Morgunblaðið - 02.12.1990, Qupperneq 8

8 C
MORGUNBLAÐIÐ MAIMNLIFSSTRAUMAR SUNNUDAGUR 2. DESEMBER 1990
UMHVERFISMAL/L^ vid í sátt vid landib okkarf
Mengun sjávar og náttúmvemd
Þessi grein er tileinkuð svonefndu norrænu umhverfisári 1990—
1991, en það er átak í umhverfismálum á vegum Norðurlandaráðs.
Tilgangur þcss er að efla umræðu, áhuga og þekkingu á umhverfis-
málum og mikilvægi þeirra. Norrænu félögin sjá um framkvæmd
þess í hveiju landi. Hér á eftir verður í stuttu máli fjallað um nokk-
ur atriði varðandi mengun sjávar við Island en einnig fylgja hugleið-
ingar um náttúru vernd yfirleitt. Stuðst er einkum við heimildir sem
nefndar eru í lok greinar.
Mengun hafsins við Island
stafar aðallega frá umsvif
um flotans við fiskveiðar og vöru-
flutninga. Þar má nefna spúlningu
lesta til sjós, olíuleka, losun sorps
■h^bbi og svonefnd
drauganet. Einn-
ig stafar mengun
frá búsetu í
landinu og haf-
og loftstraumum
sem bera úr-
gangsefni hing;
eftir Svend-Aage frá fjarlæ,
Maimberg s,óðum Þ;
berast á íslandsmið geislavj
gangsefni frá endurvinnsli
kjamorkuúrgangi í Sellaíeld
vesturströnd Englands
hafinu. Kjamorkuslysj
Chemobyl 1981 varð eii
hér við land. Geislavii
Sellafield berst með hafí
um Norðursjó norður mi
til Svalbarða og þaðan sui
Austur-Grænlandi til íslensl
svæða. Mælingar á geislav»km
sjó hafa m.a. farið fram á %ni
sóknaskipinu Bjama Sæmundsi
í sameiginlegum rannsóknum Dai
og íslendinga í Norðurhafi (GSP)
Geislavirknin við ísland er þó mjög
lítil eða <be,l,100> þess sem mælist
í Norðursjó, en þaðan berast efnin
hingað á 4—6 árum. Þótt geisla-
virknin teljist vera lítil er samt
mjög mikilsvert að standa vörð um
vandann, bæði frá vistfræðilegu og
efnahagslegu sjónarmiði, hið síðar-
nefnda vegna sölu afurða okkar
erlendis. Unnið er að því að stöðva
að öllu leyti losun á geislavirkum
efnum í sjó, m.a. hafa Norðurlönd
beitt sér mjög fyrir því.
Einnig skal minnt á hemaðar-
umsvif í sjó og lofti. Stór hluti
herskipaflotans á Norður-Atlants-
hafi og í Norðurhafi er lq'amorku-
knúinn og jafnframt með kjam-
orkuvopn innanborðs. Þessi umsvif
em ekki háð neinum alþjóðasamn-
ingum um losun í sjó. Flutningar
á geislavirkum efnum með flugvél-
um era einnig á dagskrá. Ennfrem-
ur skal minnt á að hafið við ís-
land, Austur-Grænland og norður
í íshaf telst frá náttúrunnar hendi
fr;
Fhinfaldlé^ölsáðíúífSp eðg
i ræða, sem auðve
gambffids!
jna (Ij
losíimájjjaglef;
um úti;
ur skilað umtaísveFðhífTSrangri. Á
vegum LÍÚ, norræns umhverfísárs
á Islandi og fleiri aðila er að vænta
frekari aðgerða. Flóknara og
víðtækara viðfangsefni varðandi
mengun lofts og lagar er t.d. aukn-
ing koltvísýrings í andrúmsloftinu
og þáttur hafsins í dreifingu hans.
Hafrannsóknastofnunin tekur virk-
an þátt í rannsóknum á því sviði.
