Morgunblaðið - 25.03.1990, Blaðsíða 23

22
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUPAGUR 25. MARZ 1990
IPPU I W aidAJaK'JDflOK 9<>
TlNNIinAfíTIR MAR7, 1990 -----------------------------------------------
MORGUNBLAÐIÐ -SUNNUDAGUR -25. MARZ 1990

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Batnandi horfiir
A
Ymislegt bendir nú til þess,
að við höfum náð botni í
þeim öldudal í efnahags- og at-
vinnumálum, sem við höfum verið
í á þriðja ár. Samkvæmt endur-
skoðaðri þjóðhagsspá, sem Þjóð-
hagsstofnun hefur sent frá sér,
er talið að um einhverja aukningu
þjóðartekna verði að ræða á þessu
ári, minni viðskiptahalla en áður
hafði verið búizt við og að kaup-
máttur minnki ekki jafnmikið og
áður hafði verið áætlað.
Ástæðan fyrir þessum breyt-
ingum er annars vegar hækkandi
verð á sjávarafurðum okkar er-
lendis. Þessi hækkun kom fyrst
fram á saltfiski en síðan hefur
verð á öðrum fisktegundum
hækkað, a.m.k. í Evrópu, sem
verður stöðugt þýðingarmeiri
markaður fyrir fiskafurðir okkar.
Hins vegar eru svo kjarasamning-
amir, sem gerðir voru fyrir nokkr-
um vikum, sem leiða til þess að
betri horfur em nú í efnahagsmál-
um okkar en áður. Er nú jafnvel
búizt við, að verðbólgan geti
komizt niður á svipað stig og hún
var við lok viðreisnartímabilsins,
sem væri auðvitað stórkostlegur
árangur.
Þetta eru enn þá spádómar en
ekki raunveruleiki, nema að tak-
mörkuðu leyti, svo að það er fullt
tilefni til að ganga hægt um gleð-
innar dyr. Engu að síður hljóta
þessi tíðindi að auka mönnum
kjark og bjartsýni en á hvom
tveggja hefur skort á undanföm-
um misseram.
Við höfum á hinn bóginn langa
reynslu af því, að okkur hættir
til að misnota uppsveiflu í efna-
hagsmálum. Þess vegna er full
ástæða til að taka undir varnaðar-
orð, bæði forsætisráðherra og.
annarra, sem hafa bent á nauðsyn
þess að sporna við nýrri þenslu.
Það er svo aftur annað mál,
hvernig það verður bezt gert.
Einar Oddur Kristjánsson, for-
maður Vinnuveitendasambands
íslands, segir í viðtali við Morgun-
blaðið í gær, að nú skipti öllu
máli, að framleiðslufyrirtækin nái
að hagnast og að sá hagnaður
verði notaður til þess að greiða
niður skuldir fyrirtækjanna.
Steingrímur Hermannsson, for-
sætisráðherra, lýsti svipuðum
skoðunum í Morgunblaðinu í gær
er hann sagði: „Útgerðarfyrir-
tækjum og fiskvinnslu veitir
sannarlega ekki af að fá að lepja
dálítinn rjóma, þau hafa verið í
harki undanfarin ár og ákjósan-
legast væri, að þau fengju tekjur
til að greiða af skuldum sínum.“
Báðir telja þeir umræður um
gengishækkun ekki tímabærar en
Einar Oddur telur, að verði vart
nýrrar þenslu hljóti menn að beita
ströngum aðgerðum í peninga-
málum til þess að vinna gegn
henni. Umtalsverð vaxtahækkun
er að sjálfsögðu einn helzti þátt-
urinn í ströngum aðgerðum í pen-
ingamálum, en nú hafa lánastofn-
anir skuldbundið sig til þess að
halda ákveðnu vaxtastigi í tengsl-
um við nýgerða kjarasamninga;
þannig að tæpast á formaður VSI
við slíkar aðgerðir.
