Morgunblaðið - 11.04.1990, Síða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 11. APRÍL 1990
Athugasemdir við umsögn
embættis ríkislögmanns
um svokallað „Sturlumál“
eftir Jónatan
Sveinsson
í Morgunblaðinu síðastliðinn
þriðjudag er birt í heild sinni um-
sögn embættis ríkislögmanns um
samkomulag menntamálaráðherra
og Sturlu Kristjánssonar, fyrrver-
andi fræðslustjóri i Norðurlandi
eystra, gerðu með sér þann 22.
nóvember 1988. Umsögnin er birt
undir stórfyrirsögninni: „Afar
óheppilegar málalyktir."
Stærsti hluti umsagnarinnar fjall-
ar þó um gang dómsmáls,sem Sturla
Kristjánsson höfðaði á sínum tíma
á hendur fjármálaráðherra fyrir
hönd ríkissjóðs vegna þeirrar
ákvörðunar þáverandi menntamála-
ráðherra þann 10. janúar 1987 að
víkja Sturlu fyrirvaralaust og til
fuilnaðar úr starfí fræðslustjóra
Norðurlandsumdæmis eystra. Mál
þetta var höfðað fyrir bæjarþingi
Reykjavíkur og gekk dómur í málinu
þann 8. apríl 1988 á þann veg að
frávikningin var dæmd ólögmæt og
bótaskyld af hálfu ríkissjóðs.
Undirritaður lögmaður fór með
mái þetta í héraði fyrir Sturiu Kristj-
ánsson. Ekki er það venja lögmanna
að ijalla um mál sem þeir fara með
eftir að dómur er genginn í þeim,
enda þjónar slíkt litlum tilgangi,
nema um fræðileg álitaefni sé að
ræða. í þessi tilviki hafa mál þróast
á þann hátt, að ekki verður undan
því vikist að gera nokkrar athuga-
semdir við framsetningu ríkislög-
manns í umræddri umsögn um at-
vik málsins, málsástæður og síðast
en ekki síst ályktanir hans af niður-
stöðu dómsins.
Allt frá því dómur gekk í málinu
hafa mér borist spurnir af því, að
ríkisiögmaður ætti erfitt með að
sætta sig við niðurstöðu héraðs-
dóms. Þessa tiifínningu þekkjum við
lögmenn mæta vel og var því ekk-
ert út af fyrir sig óeðlilegt við það,
að ríkislögmaður legði til, að dómin-
um yrði áfrýjað til Hæstaréttar.
Áfrýjunarstefna var tekin út á
siðustu dögum hins 3ja mánaða
áfrýjunarfrests. Ríkislögmaður upp-
lýsir í umsögn sinni, að hann hafí
mun fyrr, eða nokkrum dögum eftir
uppkvaðningu dómsins, lagt til að
málinu yrði áfrýjað. Af þessu má
ráða, að þeir sem áttu þarna ákvörð-
unarvaldið um áfrýjun málsins töldu
ekki jafnt einsýnt og ríkislögmaður
að ástæða væri til þess að áfrýja
málinu. Mér var persónulega kunn-
ugt um það, að menntamálaráðher-
rann sem sat er dómur gekk í mál-
inu, Birgir Isleifur Gunnarsson,
hafði engan sérstakan áhuga á því
að áfrýja málinu. Hann lagði sig
auk þess mjög fram um að lægja
öldur þess óróa sem risið höfðu í
héraði i kjölfar brottvikningarinnar.
Hann lagði þar margt gott til mál-
anna og varð vel ágengt.
Eftir að hafa skoðað dóminn
vandlega var það ráð mitt til Sturlu
Kristjánssonar að una dóminum.
Okkur þótti raunar báðum bætur
samkvæmt dóminum I lægra lagi
en á móti kom, að niðurstaða dóms-
ins um ólögmæti brottvikningarinn-
ar og bótaskyldu ríkissjóðs var að
okkar mati það sem mestu máli
skipti úr því sem komið var.
Ekki hafði eg frekari bein af-
skipti af málinu og kom ekki að
þeim samningi sem seinna var gerð-
ur milli menntamálaráðherra, Svav-
ars Gestssonar, og Sturlu Krist-
jánssonar um endanlegar lyktir
málsins, þ. á. m. um að falla frá
áfrýjun málsins. Af þeim ástæðum
er ekki viðeigandi að eg láti í ljós
skoðun á efni þess samkomulags
umfram það, að báðir aðilar hafa
væntanlega talið sig gera hyggilegt
samkomulag um endanleg málalok
þessarar hvimleiðu deilu.
