, þó svo fullt kostn-
aðarverð sé aldrei innheimt. Ólíklegt er
annað en grípa verði til allra þessara ráða,
mismunandi samsettra eftir atvikum, sum-
part á almennum grundvelli og sumpart
sniðið að einstökum tilfellum. Almennt
mætti t.d. marka þá stefnu að fækka ríkis-
starfsmönnum um ákveðna hlutfallstölu á
ári í 3-4 ár og setja mjög takmarkandi
reglur um yfirvinnu, forfalla og afleys-
ingavinnu, ferðakostnað, risnu o.sv. frv.“
Einn stærsti þröskuldur í vegi fyrir
framförum á Islandi er sú staðreynd, að
hagsmunahóparnir verða stöðugt öflugri
og rísa upp gegn öllum breytingum, sem
þeir telja að skerði hagsmuni sína. Að
þessu víkur þingmaðurinn í grein sinni og
segir: „Reynsla fyrri ára sýnir, að vanda-
samt er að ná pólitískri samstöðu í Sjálf-
stæðisflokknum um það, hvernig standa
skuli að lækkun ríkisútgjalda, þótt 5 orði
kveðnu séu flestir Sjálfstæðismenn slíkri
stefnu fylgjandi. Enn meiri vandi er að
ná marktæku samkomulagi við aðra
stjómmálaflokka um slíka stefnu. Reynsla
er einnig fyrir því, að hagsmunaaðilar inn-
an ríkiskerfisins jafnt sem utan, beijast
mjög harðri baráttu telji þeir að sér vegið
með hugmyndum um samdrátt í ríkis-
rekstrinum. Því er mikilvægt að fyrst sé
reynt að ná samstöðu um vinnubrögð við
verkefnið á almennum nótum áður en vik-
ið er að einstökum útgjaldaliðum eða stofn-
unum og menn espaðir upp til andstöðu
við óunnar hugmyndir."
„Röksemdir Al-
þýðublaðsins fyrir
því, að Alþýðu-
flokkurinn geti
staðið frammi fyr-
ir stóru tækifæri
eru á margan hátt
réttar. Niður-
staða blaðsins, að
flokkurinn eigi að
horfa til vinstri en
ekki til Sjálfstæð-
isflokksins um
samstarf, er al-
• • LL
rong.
HÉR FJALLAR
Eitf stærsta einn af alþin^s'
H.111 siærsia mönnum Sjálfstæð-
verkefilið isflokksins um eitt
stærsta vandamálið í efnahagsstjórn okk-
ar. Að. ná tökum á ríkisfjármálum er
tvímælalaust eitt af þremur til fjórum
stærstu verkefnum, sem við blasa. Alþingi
hefur mistekizt að ráða við þetta verk-
efni. Hverri ríkisstjóm á fætur annarri
hefur mistekizt I ríkisfjármálum. Sjálf-
stæðisflokknum tókst ekki að ná tökum á
þessum vanda á áranum 1983-1987, þegar
flokkurinn hafði fjármálaráðuneytið í
sínum höndum.
Á hinn bóginn er ljóst, að á þeim áram
öðlaðist Sjálfstæðisflokkurinn þekkingu
og reynslu á sviði ríkisfjármála, sem koma
mun flokknum til góða, þegar hann tekur
við stjórnartaumunum á ný. í grein Geirs
H. Haarde er drepið á nokkur meginmál,
sem nauðsynlegt er að vinna enn frekar
og útfæra. Á meðan Sjálfstæðisflokkurinn
er í stjórnarandstöðu á f lokkurinn að nota
þann tíma til þess að undirbúa stjómar-
þátttöku á ný, m.a. með því að vinna undir-
búningsvinnu í sambandi við ríkisfjármál-
in.
Það er ólíklegt og nánast útilokað, að
aðrir stjórnmálaflokkar hafi bolmagn til
þess að takast á við vanda ríkisfjármál-
anna og þá öflugu hagsmunahópa, sem
rísa upp, þegar fast verður tekið á þeim
vanda.