Þjóðin hefur tekið gífurlegri
kjaraskerðingu af ótrúlegri þolin-
mæði undanfarin misseri. Þetta
er sagt vegna þess, að kjaraskerð-
ingin er orðin mun meiri en hún
hefði þurft að verða og ástæðan
fyrir því er sú, að stjórnmála-
mennirnir hafa ekki haft bolmagn
og þrek til þess að takast á við
ríkisfjármálin á þann veg, sem
nauðsynlegt hefði verið. Þegar
og ef sú uppsveifla, sem menn
sjá nú fyrir sér, 'fer að skila ein-
hveiju í þjóðarbúið má ekki
gleyma því fólki, sem hefur orðið
verst úti á þessu samdráttar-
skeiði, en það eru hinir lægstlaun-
uðu.
Og enn segir Kjarval:
„Islendingar hafa sín próf úr
náttúrunni, engu síður en aðrar
þjóðir þó á sinn sjerstæða hátt. í
þetta skiptið einkennir það samtíð
vora, að við höfum ennþá nóg að
borða, og gætum við því okkur að
meinalausu tekið dálítið af eðli okk-
ar undir smásjána, athugað gírug-
heitin, grimmdina, vanahvatirnar
og framfærsluhugsun vora og
gjörvan hag okkar við náttúruna,
og við ættum að gera þetta að okk-
ar vísindagrein, að friða eitthvað
það fyrir sjálfum oss, sem er okkur
annars mikils virði. Eftirtektarvert
er það, eftir því sem hvalaveiðara-
hugsunin fullkomnast og finnur
sinn hag nær settu marki, eftir því
grípur stríðsæsingamöguleikinn
víðtækara um sig í heiminum, og
þó er þetta í sjálfu sjer engin furða,
þar sem tilgangurinn er að veiða
hið stóra hjarta, sem auðvitað tekur
á móti hinni grimmúðlegu, mann-
legu hyggjuhugsun og endurgeislar
henni. Hið stóra hjarta heimssálar-
innar, hvalanna, sortjerar undirtón-
bylgjum, sem mundu glatast þess-
um hnetti ef við högum okkur verr
en óvitar.
I þessu máli, sem er stórmál, ber
að líta á það listræna í því tign-
lega, tígulega lífi hvalanna, og það
ósannanlega en þó í tilgátu, að
hvalir hafi verið fyrr á öldum tamd-
ir, og hafi haft viðskipti við landver-
ur. Þar sem getið er um í Þúsund
og einni nótt, Abdullah á landi og
Abdullah í sjó, lengra eða skírar
er þetta ekki orðað þar.. En í
Biblíunni er lauslega getið um, að
hvalir hafi verið farartæki milli
landa. Því þá ekki á milli heims-
álfa. Gæti það átt sjer möguleika,
að hvalirnir yrðu í framtíðinni nokk-
urskonar stórsport, til að viðhalda
gleði hnattabúa hjer. Það yrði ein-
ungis ef mönnum færi að skiljast
hið lífræna sem hvalirnir gætu átt
sem sameign með mönnum.“
M.
(meira næsta sunnudag.)
HVALIR ERU
• dýrlegar
skepnur. Mér er til efs
ég hafi séð eftirminni-
legri sýningu en þá
sem háhyrningafjöl-
skyldan stendur að í
Sea World í Flórída. Hvflík veizla
af undursamlegri tign og marg-
breytileika náttúmnnar(l) Ég ætla
ekki að fara nánar útí þá sálma,
enda minnir mig það hafi verið fjall-
að um þessar skepnur í Reykjavík-
urbréfi á sínum tíma.
En mig langar að drepa á annað,
ekki óskylt efni. Kvæðaflokk
Heathcotes Williams, Hvalaþjóðin
(Whale Nation), sem út kom sumar-
ið 1988. Það er athyglisvert prósa-
ljóð. í því er þó meira af merkileg-
um upplýsingum en óvæntum,
frumlegum eða innlifuðum skáld-
skap. Saga hvalsins, þessarar
stærstu og tignarlegustu skepnu
jarðar, er orðin 50 milljón ára göm-
ul. Með þó nokkru flugi lýsir Will-
iams því hvernig óþekkt spendýr
gekk í sjóinn í leit að fæðu og
skjóli. Útlimir hennar breyttust
hægt og sígandi í vatnsvængi.