Afstaða ríkislögmanns er reifuð
og rökstudd í umsögninni og er á
þann veg, að þarna hafí mennta-
málaráðherrann með fulltingi fjár-
málaráðherra ráðið málinu til lykta
á afar óheppilegan hátt. Eg mun
ekki gera sjálfa aðstöðu ríkislög-
manns hér að umtalsefni. Hann er
hér sjálfur kominn í áþekka stðu
og Sturla Kristjánsson forðum daga
að hafa aðra skoðun á vissum fram-
kvæmdaatriðum opinberrar stjóm-
sýslu en viðkomandi oddvitar fram-
kvæmdavaldsins, þar á meðal er
hann kominn í andstöðu við yfírboð-
ara sinn, fjármálaráðherrann, í við-
kvæmu máli. Það verður því for-
vitnilegt að fylgjast með því, hvern-
ig þeir setja niður með sér þennan
ágreining. Vonandi er að það gerist
með friðsamlegri hætti en í tilviki
Sturlu.
Það sem rekur mig framar öðru
til að gera athugasemdir við umsögn
ríkislögmanns er hvernig hann rek-
ur málsatvik og ágreiningsefni bæj-
arþingsmálsins. Ennfremur tel eg
hæpnar og langsóttar ýmsar álykt-
anir sem hann dregur af niðurstöð-
um sjálfs dómsins.
Sú lýsing sem ríkislögmaður
dregur upp af aðdraganda brott-
vikningarinnar og ástæðum hennar
er í senn einhliða og villandi. Þeir
sem lesa umsögnina eina sér og
þekkja ekki frekar til málanna fá
mjög ranga og einhliða mynd af
ágreiningsefnum og atvikum. Hér
er verið undir merkjum fræðilegrar
umsagnar um lögfræðileg álitaefni
að koma á framfæri rangri og mjög
neikvæðri mynd af embættisrækslu
Sturlu Kristjánssonar sem fræðslu-
stjóra. Vandséð er hvaða tilgangi
slíkur málfiutningur á að þjóna eft-
ir að endanlegur dómur er genginn
í málinu. Sem dæmi um slíkar full-
yrðingar má benda á eftirfarandi
ummæli ríkislögmannsins:
Þegar rætt er um ætluð brot
Sturlu varðandi ijármálalegu um-
sýslu embættisins, en hér er átt við
eyðslu embættisins umfram heimild-
ir í fjárlögum, segir ríkislögmaður
um störf Sturlu: „í störfum sínum
hafí hann vísvitandi haft fjárlög að
engu.“
Seinna í sama kafla er fullyrt:
„Þrátt fyrir undangengnar aðvaran-
ir menntamálaráðuneytisins hafí
hann skipulagt með ráðnum huga
kennslumagn til almennrar kennslu
og sérkennslu skólaárið 1986-1987
umfram heimildir. Hið sama gegndi
varðandi rekstur fræðsluskrifstofu
og sálfræðiþjónustu.“
Báðar þessar fullyrðingar, eins
og þær voru fram settar, þóttu ekki
að mati dómenda eiga við rök að
styðjast. Uppjýst þótti, sem í raun
enginn ágreiningur var um, að
Sturla hefði farið fram úr fjárlaga-
heimildum viðkomandi ára, sem
þama voru einkum til skoðunar.
Að þessu leyti gekk málið út á það
að leiða í ljós, hvort þessar „sakir“
væru þess eðlis, einar sér eða með
öðrum ætluðum ávirðingum, að þær
réttlættu hina fyrirvaralausu brott-
vikningu. Niðurstaða dómsins var
sú að svo væri ekki. Við það mat
leit dómurinn einkum til þeirra
sanninda, að Sturlu hafði ekki tek-
ist þarna verr til en öðrum fræðslu-
stjórum, þegar til nokkurra ára var
Iitið. En að sjálfsögðu komst dómur-
inn að þeirri niðurstöðu, að Sturlu
hafí skort formlegar heimildir fyrir
þeirri umframeyðslu. Að því leyti
þótti hann sannur að broti.
Sama gegnir í raun um hin ætl-
uðu trúnaðarbrot Sturlu. Fræðslu-
stjórar voru lögum samkvæmt í afar
sérstæðri stöðu. Þeir voru skipaðir
í starf sitt af menntamálaráðherra
og gengust sem slíkir undir trúnað-
arskyldur við hann. Lögum sam-
kvæmt voru þeir ennfremur starfs-
menn viðkomandi fræðsluráða, sem
voru skipuð af heimamönnum og
sáu um framkvæmd fræðsluskyl-
dunnar undir eftirliti og í samvinnu
við menntamálaráðuneytið.
