Morgunblaðið - 02.12.1990, Qupperneq 24

24 C
MORGUNBLAÐIÐ MENNIIMGARSTRAUMAR SUNNUDAÖÚR 2. DESEMBER 1990
MYNDLIST /Hver er dómbœr?
Hin nýja „rit-
skoðun“ á myndlist
ÞAÐ VAR eitt sinn í sumar vikið að því á þessum vettvangi að
í Bandaríkjunum væri um þessar mundir ofarlega á baugi hið
fróðlegasta mál varðandi styrktarsjóð listanna þar í landi,
National Endowment for the Arts (NEA). Ýmsum þótti sjóður-
inn hafa veitt fé til vafasamra verkefna, sem ekki samræmd-
ust almennri siðgæðisvitund manna um hvað væri við hæfi
að birta fólki sem myndlist. Af þessu urðu háværar deilur,
og a.m.k. einn öldungardeildarþingmaður gekk til kosninga í
byijun nóvember undir því baráttumerki að hann væri harð-
asti andstæðingur kláms í myndlist áþingi (og hlaut endurkosn-
ingu). Nú virðist Bandaríkjaþing hafa fundið snilldarlega lausn
á þessu viðkvæma vandamáli — að minnsta kosti frá pólitísku
sjónarhorniséð.
Aður höfðu verið ”settir (til
bráðabirgða) skilmálar fyrir
styrkveitingum á þessu ári sem
voru þess eðlis, að styrkþegar lof-
uðu að styrkirnir yrðu ekki notaðir
til að greiða fyrir
birtingu eða sýn-
ingar á klám-
fengnu eða ósið-
legu efni. Vegna
þeirra skilmála
hafa ýmsar stofn-
eftir Eirík anir, bæði bóka-
Þorláksson útgáfur Og sýn-
ingaraðilar, hafn-
að styrkjum frá NEA, og hefur sá
listi verið að lengjast eftir því sem
liðið hefur á árið. Ymsir íhaldssam-
ir þingmenn vildu láta þessa skil-
mála gilda áfram og jafnvel herða
á þeim fyrir komandi ár, en aðrir
vildu fella þá úr gildi og ijármagna
starfsemi sjóðsins undir fyrri
stefnu um komandi ár. Um þetta
var deilt nokkuð fram eftir hausti,
en loks fannst lausn, sem báðir
virðast geta fallist á.
Samkomulagið gengur út á að
sjóðnum verður heimilt að styrkja
listræna starfsemi án þess að
leggja nokkrar hömlur á listrænt
innihald þeirra verka sem njóta
styrkjanna. Við fyrstu sýn kann
þetta að virðast stórsigur fyrir hin
frjálslyndu öfl, en það fylgir bög-
gull þessu skammrifi, og hann er
eftirfarandi: Ef einhver dómstóll
kemst að þeirri niðurstöðu að lista-
maður eða sýningaraðili sem notið
hefur styrks frá NEA hafi brotið
gegn siðgæðislöggjöf viðkomandi
staðar, skal sá hinn sami endur-
greiða NEA styrkinn að fullu.
Það hefur oft verið sagt um
stjórnmálamenn, að þeirra helsta
markmið í starfi sé að eigna sér
heiðurinn af því sem vinsælt er,
en öðrum skömmina fyrir það sem
telst ámælisvert. Þegar haft er í
huga að bandarískir þingmenn
þurfa í þessu máli að höfða til við-
horfa tveggja ólíkra fylkinga, þá
verður að viðurkenna að þeim hef-
ur tekist mjög vel upp að þessu
sinni. Hinir frjálslyndu geta bent
með stolti á að þeir hafi tryggt að
sjóðurinn fær að starfa án tak-
markana, en munu síðan harma
ef löggjöf einstakra fylkja leiðir til
þess að listamenn verða sektaðir
fyrir verk sín; þar sé um að kenna
fylkisþingum, sem þeir hafi því
miður engin áhrif á. Þeir íhaldss-
amari geta harmað að ákvæði
stjórnarskrárinnar um tjáningar-
frelsi gerir illmögnlegt fyrir þingið
að setja takmarkanir á þessu sviði
í lög, en munu jafnframt hrósa sér
af því að hafa gert dómstólum
heima í héraði mögulegt að fylgja
eftir kvörtunum þegnanna á þessu
sviði — og sjá til þess að listamenn
muni bíða ijárhagslegt tjón af því
að ögra almennri siðsemi á
slíkan hátt.
Hér er ekki um að ræða boð eða
bönn. Listamenn geta eftir sem
áður gert það sem þá lystir í verk-
um sínum. En — og það er stórt
en — þeir verða að vera tilbúnir
til að taka afleiðingum gerða sinna,
ef þeir makka ekki rétt. Hér er því
einfaldlega verið að leiða í lög
þvinganir, sem er ætlað að nægja
til þess að listamenn hefti sjálfir
sína listrænu tjáningarþörf; að öðr-
um kosti hangi refsivöndur dóm-
stólanna yfir þeim með hótun um
að þeir þurfi að öndurgreiða fé, sem
þeir hafa þá þegar notað.
Það er því augljóst að listamönn-
unum sjálfum er ætlað að stunda
hina nýju „ritskoðun"; þeir eiga
að hafa þann hemil á listsköpun
sinni sem hæfir siðgæðisvitund al-
mennings á hveijum stað. Annars
... En hver er dómbær á hvar
mörkin skulu liggja? Héraðsdóm-
ari? Saksóknari? Kviðdómari? Fé-
lagsráðgjafi? Biblíusérfræðingur?