Hvalir eru sparneytnir einsog
búddamunkar og eyða mestum
hluta sinnar löngu ævi í leiki. Þeir
geta verið heila átta mánuði án
fæðu. Þeir eru músíkalskir og
syngja að máltíð lokinni. Og tónlist
þeirra berst langar leiðir í þögulum
undirdjúpum. Eyru þeirra em 20
sinnum næmari en eyru mannsins.
Hvalir búa yfir minningu 50 milljón
ára, svoað litningar þeirra hljóta
að vera þær tölvur sem geyma hvað
mesta þekkingu um líf jarðar og
náttúru.
OG NÚ SNARA ÉG LITL-
• um kafla, lauslega: Blá-
hveli er nærri 34urra metra langt.
Það vegur 170 tonn.
Jafngildir þyngd tvö þúsund og sjö
hundruð manna.
Tunga þess er þriggja metra þykk,
þyngri en fíll.
Það hefur sjö maga.
Æðar sem maður
gæti synt í.
Hjarta sem er hálft
tonn á þyngd og átta
tonn af blóði.
Það hefur sjötonna eistu.
Það étur milljón hitaeiningar á dag.
Það hefur jafnmargar lifandi frum-
ur í líkamanum og fólkið er margt
á jörðinni.
Það lifir í hundrað og tuttugu ár . . .
EKKI TALDI KJARVAL
•við hæfi að stunda hernað
gegn slíku náttúruundri; þessum
félaga mannsins á jörðinni; þessu
alheimseyra undirdjúpanna; þessari
goðsögulegu skepnu í flókinni trú-
fræði mannsins.
Kjarval segir svo í hvalagrein í
Morgunblaðinu 14. marz ’48:
„Síðan íslendingar urðu einn
þátturinn í þjóðabandalaginu, er
augljóst að við verðum að vera eftir-
tektarsamir um gjörðir vorar á hinn
náttúrlegasta hátt og gera okkur
dálítið merkilega á alþjóðavísu.
Þurfum við þá að hafa mótiv, svo
að máÞþað er við tölum skiljist, og
verði lifandi mál. Það sem við getum
gert í þessu efni, er að byggja hvala-
friðunarskip - á sama tíma er
hyggja annarra útgerðarfjelaga
stefnir til þess að veiða hið stóra
hjarta.“
Og Kjarval heldur áfram:
„Er nokkuð frjálsara, óháðara
og hlutlausara en sjá hvali fara
stefnur sínar á flötum hafsins.
Hvalafriðunarskip mundi miklu
ódýrara í rekstri en veiðiútgerðin.
Verið gæti að hlegið yrði að slíkri
skipshöfn, slíku skipi, jafnvel dregið
háðsflagg við hún, en hvað gerði
það til. Hlátur sá væri hollur, vel
undir byggður, þjóðir vissu á hvaða
rótum sá væri runninn. Samþjóðir
mundu skilja þetta mál vort, og fá
tiltrú til þess, af fagurfræðilegum
ástæðum, og trúa því að við byggj-
um fagurt land við fagran himin.“
HELGI
spjall
REYKJAVÍKURBRÉF
FRUMVARP til út-
varpslaga liggur nú fyrir
Alþingi. Frumvarpið vek-
ur spurningar um mörg
atriði, sem nauðsynlegt
er að ræða ítarlega, áður
en það verður að lögum.
