Morgunblaðið - 02.09.1990, Blaðsíða 20

20 C
H-
MORGUNBLAÐIÐ
FiOLMIÐLAR

SUNNUDAGUR 2. SEPTEMBER 1990
-T'ir-r"^rrr-r
Vetrardagskrá Sjón-
varps að skríða af stað
ÞRÁTT fyrir að vetrardagskrá
'Sjónvarpsins heljist ekki form-
lega fyrr en fyrsta vetrardag,
munu nokkrir þættir heíja göngu
sína í september og byrjun októ-
ber.
Fyrsti þáttur af fjórum, sem bera
. yfirskriftina „Ný tungl“, verð
ur sýndur í september. Þættirnir
eru gerðir af íslensku hreyfimynda-
stofnuninni og fjalla um vakningu
í andlegum málefnum. I sama mán-
uði hefst þriggja þátta röð um og
með unglingum, sem nefnast Urð-
ur, Verandi og Skuld. Umsjónar-
maður þeirra verður Eiríkur Guð-
mundsson. Þá má geta tveggja
þátta sem gerðir hafa verið um hið
landsþekkta hæfileikafólk, systkin-
in á Kvísketjum.
Egill Eðvarðsson og Andrés Ind-
riðason munu stjórna upptökum á
föstum þáttum í vetur. Egill verður
með þætti Hemma Gunn, „Á tali“,
og Andrés mun stjórna upptökum
á þáttaröð sem kallast „Ur handrað-
anurn". Þar verður rifjað upp gam-
alt efni úr 24 ára gömlu safni Sjón-
varpsins.
Olaf Poulsen, Erik Erngaard og Svend Birkegaard, með nýja viku-
blaðið.
Aukin samkeppni í
fjónskri blaðaútgáfu
HAFIN ER útgáfa nýs vikublaðs á Fjóni, sem beint er gegn stærsta
héraðsblað Fjóns, Fyens Stiftstidende. Kallast það Weekend Fyn og
er ritstýrt af tveimur fyrrum yfirmönnum á Fyens Stiftstidende,
Olaf Poulsen og Svend Birkegaard, auk Erik Erngaards, sem var
ritstjóri Fyns Amts Avis. Hefur því verið haldið fram að ætlun þre-
menninganna sé að hefna sín á fyrrum vinnuveitanda Poulsen og
Birkegaard. Þeir félagar segja það alrangt, þeir séu eingöngu að
leggja út í heilbrigða samkeppni.
Weekend Fyn mun koma út um
helgar og verða dreift ókeyp
is á öll heimili á Fjóni. Ætlunin er
að gefa út samsvarandi héraðsblöð
á Jótlandi. Talið er að blaðið geti
náð inn um 15-20% af auglýsinga-
tekjum Fyens Stifttidende, þ.e. tæp-
um 400 milljónum ísl. króna á ári.
Það er talin alvarleg ógnun við
Fyens Stiftstidende, sem hefur tap-
að áskrifendum að undanförnu.
Aðstandendur Weekend Fyn eru
sannfærðir um að blaðið sé komið
til að vera, en stjórnarmenn hjá
keppinautnum vonast til þess að
Weekend Fyn verði gjaldþrota áður
en árið er liðið. Danski milljóna-
mæringurinn Kurt Behrens hefur
stutt dyggilega við bakið á nýja
blaðinu en þar á móti kemur að
Ritzau-fréttastofan hefur neitað
Weekend Fyn um aðgang að frétta-
skeytum.
Þjóðviljinn er
eitt þeirra
blaða sem lita
fréttir
pólitískum lit-
um. Þar með
gerir það ekki
greinarmun á
staðreyndum
o g pólitískri
trú
plÓÐVIUIMH =

Þegar veruleikinn
víkur fyrir viljanum
Q.E.D. er latnesk skammstöfun sem stendur fyrir Quod erat
demonstrandum og þýðir: það sem sanna átti. Þessi skammstöf-
un, sem á unglingsárunum birtist manni á framandi síðum
kennslubókar í algebru, er oft notuð í raungreinum eins og stærð-
fræði þar sem eitt leiðir óhjákvæmilega og óumdeilanlega til
annars. Þessi skammstöfun kemur oft upp í hugann við lestur
íslenskra blaða, einkum þeirra, sem hvað lengst hafa verið tagl-
hnýtingar stjórnmálaflokka. Margar fréttagreinar þessara blaða
eru augljóslega skrifaðar í þeim tilgangi að sanna einhverja full-
yrðingu eða skoðun og þó svo þannig sé látið líta út að eitt leiði
óhjákvæmilega til annars, þá er það nú sjaldnast svo.