Öll hin ætluðu trúnaðarbrot
Sturlu áttu rót sína að rekja til
ágreinings milli viðkomandi
fræðsluráðs og menntamálaráðu-
Jónatan Sveinsson
„Það sem rekur mig
frarnar öðru til að gera
athugasemdir við um-
sögn ríkislögmanns er
hvernig hann rekur
málsatvik og ágrein-
ingsefiii bæjarþings-
málsins. Ennfremur tel
eg hæpnar og langsótt-
ar ýmsar ályktanir sem
hann dregur af niður-
stöðum sjálfs dómsins.“
neytisins um framkvæmd einstakra
þátta fræðslumálanna. Þetta snerist
oftast um mismunandi mat á fjár-
þörf til einstakra málaflokka. Sturla
var sem aðrir fræðslustjórar settur
hér í það vandasama hlutverk að
þjóna tveimur herrum. Hann þurfti
því að ástunda viðkvæma málamiðl-
un milli mismunandi sjónarmiða.
Það kom því upp sú staða að hann
þurfti að verða við fyrirmælum
fræðsluráðsins um að reka ýmis
erindi bæði við menntamálaráðu-
neytið og aðra, þ. á. m. þingmenn
kjördæmisins, sem starfsmönnum
ráðuneytisins þótti ganga gegn
ákvörðunum og viðhorfum þeirra til
þeirra sömu efna.
Af þessum toga var þátttaka
hans í álitsgerð á vegum nefndar
sem sett var saman í héraði til að
gera úttekt á málefnum barna og
unglinga með sérkennsluþarfir í
umdæminu og þátttaka hans í fundi
með þingmönnum umdæmisins í því
skyni að fá meiri fjárveitingar en
ætlað var á fjárlögum til þeirra
mála. Þar komst dómurinn að þeirri
niðurstöðu, að Sturla hafí sem slíkur
ekki gætt þeirrar „hófsemi" í bar-
áttuaðferðum sínum til að afla fjár-
muna til sérkennsluþarfa í umdæm-
inu sem krefjast mætti af manni í
hans stöðu. Að því leyti var hann
talinn hafa brugðist trúnaði við yfir-
boðara sinn, menntamálaráðher-
rann, og það eins þótt hann færi
þar að fyrirmælum og óskum hins
AOSTAÐA • OPIÐ MAN.—FÖSTUD.
C3
w
O
cn
o
—>
SÝNDU
LIT
O
>
3
O
O
C/5
Q_
Q.
O
PASKANA!
Sími 679 007
ro
o
C/5
C
z
z
c
p
8
Listin og borgin
eftir Guðnýju
Magnúsdóttur
í janúar síðastliðnum voru mynd-
listarmönnum kynntar 75% hækkan-
ir á sýningaraðstöðu á Kjarvalsstöð-
um. Þetta gerist á sama tíma og
borgarstjórn ákveður að auka til
muna fjármagn það sem Menningar-
málanefnd Reykjavíkur og Kjarvals-
staðir hafa til umráða. Vitandi um
þetta aukna fjármagn til menningar-
mála og Kjarvalsstaða þykir mynd-
listarmönnum þessi 75% hækkun
mun óviðsættanlegri og það á þeim
tíma sem opinberar ákvarðanir voru
teknar um að halda öllum hækkun-
um í algjöru lágmarki.
Rétt er að benda á að upprunaleg
tillaga listráðunauts Kjarvalsstaða
hljóðaði upp á 100% hækkun en sú
tillaga fékkst ekki samþykkt í Menn-
ingarmálanefnd.
Stjórn og fulltrúaráð Sambands
íslenskra myndlistarmanna hefur,
bréflega, mótmælt harðlega þessari
hækkun til Borgarráðs og Menning-
armálanefndar.
Þeir myndlistarmenn sem fengu
úthlutað sýningarplássi, á fyrstu
mánuðum þessa árs, hafa upp á það
bréf sem gildir sem samningur þeirra
við Kjarvalsstaði. í samningi undir-
rituðum 19. apríl 1989 stendur orð-
rétt: „Leiga fyrir tímabilið er nú kr.
50.000, fyrir sal, og kr. 25.000, fyr-
ir forsal, en verð tekur breytingum
í samræmi við almennt verðlag." —
Mér og reyndar mörgum öðrum er
spurn í fyrsta lagi: „Er 75% hækkun
á leigu í samræmi við breytingar á
almennu verðlagi?" og í öðru lagi:
„Væri listráðunauturinn og Menn-
ingarmálanefndin tilbúin að taka á
sig slíka hækkun sjálf?“ Ef svo er
ekki, þá er skýringuna að finna í
því að trúlega hafa laun þeirra ekki
frekar en annarra hækkað um 75%,
ekki einu sinni á rúmu ári. Hækkun
„Hækkun sem þessi er
ekkert annað en móðg-
un við myndlistarmenn
sem með verkum sín-
um, listsköpun sinni,
standa undir blómlegu
og Qölbreyttu myndlist-
arlífi Reykjavíkurborg-
ar.“
sem þessi er ekkert annað en móðg-
un við myndlistarmenn sem með
verkum sínum, listsköpun sinni,
standa undir blómlegu og fjölbreyttu
myndlistarlífí Reykjavíkurborgar.