í upphafi greinargerðar þess stendur til
dæmis: „Ein meginbreyting [á þessu frum-
varpi ýrá frumvarpi sem nefnd undir for-
ystu Ögmundar Jónassonar samdi] er fólg-
in í að ákvæði um fjölmiðlasjóð eru felld
niður enda er gert ráð fyrir því að flytja
síðar frumvarp um Menningar- og fjöl-
miðlasjóð, sem leysi af hólmi gildandi lög
um Menningarsjóð og menntamálaráð og
Menningarsjóð útvarpsstöðva. Fyrirhugað
er að hinn nýi sjóður hafi svipuð verkefni
og gert er ráð fyrir í framvarpsdrögunum
um Fjölmiðlasjóð eins og þau lágu fyrir
sl. vor.“ Hér í Reykjavíkurbréfi var hinn
2. apríl 1989 farið gagnrýnisorðum um
tillögur nefndar Ögmundar Jónassonar,
meðal annars um þau ákvæði sem lutu
að fjölmiðlasjóðnum. Nefndin gerði ráð
fyrir því, að 12% af auglýsingatekjum allra
miðla yrðu lögð í þennan sjóð, auk þess
rynnu þangað 12% af aðflutningsgjöldum
sjónvarps- og hljóðvarpstækja annars veg-
ar og 6% af innflutningsverði móttökubún-
aðar fyrir gervihnattasjónvarp hins vegar.
Áætlaði nefndin, að í sjóðinn rynnu a.m.k.
300 milljónir króna. Síðan sagði í áliti
hennar: „Telur nefndin að það gæti verið
eins konar vinnuregla að þriðjungur þessa
fjár renni til ljósvakamiðla til þess að efla
innlenda dagskrárgerð ekki hvað síst fyrir
börn og unglinga, um þriðjungur til prent-
miðla og um einn þriðji til sjálfstæðra
aðila sem gætu sótt um í samráði við tiltek-
inn fjölmiðil. Úr þessum sjóði væri auk
þess eðlilegt að greiddir yrðu styrkir til
dagblaða til að jafna aðstöðu þeirra."
Varla fara þingmenn að samþykkja
frumvarpið, sem nú liggur fyrir um út-
varpslög, án þess að sjá að minnsta kosti
hvort það vakir fyrir Svavari Gestssyni
menntamálaráðherra að breyta Menning-
arsjóði og menntamálaráði í slíkan fjöl-
miðlasjóð. Vakir það fyrir ráðherranum
að láta fjölmiðla sem bera sig fjárhagslega
halda hinum uppi? Hvað á þetta allt skylt
við störf menntamálaráðs og Menningar-
sjóðs?
I framvarpinu er lagt til að útvarpsrétt-
arnefnd, sem veitt hefur leyfi til útvarps-
rekstrar verði lögð niður, en menntamála-
ráðherra veiti þessi leyfi. Nefndin var
stofnuð, þegar einokun ríkisins á útvarps-
rekstri var afnumin. í henni sitja sjö menn
kjörnir af Alþingi. Færð eru þessi rök fyr-
ir því að leggja útvarpsréttarnefnd niður
í greinargerð frumvarpsins: „Það þykir til
einföldunar á framkvæmd laganna að
menntamálaráðherra taki við hlutverki
útvarpsréttarnefndar varðandi leyfisveit-
ingar og er byggt á þeirri forsendu að
menntamálaráðherra hljóti alla jafna að
veita slík leyfi viðstöðulaust.“ Gert er ráð
fyrir að menntamálaráðherra skipi þijá
menn til setu í nýrri útvarpsnefnd til
þriggja ára í senn samkvæmt tilnefningu
Hæstaréttar. Hlutverk nefndarinnar er að
vera menntamálaráðuneytinu til ráðuneyt-
is um vafaatriði og ágreiningsmál, sem
kunna að rísa vegna starfsemi útvarps-
stöðva, þ.m.t. Ríkisútvarpsins.