Sumir blaðamenn virðast helst
greina frá því sem þeir vilja
sjá fremur en því sem raun
verulega fyrir augu þeirra ber.
Þegar blöð voru málgögn átti þetta
sína eðlilegu skýringu en í dag hins
vegar eru þær kröfur gerðar til
góðra fréttablaða að þau greini
hlutlaust frá _______________________
staðreyndum.
Hafi blað skoð-
anir á það að
greina frá þeim
umbúðalaust en
ekki fela þær á
milli óljósra túlkana á staðreyndum
og hálfsagðra sagna. Blöð sem
gera slíkt geta ekki talist góð. Að
þessu sinni skulu dæmi um miður
góð vinnubrögð íslenskra blaða tek-
in úr Þjóðviljanum.
Þjóðviljinn er eitt þeirra blaða
sem á sinn hátt tekst ansi oft að
lita frásagnir. Á þessum vettvangi
hefur áður verið um það fjallað
hvernig Þjóðviljinn ásamt öðrum
blöðum greindi frá atburðum fyrir
síðustu alþingiskosningar. Sam-
kvæmt marktækri athugun var
_________________ blaðið hlut-
BAKSVIÐ
eftir Asgeir Friðgeirsson
drægt. En það
má benda á ný-
legri dæmi þar
sem afstaða
blaðamanns
mótar frásögn-
ina. Á baksíðu blaðsins 16. ágúst
sl. var frétt um þær hugmyndir að
leyfa aftur bílaumferð um Austur-
stræti. Fyrirsögnin var „Taka
bílarnir völdin?" í undirfyrirsögn
segir m.a. að gangandi vegfarend-
ur séu mótfallnir bílaumferð um
götuna. Greinin er að sumu leyti
ágætlega unnin. Blaðamaður ræðir
við báða málsaðila en þegar hann
hinsvegar heldur því fram að veg-
farendur séu eða virðist ósammála
þá hverfur hann frá staðreyndum
til tilefnislítilla getgátna. í grein-
inni vitnar hann einvörðungu í einn
vegfaranda, sem er orðinn að öllum
vegfarendum í undirfyrirsögn.
Raunar er á sömu síðu spurning
dagsins og þar svara fimm ein-
staklingar því til að þeim finnist
að ekki eigi að opna götuna fyrir
bílaumferð. Þrátt fyrir það á enn
eftir að færa sönnur fyrir því að
vegfarendur séu andsnúnir bílaum-
ferð. Blaðamanni hefði t.d. nægt
að segja að allir þeir vegfarendur
sem hann hitti að máli hefðu verið
andsnúnir, en það gerði hann ekki.
Annað er varðar þessa frétt er fyr-
irsögnin. Hún hljómar eins og mik-
il ógn steðji að en eins og vegfar-
endur á Laugavegi vita þá þarf það
ekki að fara saman að heimila bíla-
umferð og að bílar taki völdin.
Verið getur að blaðamaður óttist
að bílarnir taki völdin en varla
getur það talist aðalatriði þessa
máls.
Að sjálfsögðu er þetta dæmi
ákaflega saklaust en það er ein-
mitt þess vegna sem það er valið.
Það er einmitt það saklaust að
enginn tekur eftir því en eftir
stendur að þetta getur vart talist
góð blaðamennska þó svo hún sé
mikið stunduð hér á landi.
Það er án nokkurs vafa eitt
helsta framfaramál í íslenskri ijöl-
miðlun að losa blöðin undan ægi-
valdi flokka og hagsmunahópa. Það
er vondur skóli í blaðamennsku þar
sem ætlast er til þess af lærlingum
að þeir rugli saman í skrifum sínum
staðreyndum, kreddpm og pólitísk-
um trúarbrögðum. í raun og veru
er þetta það augljóst að eðlilegt
væri að Blaðamannafélag íslands
fjallaði um málið því faglegur
metnaður er í veði. Víða í þessum
heimi eru venjur fyrir því að fjalla
um þjóðmál og önnur deilumál á
hlutlausan hátt í ljölmiðlum og þar
virðist það ekki vera mikill vandi.