Hvernig getur Menningarmála-
nefnd Reykjavíkur staðið á því að
hækka leigugjöld á Kjarvalsstöðum
til myndlistarmanna um 75% á
yfirboðara síns, fræðsluráðsins.
I umsögn sinni fínnst mér ríkis-
lögmaður draga hæpnar ályktanir
af niðurstöðum dómsins og er ekki
örgrannt um það, að hann geri dóm-
inum upp skoðanir sem eg fæ ekki
séð að standist.
Hér verður að hafa í huga, að
mál af þessu tagi snúast framar
öðru um tvennt: Hvort gætt hafi
verið réttra aðferða við brottvikn-
ingu opinbers starfsmanns til fulln-
ustu úr starfi sínu, og hvort til-
greindar „sakir“ í brottvikningar-
bréfí eigi við rök að styðjast og ef
svo reynist, hvort sannaðar „sakir“
teljist svo alvarlegs eðlis að þær
réttlæti svo alvarlegar og raskandi
ákvarðanir gagnvart starfsmannin-
um.
LÖg nr. 38/1954 um réttindi og
skyldur starfsmanna ríkisins hafa
að geyma til þess að gera skýrar
reglur um það, hvernig stjórnvaldið
skuli bera sig til við slíkar ákvarðan-
ir. Meðal annars er þar mælt fyrir
um það, að starfsmann skuli áminna
með formlegum hætti fyrir hin æt-
luðu brot og gefa honum kost á því
að bæta ráð sitt. Jafnframt er
mælt fyrir um það, að starfsmanni
skuli gefínn kostur á því að tala
máli sínu áður en ákvörðun er tekin
um brottvikningu hans. í lögunun-
um er að fínna leiðbeiningarreglur
um mat á hugsanlegum brottrekstr-
arsökum en það gefur augaleið, að
það mat er endanlega í hendi dóm-
stóla og ræðst af margvíslegum
þáttum, þ.m.t. tíðaranda og megin-
reglum réttarfarsins um sönnunar-
byrði og sönnunarmat. Þá er rétt
að hafa hér í huga, að framangreind
lög gera ráð fyrir því sem megin-
reglu, að opinberum starfsmanni sé
vikið úr starfi um stundarsakir og
þá jafnframt hlutast til um það, að
ávirðingar hans séu rannsakaðar af
kunnáttumönnum eða fyrir dómi og
niðurstöður þeirrar rannsóknar ráði
svo endanlega því, hvort efni sé til
að víkja viðkomandi úr starfi að
fullu eða hvort hann eigi að taka
við starfi sínu að nýju.
Þegar ríkislögmaður tekur til við
að draga ályktanir af niðurstöðum
dómsins, sem voru eins og áður
greinir á þann veg, að brottvikning-
in væri bæði af forms- og efnis-
ástæðum ólögmæt og bótaskyld, þá
kemst hann að þeirri niðurstöðu, svo
vitnað sé beint til ummæla hans,
að: „Eins og dómurinn lægi fyrir,
skildi hann í raun eftir óútfylltan
tékka fyrir forstöðumenn stofnana
til umframeyðslu, þar sem slík fjár-
málastjórn varðaði ekki öðrum við-
urlögum en áminningu."
Þetta er í einu orði sagt fráleitur
og tilefnislaus skilningur á niður-
stöðum dómsins að mínu mati. Ekk-
ert í niðurstöðum dómsins gefur
ríkislögmanni tilefni að álykta í
þessa veru. Eg þykist auk þess full-
viss, að hann sé næstum einn um
þennan skilning á niðurstöðu dóms-
ins. Hinsvegar kann framsetning
þessa skilnings að vera til þess fall-
in framar öðru að fá viðkomandi
fjármálaráðherra, sem eiga frá degi
Guðný Magnúsdóttir
tímum aðhalds í hækkunum? Eg
leyfi mér að efast um að ákvörðunin
sé skynsamleg. Það væri ólíkt æski-
legra fyrir báða aðila að borgar-
stjórn Reykjavíkur sæi sér hag í að
eiga gott samstarf við myndlistar-
menn á Kjarvalsstöðum sem og á
öðrum stöðum þar sem myndlistar-
menn eiga hagsmuna að gæta. Ég
vil minoa á að myndlistarmenn áttu