Úr því að farið er inn á þá braut að
afnema nefnd sem kjörin var af Alþingi
til að veita leyfi til útvarps, hvers vegna
var ekki skrefið stigið til fulls og látið
nægja að skylda Póst og síma til að veita
þeim útvarps- og sjónvarpsstöðvum að-
gang að bylgjum, sem uppfylla ákveðin
almenn skilyrði? Eru afskipti menntamála-
ráðherra nauðsynleg? Hér geta menn
stofnað fyrirtæki til að gefa út blöð, bæk-
ur, hljómplötur og annað án opinbers leyf-
is. Hvers vegna þarf menntamálaráðherra
að skipta sér af þvi, hvort stofnuð er út-
varps- eða sjónvarpsstöð? Er Hæstiréttur
betur í stakk búinn til þess en Alþingi að
velja menn til að vera stjórnvöldum til
ráðuneytis í útvarpsmálum eða taka á
móti kvörtunum frá þeim, sem telja út-
varps- eða sjónvarpsstöðvar bijóta almenn
skilyrði?
í FRUMVARPINU
til útvarpslaga er
að finna ákvæði,
sem þannig er skýrt
í greinargerð:
„Þessi grein skil-
greinir verksvið útvarpsráðs. Samkvæmt
henni hefur ráðið einkum með höndum
fjárhagslegt hlutverk, svo og ákvörðunar-
vald um heildardrætti í starfsemi stofnun-
arinnar.“ Með þessu er verið að koma orð-
um að því, að útvarpsráð eigi ekki að
fjalla um dagskrá útvarps og sjónvarps í
jafn ríkum mæli og nú er. Útvarpsráð
verður áfram kjörið af Alþingi eins og
réttmætt er, þannig^að veigamiklu atriði
er haldið úr núverandi skipan, en ekki
farið að tillögum nefndar Ögmundar Jón-
assonar. Ábyrgð á rekstri Ríkisútvarpsins
á hins vegar ekki lengur að vera í höndum
útvarpsráðs. Hún er færð yfir til starfs-
manna útvarpsins eða eins og segir í grein-
argerð með 12. gi-ein framvarpsins:
„Framkvæmdastjórn ber ábyrgð á rekstri
Ríkisútvarpsins og í þessari lagagrein er
skipan hennar og valdsvið skilgreint. Full-
trúi útvarpsráðs á sæti í framkvæmda-
stjórn með málfrelsi og tillögurétti til að
sinna fjármálalegu eftirlitshlutverki út-
varpsráðs. Rétt er að áhrif starfsmanna í
stjórn stofnunarinnar verði efld til þess
að stuðla að lýðræðislegum vinnubrögðum,
fagmennsku og samábyrgð." (Leturbreyt-
ing: Morgunblaðið.)
Eins og hin skáletruðu orð gefa til kynna
hefur fulitrúi útvarpsráðs í framkvæmda-
stjórn Ríkisútvarpsins ekki einu sinni
heimild til að ræða um annað en það sem
lýtur að „fjármálalegu eftirlitshlutverki“,
þegar hann situr fundi framkvæmdastjórn-
arinnar. í henni eiga sæti auk fulltrúa
útvarpsráðs og útvarpsstjóra fram-
kvæmdastjórar fjármáladeildar, hljóð-
varps, sjónvarps og tveir fulltrúar starfs-
fólks, annar frá sjónvarpi og hinn frá hljóð-
varpi, samtals sjö manns. Að sjálfsögðu
felst ekki nein trygging í því að þessi skip-
an fremur en óskorað vald útvarpsráðs sem
kosið er af Alþingi stuðli að „lýðræðisleg-
um vinnubrögðum, fagmennsku og sam-
ábyrgð".
Ríkisútvarpið býr við það öryggi varð-
andi fjárhag sinn, að „eigandi viðtækis sem
nýta má til móttöku á útsendingum
Ríkisútvarpsins skal greiða afnotagjald,
útvarpsgjald, af hveiju tæki“ eins og segir
í nýja framvarpinu, en aðeins skal greiða
eitt útvarpsgjald fyrir einkaafnot fjöl-
skyldu á heimili. Frumvarpið gerir sem sé
ráð fyrir óbreyttri skipan að þessu leyti.