Hvað stendur í vegi íslenskra
blaðamanna?
Framundan eru þingkosningar.
Það veður spennandi að fylgjast
með því hversu vel íslensku blöðun-
um mun ganga að gera greinarmun
á því sem þau sjá og þau vilja sjá.
Um rannsóknir - og skort á þeim
Fyrir nokkrum árum
ruddi nýtt bugtak sér
rúms í fjölmiðlaum-
ræðu hérlendis. Það var
rannsóknarblaðamennska.
Ekki ætla ég að reyna að
útskýra til hlítar hvað það
þýðir, enda kannsi eilítið á
huldu. Þó er ljóst að það
merkir meðal annars að
blaðamenn láti sér ekki
nægja að fjalla um yfirborð
fréttanna, láti ekki rétta sér
hvað sem er heldur kanni á
eigin spýtur hvað að baki
■* býr, orsakir og afleiðingar
atburða.
Sviðinjörð
Nokkur brögð voru að því
að sumir blaðamenn mis-
skildu hugtakið svolítið og
héldu að það þýddi að þeir
ættu að uppheíja sjálfa sig,
einkum með því að taka
kjörna ráðamenn þjóðarinn-
ar og aðra burgeisa og með-
höndla sem götustráka.
Obrotgjörnustu minnisvarð-
ar um þennan skilning blaða-
manna eru líklega Geirfinns-
og Hafskipsmál, auk nokk-
urra smærri. Sammerkt með
athöfnum þessara blaða-
manna er að athafnir þeirra
skildu eftir sig ógróin sár,
vanvirðingu réttarkerfisins
og það sem er kannski
skrýtnast: Sá almenningur
sem þeir þóttust ætla að
upplýsa var ruglaðri en
nokkru sinni fyrr.
Nú er það að vísu svo að
löngu áður en almenningur
var ruglaður með rannsókn-
arblaðamennskunni töldu
sæmilegir blaðamenn sér
skylt að kryfja mál til mergj-
ar og fletta ofan af ýmsu
því, sem reynt var að fela.
Hins vegar álitu þeir að það
vinnulag væri fyrst og
fremst skylda sín gagnvart
lesendum en ekki tæki til að
setja sjálfa sig á stall. Fyrsta
persóna eintölu var ekki að-
alatriði frétta þeirra heldur
fréttin sjálf, vettvangur
hennar og baksvið.
Nú heyrist orðið rann-
sóknarblaðamennska sjaldan
nefnt, enda kannski jafngott,
vegna þess óorðs sem nokkr-
um mönnum tókst að koma
á það.
Samt er„rannsókna"
þörf
í nútímaþjóðfélagi er samt
mikil nauðsyn á því að blaða-
menn vinni með því hugar-
fari, sem býr að baki sannri
rannsóknarblaðamennsku.
Hún krefst hins vegar óhjá-
kvæmilega verulegrar þekk-
ingar á þeim málum sem um
er fjallað, þekkingar sem
fyrst og fremst fæst með
sérhæfingu blaðamanna.
Það er engin von til þess að
sumarafleysingafólk í blaða-
mennsku, sem hefur ef til
vill aldrei stundað aðra vinnu
en í skólagörðunum, geti
fjallað af dómgreind um full-
yrðingar ráðuneyta um
ástand ríkisijármála eða deil-
ur um kvótaskiptingu í út-
gerð. Samt verður þetta fólk
að hlaupa í skarðið og fjalla
um þessi mál ef svo ber und-
ir á sumum fjölmiðlum.
En það eru ekki bara við-
vaningarnir sem ruglast
svolítið í ríminu. Hinir eldri
og reyndari detta stundum í
gildrur. Gaman var að hvell-
inum sem varð fyrir nokkru
í sumum ljósvakafjölmiðlum
vegna þess að tvær skýrslur
komu fram um starfsmanna-
hald ríkisins og eyðslu þess.
Menn þóttust aldeilis hafa
tekið ráðamenn í bólinu og
báru fjálglega saman tölur
ráðuneytis og ríkisendur-
skoðunar. Rugluðum áheyr-
endum fannst í bili að nú
stefndi í skemmtilega deilu.