Einnig verður að minna á rann-
sóknir á svifþörangum, en þeir
geta sem kunnugt er valdið usla í
sjónum við sérstakar aðstæður.
Nýting hafsins
íslendingar vita, í orði ef ekki á
borði, að berjast ber gegn rányrkju
og mengun, með aðgát og stjórnun
á heimavelli og með virkri sam-
stöðu með alþjóðasamþykktum á
útivelli (sbr. London, Ósló, Parísar
o.fl. sáttmála). Islendingar era
reyndar ein fárra þjóða sem hafa
staðfest hafréttarsáttmála Samein-
uðu þjóðanna og ein þjóða Norður-
landanna.
Á norrænni ráðstefnu um félags-
leg og siðfræðileg viðhorf til nýt-
ingar á náttúraauðlindum, sem
haldin var í Reykjavík í september
1988, tengdi höfundur þessa máls
efnið við siðfræðileg, fagurfræðileg
■g hagram sjónarmið með áherslu
afið væri hluti sköpunar-
j;in's|yafnvel nærri innsta ferli
afið er nýtt fyrir samgöngur
og tlutninga, fískveiðar og fiski-
hvfld og heilsurækt, og það
ngist ríkulega tilfinningalífí
mannsira. trú hgns og listsköpun.
auðsjjfpí aðgáftvið nýtingu nátt-
auðlinda er thanninum ljós frá
ófi alda þótt of&iafi út af bragð-
olp ritningarinnar
ð serrílþú gerir einum
bræðram það
■a höfundi spanna
legra samskipta
náttúruna, jafnt
yrkju.
íjBatt við landið“ og
um vistina í landinu
nar kynslóðir og þá
iss að „föðurland vort
?r hafið“.
ókkrar heimildir
1. Radiocaesin from Sellafíeld efflu-
ents in Greenland Waters eftir
Aarkrog, Dahlgaard o.fl. Nature,
304, 5921, 49-51. 1983.
2. The „Great Salinity Anomaly" in
the Northem North Atlantic eftir
Dickson, Meincke, Sv.A.M. og Lee.
Prog. Oceanog. 20,103-151,1988.
3. Islandske farvande eftir Sv.A.M.
Nordisk Social-Etisk Konference,
september 1988, Reykjavík.
4. Islandske farvande eftir Sv.A.M.
og Gunnar Agústsson í Nordisk
Átgárdsplan mot Förorening av den
Marina Miljön. Norðurlandaráð
1989.
80° 80° 70°
40° W 30°W 20°W 10°W 0°
Leið geislavirkra úrgangsefna frá Sellafield á Englandi með
straumi norður í höf, ásamt upplýsingum um hlútfallslegan styrk-
leika (1-1000) og tímalengd (ár) og vegalengd (km) reksins.
Hafstraumar á Norður-Atlantshafi ásamt upplýsingum um hvenær
(ár) og hvar ákveðin skilyrði (seltulágmark) sem berast með
straumi fundust. Athuganir sýna að áhrifa hafíssáranna við ís-
land, t.d. 1968, má rekja áfram í áhrifum íss og seltulítils pólsjáv-
ar á seltu sjávar á Norður-Atlantshafi. Áhrifanna gætti við suður-
strönd ísland 1976, við Svalbara 1979 og Austur-Grænland, á
hafinu fyrir norðan Island, 1981-1982. Þessum haffræðilegu gögn-
um ber vel saman við mælingarnar á geislavirku efnunum og
styður þær ályktanir að þau megi rekja til Sellafield á Bretlandi.
Nýkomin húsgögn
hönnuð af Philippe Starck
Opið sunnudag frá kl. 1 4.00—1 7.00.
r---------------n
HITASTILLT
MORATERM blöndunar-
tæki með sjálfvirkri hita-
stillingu og öryggis-
hnapp, sem takmarkar
hitastig við 38 C.
Mora sænsk gæðavara
fyrir íslenskar aðstæður.
/
Fást í byggingavöruverslunum.
nneiriánægja^