í því er ekki tekið undir þá tillögu nefndar
Ögmundar Jónassonar, að afnotagjaldi af
útvarpi verði breytt í einskonar fasteigna-
skatt.
Þessi háttur tryggir Ríkisútvarpinu þau
forréttindi, að menn greiða afnotagjald til
þess, þótt þeir færi sér þjónustu þess aldr-
ei í nyt. Ríkisútvarpið hagnast á því, ef
maður kaupir sér útvarpstæki til að hlusta
aðeins á Bylgjuna eða sjónvarpstæki til
þess að horfa aðeins á Stöð 2. Skatt-
heimta af þessu tagi mælist illa fyrir víðar
en hér á landi.
ÚTÁVIÐFERÞAÐ
orð almennt af
breska ríkisútvarp-
BBC inu BBC, að það sé
hlutlægt_ í dag-
skrárgerð og fréttamennsku. í Bretlandi
kemur hins vegar oft til deilna um efnis-
tök þess og þar segja sumir, að vilji menn
hlusta á fréttir án hlutdrægni fréttamanna
skuli þeir hlusta á heimsþjónustuna BBC
World Service. I hópi hörðustu gagnrýn-
enda BBC er Paul Johnson, blaðamaður,
sagnfræðingur og rithöfundur. Hann ritar
fjölmiðladálk í breska vikuritið The Spect-
ator og ræddi þar nýlega um vinstri-
mennsku fréttamanna og dagskrármanna
BBC.
„Það er ekkert óeðlilegt, þótt fólk ræði
um rangfærslur BBC og láti í ljós óánægju
sína,“ segir Johnson, „almenningur stend-
ur ekki aðeins straum af kostnaði við BBC
heldur er neyddur til að gera það. Miklu
meiri ástæða er til að mótmæla þessum
GagTirýni á
Starfs-
nianiia-
útvarp?
Laugardagur 24. marz
nefskatti en þeim sem á að renna til sveit-
arfélaganna; við getum öll ýtt sveitar-
stjórnum úr sessi með atkvæðum okkar
en við höfum alls ekkert að segja um BBC
sem er stjórnað af forréttindahópi sem
endurnýjar sjálfan sig og kemur eins og
við vitum að mestu úr lesendahópi Guard-
ian [þ.e. breska dagblaðsins sem skipar
sér vinstra megin við miðju]. Útvarpið er
verndað gegn eftirliti almennings með
stofnskrá sem er samin í anda gamla
Austur-Indíu félagsins. Skipulagið er frá
1920 en tekur mið af sérréttindum frá 16.
öld þannig að líklega er meiri þörf á alls-
heijaruppstokkun í BBC en nokkurri ann-
arri stofnun í landinu. Thatcher hefur ekki
þorað að ráðast í hana. Þegar hún hafði
verið tvö ár í embætti sakaði ég hana um
að vera of lina gagnvart BBC og hún brást
við hin versta; en gagnrýnin var réttmæt
þá og er það enn, eftir að hún hefur verið
11 ár við völd.“
Síðan segir Paul Johnson, að það sé
ógjörningur að uppræta stjórnmál í starfi
BBC. „Stofnunin er þrælpólitísk með
vinstri slagsíðu, eins og óhjákvæmilegt er
innan veggja þjóðnýtts fyrirtækis, sem er
rekið fyrir skattfé almennings. Mér er
sama um það, þar sem ég vil fjölbreytni
í fjölmiðlun. Hins vegar er rangt, að BBC
njóti stöðu og réttinda opinberrar þjóðar-
stofnunar og allir þurfi að standa undir
rekstrinum. Fyrr en síðar mun einhver
þrætuglaður náungi höfða mál fyrir dóm-
stólunum út af því, hvort hann skuli neydd-
ur til að greiða nefskatt til stofnunar sem
yfirleitt boðar skoðanir sem honum býður
við ekki aðeins vegna stjórnmálaviðhorfa
heldur einnig vegna siðferðissjónarmiða.