En allt í einu datt botninn
úr öllu saman. Málið þætti
að vera skemmtilegt. Árans
skýrslurnar voru sem sé um
sinn hlutinn hvor og stöng-
uðust víst ekkert á. Eins
gott að fréttamönnum fannst
það samt fyrst. Annars hefði
kannski aldrei verið frá þeim
sagt!
Umfjöllun um
heilbrigðismál
Eitt mál hefur orðið stór-
mál á hveiju sumri í fjölmiðl-
um. Það er lokun deilda á
sjúkrahúsum. Einkum er það
gamla fólkið sem verður fyr-
ir barðinu á þessum aðgerð-
um, eða kannski á maður
heldur að segja aðstandend-
ur þess. Um leið beinist at-
hyglin að því gamla fóþki sem
ætti að vera á sjúkrahúsum
en kemst þangað aldrei
vegna þess að þau eru of lítil
eða starfsfólk vantar. Yfir
þetta breiða fréttamenn sig
með mikilli hneykslan, og er
raunar ekki nema gott um
það að segja, því vissulega
er ástandið óafsakanlegt. En
þetta mál „gerist" ekki fyrst
og fremst á sumrin. Það
verður til allan ársins hring,
og raunar fara vandræði
næsta sumars að verða til
nú í haust, þegar grunnur
verður lagður að fjárlögum
næsta árs. Endanlega verða
þau svo staðfest með handa-
uppréttingu þingmanna
síðustu dagana fyrir jól, þeg-
ar enginn má vera að því að
hugsa um svona mál fyrir
innkaupum og sumarið er
óralangt í burtu. Ef fjallað
væri af alvöru um þetta mál
í fjölmiðlum yrði þá tekið á
málinu, þeir sem ákvarða
fjárveitingar fengju að svara
fyrir þær og ráðamenn yrðu
knúnir sagna um það hvernig
þeir ætluðu að bjarga málum
á komandi sumri.
En til þess arna þarf sér-
hæfingu, raunverulega rann-
sóknarblaðamennsku.
Af og til gýs upp umræða
um lyfjaverslun og lyfjanotk-
un. Yfirleitt hefst hún á þá
leið að einhver ráðherra rek-
ur upp ramakvein yfir lyfja-
kostnaði, skömmu eftir að
skattskráin kemur út. Eru
þá stórar tölur dregnar úr
pússi og fullyrt að nú ekki
bara þurfi heldur skuli tekið
á málum.
I blaði nokkru var um
daginn fjallað um þessi mál
á hefðbundinn hátt. Þar var
sem dæmi tekinn lyfjaflokk-
ur sem notkun hefði aukist
mikið á og sagt að þessi lyf
drægju víst eitthvað úr
magasýrum. Ekki fór samt
milli mála, eftir tóninum í
frásögninni að dæma, að hér
væri mikið óhóf á ferðinni
og þessari vondu tísku væri
stýrt af einhveijum sem
græddu óhæfilega
Af tilviljun barst þetta í
tal við góðkunningja minn
sem er virtur skurðlæknir.
Hann hefur að vísu helgað
sig öðrum líkamshlutum en
mallakútnum, en hann fuil-
yrti að eftir að þessi lyf komu
á markaðinn hefði uppskurð-
um vegna magasára fækkað
svo að þeir væru orðnir sjald-
gæfir. „Ég er viss um að
átið á þessum lyfjum er mesti
sparnaður sem yfir heil-
brigðiskerfið hefur lengi
dunið,“ sagði hann. „Það er
ekki nóg að uppskurðirnir
sparist heldur verður vinnu-
tap hverfandi miðað við það
sem áður var.“
Heilbrigðiskerfið er ein
aðal „eyðsluhít“ þjóðfélags-
ins er okkur sagt. í það fer
hátt hlutfall af skattpening-
um okkar. Um það varðar
hvern einasta þjóðfélags-
þegn frá vöggu til grafar.
Samt veit ég ekki til að nokk-
ur blaðamaður hafi talið það
skyldu sína að rannsaka það
svo hann geti sagt lesendum
sínum rétt og hleypidóma-
laust frá en þurfi ekki að
hirða hráan allan áróður sem
kemur frá mönnum, sem
gleymdu að gera ráð fyrir
staðreyndum þegar þeir
bjuggu til fjárlög.
Magnús
Bjarnfreðsson