Kynlífsfræðingur? Þannig mætti
spyija áfram, en niðurstaðan yrði
líkast til ætíð sú, að í þessum
málum hefur hver einstaklingur sín
viðhorf, og það er ólíklegt að
sjónarmið allra hér að ofan séu
samræmanleg.
Þeir sem muna eftir því þjóðfé-
lagi sem birtist í bók Orwells, 1984,
kannast við aðferðina sem beitt er.
Þetta þrautskipulagða þjóðfélag
Jólafundur
Kvenfélagið Heimaey heldur sinn jólafund
fimmtudaginn 6. des. kl. 19.30 í Holiday Inn.
Jólahlaðborð, happdrætti og fleira.
Þátttaka tilkynnist ekki seinna en þriðjudaginn
4. desember.
Sísí sími 73967, Björk 52134 og Halla 656242.
Stjórnin
Bmvuómm
Snyrti- og tískuhús/Image Design Studio
Vesturgötu 19, 101 Reykjavík, tel: 623160
GJAFAKORT
Á Inni eftirfarandi þjónustu
Gefandi:
Greitt
Opiöfrákl. 15.00-18.00
virka daga frá og
meófimmtudeginum
6. desember 1990.
First Impressions
snyrtivörur
Elisabeth Arden
snyrtivörur.
Litgreining, snyrtinámskeib, fatastíls-
& framkomunámskeib.
Hóp- og einkatímar.
LEIKLISTY/zvv eru helstu stíleinkenni Pinu Bausch?
Ókrynd dwttning
dansleikhússins
í SÍÐASTA pistli var sagt frá
uppruna dansleikhússins í Þýska-
landi fyrr á öldinni og hvaða áhrif
það hafði á þróun danslistarinnar
bæði þar í landi og annars staðar
í Evrópu. Helsta dansleikhúsi
Þýskalands í dag er stjórnað af
danshöfundinum Pinu Bausch,
sem liefur rekið danshópinn í
Wuppertal fráárinu 1973. Undir
handlciðslu hennar hefur dans-
lcikhúsið, sem sjálfstætt fyrir-
bæri, öðlast nýjan sess og danslist-
in sjálf aðra og dýpri merkingu,
sem hefur haft gífurleg áhrif á
alla skapandi leikhúslistamenn.
Pina Bausch er fædd 1940 og
hlaut dansmenntun sína hjá
Kurt Jooss í Folkwang-skólanum á
árunum 1955-59 og starfaði með
danshópi hans frá 1961 eftir stutta
dvöl í Bandaríkjun-
um. 1967 gerði hún
sína fyrstu dans-
leikhússýningu og
tveimur árum
seinna vann hún til
fyrstu verðiauna í
eftir Hlin alþjóðlegri keppni
Agnarsdóftur dansskálda í Köln
með sýningunni „I
stormi tírnans" („Im Wind der Zeit“).
Á árunum 1969-1973 varð hún síðan
listrænn stjórnandi Folkwang Tanz-
studio, sem áður hefur verið sagt frá.
I dag er Pina Bausch án efa
ókrýnd drottning í dansleikhúsinu.
Ferðin á tindinn var ekki átakalaus,
því viðbrögðin við fyrstu sýningum
hennar í Wuppertal voru mjög nei-
kvæð bæði hjá áhorfendum og gagn-
rýnendum. Stundum gekk helmingur
áhorfenda úr salnum á sýningum
hennar. Pina fór nefnilega sínar eig-
in leiðir bæði hvað varðaði innihald
og form og mætti alls ekki þeim
væntingum og kröfum sem fólk gerði
til slíkrar starfsemi. Hún gekk í ber-
högg við allar viðteknar skoðanir á
hlutverki danslistarinnar.
En enginn er spámaður í
sínu föðurlandi. Pina
Bausch hlaut fyrst viður-
kenningu í heimalandi
sínu, eftir að hafa sigrað
áhorfendur og gagnrýn-
endur erlendis.
Dans-leikir Pinu
Bausch eru „montage"
verk, sem samanstanda
af mislöngum atriðum,
sem eru ekki endilega í
samhéngi eða rökréttu
framhaldi hvert af öðru.
Þau eru því alls ekki hefð-
bundin að nokkru leyti og
hafa ekki endilega ákveðið upphaf
eða endi. Við tengingu atriðanna
beitir hún tækni sem einna helst
minnir á klippitækni kvikmyndarinn-
ar. Hún endurtekur gjarnan sömu
atriðin og innihald þeirra er oft
stækkuð mynd af hversdagslegum
hugsýnum og fyrirbærum, félagsleg-
um „helgisiðum" nútímamannsins. í
atriðunum, sem verða smám saman
flóknari, gætir tilhneigingar til að
sýna ákveðið tilgangsleysi og þannig
er áhorfandinn vakinn til meðvitund-
ar um hið fáránlega og fjarstæðu-
kennda í athöfnum manneskjunnar.
Pina Bausch
Með þessari tækni er áhorfandinn
vissan hátt tældur til að íhuga mögu-
Ieika breytingar og gleðina sem fólg-
in er í henni. Pina Busch kafar með
þijósku og einbeitingu undir yfirborð
mannsins og bakvið grímur áhorf-
enda sinna og kemst þannig í beint
taugasamband við þá. Skyldi því
engan undra, þótt þeim hafi ekki lík-
að þessi áleitni hennar í byijun.
Viðbörgð áhoi'Wftla við sýningum
hennar segja í reynd mest um þá
sjálfa, t.d. hvað þeir kjósa að muna,
gleyma eða lesa út úr einstaka atrið-
um sýninganna. Sýningarnar spytja
Úr einni af sýningum Pinu Bausch