Áður en til þess kemur ætti BBC að taka
til við að búa sig undir að hverfa úr hlut-
verki gleðikonunnar og taka upp hætti
heiðvfrðrar konu. Sé því í raun annt um
sjálfstæði sitt og sætti sig ekki aðeins við
mjúku og auðveldu leiðina (eins og flestar
gleðikonur) ætti BBC að tileinka sér gamla
slagorðið: „Eina vörnin felst í skírlífi." Og
„skír“ í þessu tilviki er að afla sér tekna
á opnum markaði, eins og við á hinum
fjölmiðlunum.“
Fyrir þá sem vilja hugleiða þessi um-
mæli um BBC með tilliti til stöðu íslenska
Ríkisútvarpsins er rétt að minna á, að
engar auglýsingar era leyfðar í breska
ríkisútvarpinu eins og í því íslenska, sem
keppir á auglýsingamarkaði við aðra fjöl-
miðla, þótt það njóti þeirra forréttinda að
hafa sjónvarps- og útvarpstæki sem tekju-
stofn.
Efasemdir
Dana um
EFTA
FÉLAG DANSKRA
iðnrekenda sendi
nýlega frá sér
greinargerð um
Evrópubandalagið
(EB), Fríverslunar-
bandalag Evrópu (EFTA) og danskan iðn
að. I niðurstöðum hennar er þess réttilega
getið, að þar sé lýst miklum efasemdum
um gagnsemi viðræðna EFTA og EB, sem
nú standa yfir. Könnunarviðræðum aðil-
anna lauk nú á þriðjudaginn og næsta
skrefið er að hefja hinar raunverulegu
samningaviðræður.
í lok dönsku skýrslunnar segir, að efa-
semdirnar séu ekki um gagnsemi víðtæk-
ari samskipta milli EFTA og EB heldur
um hitt, hvaða árangur náist í viðræðum
aðilanna. Hann verði vafalaust einhver en
sáralítill. Alltof lítill til að fullnægja óskum
EFTA-landanna. Þá segir í skýrslunni:
„EFTA-ríkin ná aðeins þeim árangri
sem þau stefna að með því að gerast aðil-
ar að EB. Og EB-ríkin geta hvorki né eiga
að veita EFTA-ríkjunum meiri réttindi en
eru í samræmi við núverandi jafnvægi á
milli réttinda og skyldna aðildarlanda EB.
En sætta fyrirtæki, borgarar, stjórn-
málamenn og ríkisstjórnir EFTA-landanna
sig við að vera án áhrifa á stjórnmál og
efnahagsmál Vestur-Evrópu?
Þeir hafa nú þegar svarað þessari spurn
ingu neitandi. En vilji menn hafa áhrif á
þróunina í Evrópu verða EFTA-ríkin að
axla nauðsynlega ábyrgð og taka á sig
skuldbindingar.
Hin nýja Evrópustefna EFTA er tíma-
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
sprengja undir þeirri grannhugsjón EFTA
að bjóða minna skuldbindandi kost en EB.
Þessi kostur er ekki lengur fyrir hendi og
þetta skapar EFTA-löndunum vandræði:
Til að öðlast áhrif í Evrópu verða menn
að framselja vald - til EFTA, evrópska
efnahagssvæðisins (EES) og/eða EB.
Svisslendingar og Austurríkismenn hafa
skilið eðli þessa vanda. Báðar þjóðirnar
hafa komist að þeirri niðurstöðu að áhrif
og hagræði sameiginlega markaðarins
krefjist svo til hinna sömu breytinga á
fullveldinu og aðild.
Þjóðirnar hafa dregið ólíkar ályktanir
af þessu: Austurríkismenn hafa sótt um
aðild, en Svisslendingar eru mjög tregir
til að samþykkja hugmyndir um að styrkja
EFTA, sem tollabandalag o.s.frv.
Innan EB hafa umræður um samskipti
EB og EFTA tæplega hafist. ..
Niðurstaða þessarar skýrslu er sú, að
ekki séu fyrir hendi neinar einfaldar,
tæknilegar lausnir á þessum vandamálum,
sem mundu koma í ljós í víðtækari sam-
skiptum EB og EFTA - nema aðild að
Evrópubandalaginu.“
FYRIR RÚMUM
þremur mánuðum
var sagt frá við-
ingar horfum Finna til
viðræðna EFTA og
EB hér í Reykjavíkurbréfi og dregin sú
ályktun af samtölum við stjórnmálamenn
og embættismenn í Helsinki, að óþarft
kynni að vera fyrir EFTA-ríkin að velta
fyrir sér aðild að EB, undirbúningsviðræð-
ur aðilanna lofuðu svo góðu. Þetta mat
stangast algjörlega á við það, sem segir
í dönsku skýrslunni hér að framan. Og
nú berast þær fréttir frá Finnlandi, að
stjórnmálamenn þar séu í fyrsta sinn tekn-
ir til við að ræða opinberlega um aðild að
EB.
• •
Orar breyt-
Orðaskipti þeirra Uffe Ellemann-Jens-
ens utanríkisráðherra Dana og Jóns Bald-
vins Hannibalssonar utanríkisráðherra um
það hvernig staðið skuli að viðræðum
EFTA-landanna við EB hafa vakið at-
hygli. Danski ráðherrann er sömu skoðun-
ar og fram kemur í skýrslu dönsku iðnrek-
endanna, að einstök EFTA-ríki eigi að
hefja viðræður við EB um samskipti sín
og bandalagsins. Er eðlilegt að utanríkis-
ráðherra Dana en ekki einhverrar annarr-
ar þjóðar flytji þennan boðskap fyrir hönd
ráðherranna í EB, þar sem nú eru það
aðeins 4 Norðurlönd, sem skipa hinn raun-
verulega EFTA-hóp að mati EB og Dana.
Austurríkismenn eru á leið inn í EB og
Svisslendingar ætla að skapa sér hefð-
bundna sérstöðu í þessu máli. Danir era
eðlilegasta tengiþjóðin milli EB og Norður-
landanna. Hitt skal ekki dregið í efa sem
Jón Baldvin Hannibalsson heldur fram, að
embættismannakerfi EB heldur áfram að
ræða við fulltrúa EFTA-ríkjanna í sam-
ræmi við fyrirmæli leiðtogafundar EB í
Strassborg undir lok síðasta árs. Hve lengi
gilda þau fyrirmæli? Hvaða ákvarðanir
taka EB-ráðamennirnir nú þegar könnun-
arviðræðunum er lokið?
Viðræður EFTA-ríkjanna við EB hafa
borið þess skýr merki til þessa, að fulltrú-
ar EFTA hafa sætt sig við flest það, sem
EB hefur krafist af þeim. Eftir því sem
lengur er talað saman kemur sérstaða ein-
stakra ríkja betur í ljós og þau verða að
líta í eigin barrn og meta, hve lengi þau
eiga samleið með hinum og um hvaða
málefni. Einnig hljóta þau að taka mið af
hinni öru þróun í Austur-Evrópu, sem
hefur valdið því, að í augum EB eru við-
ræðurnar við EFTA ekki brýnasta úrlausn-
arefnið, þegar horft er á tengslin við ný
ríki. Samningsstaða EB hefur styrkst
vegna atburðanna í Austur-Evrópu.
„Fyrir þá sem
vilja hugleiða
þessi umniæli um
BBC með tilliti til
stöðu íslenska
Ríkisútvarpsins
er rétt að minna
á, að engar aug-
lýsingar eru
leyfðar í breska
ríkisútvarpinu
eins og í því
íslenska, sem
keppir á auglýs-
ingamarkaði við
aðra Qölmiðla,
þótt það njóti
þeirra forréttinda
að hafa sjónvarps-
og útvarpstæki
sem tekjustofn.“