Morgunblaðið - 06.01.1991, Blaðsíða 18

18 C
MORGUNBLAÐIÐ FJÖLMIÐLAR 05a&tóHi
G.i JANÚAR ISÖIi
Þáttaröð um þrælastríðið var vandaðasti bandaríski sjónvarpsþáttur-
inn 1990.
Gamlir þættir
vinsælastir
STAUPASTEINN (Cheers) var
vinsælasti sjónvarpsþátturinn í
Bandaríkjunum í fyrra og var
þó níu ára gamall. Svo gamall
sjónvarpsþáttur hefur aðeins
einu sinni áður skipað efsta sæt-
ið á vinsældalistanum hjá banda-
riskum sjónvarpsáhorfendum -
fréttaþátturinn 60 Minutes 1982.
Flestir vinsælustu sjónvarps-
þættimir í Bandaríkjunum
1990 voru sömu þættirnir og höfðu
notið mestra vinsælda 1989 og
1988 - og í sumum tilfellum 1984,
1983 og 1982.
Af öðrum gömlum sjónvarpsþátt-
um, sem enn nutu mikilla vinsælda
1990, má nefna Morðgátu (Murder
Staupasteinn var vinsælasti þátt-
urinn.
Shé Wrote), sem var sjö ára gam-
all, Fyrirmyndarfjölskylduna (The
Cosby Show), sem var einnig sjö
ára, Lagarefi (L.A. Law), sem var
fimm ára, og Rosanne, sem var
þriggja ára.
Þrír nýir þættir vöktu þjóðarat-
hygli vestra 1990: Tvídrangar hjá
ABC, Simpson-fjölskyldan hjá Fox
og „America’s Funniest Home Vid-
eö's“ hjá ABC. Þessir þættir nutu
hylli í byijun, en verulega dró úr
vinsældum þeirra þegar ákveðið var
að færa þá til í dagskránni og sýna
þá á öðrum tímum en upphaflega
var ákveðið.
Besti bandaríski sjónvarpsþátt-
urinn á árinu og um leið sá umtalað-
asti var þáttaröð Ken Burns um
þrælastríðið, „The Civil War.“
Tvídrangar voru einn af fáum
nýjum þáttum sem gengu vel.
Fljótum við
sofandi?
ÞEGAR RÆTT er um fjölmiðlastefnu þá er í raun verið að
íhuga hvað í starfsemi og skipulagi fjölmiðla á að vera háð
duttlungum og hvað á að binda í lög og reglur. Nú á tímum
þegar fjarskiptamiðlar verða sífellt fyrirferðarmeiri í umræðu
um fjölmiðla má æ betur greina andstæð sjónarmið sem eiga
sér gjörólíkar rætur. Annars vegar er krafan um frelsi allra
til að Ijá sig, sem talið er einn af hornsteinum okkar þjóðfé-
lags, og hins vegar sú hefð að fjarskipti og sljórnun þeirra sé
takmörkuð við hið opinbera og aðgangur að þeim kyrfilega
lögbundinn. Sökum þess hversu fjarskiptatækni hefur fleygt
fram á allra síðustu árum hefur umræðan í Evrópu um fjöl-
miðlastefnu að miklu leyti snúist um skipulag fjarskiptamiðla,
eða ljósvakamiðla, og rétt einstaklinga, félaga, samtaka, fyrir-
tækja og hins opinbera til að stýra þeim. Nýleg umræða í
islenskum dagblöðum um fjölmiðlastefnu beindist helst að dag-
skrá stöðvanna og því hvernig æskilegt er að fjármagna ljós-
vakamiðla, einkum þá sem ekki senda dagskrár sínar í gegnum
gervitungl.
Fjölmiðlastefna tekur til fjöl-
margra þátta og ætti að ná
jafnt til sjónvarps, útvarps, kvik-
myndahúsa, myndbandaleiga,
blaða og tímarita. Mikilvægt er
að slík stefna segi til um hveijir
megi eiga og stýra fjölmiðlafyrir-
tækjum og hvaða skilyrði þeir
þurfi að uppfylla. Eins þarf að
skilgreina hvar stöðvarnar geti
aflað tekna og hvaða aðferðum
þær megi beita við tekjuöflun.
Fjölmiðlastefna ætti að skil-
greina hlutverk fjölmiðla í lýð-
ræðissamfélagi nútímans, til-
greina skyldur gagnvart skoð-
ana- og trúarhópum sem og við-
teknu siðgæðiskerfi. Stefna sem
þessi ætti sömuleiðis að tilgreina
upplýsingahlutverk miðlanna og
síðast en ekki
síst ætti hún að
draga línur
varðandi skyld-
ur íjölmiðla
gagnvart menn-
ingu og þjóð-
legri arfleið.
Miðað við okkar stjórnkerfi
þá kemur fjölmiðlastefna nálægt
málaflokkum sem heyra undir
hin ýmsu ráðuneýti. í fljótu
bragði má nefna mennta- og
menningarmálaráðuneyti, sam-
göngumálaráðuneyti, viðskipta-
og iðnaðarráðuneyti og íjármála-
ráðuneyti.
Á allra síðustu árum hafa þær
þjóðir heims sem hugleitt hafa
fjölmiðlastefnu, í æ ríkari mæli
reynt að glíma við þann vanda
sem þeir ijölmiðlar sem dreifa
efni sínu í gegnum gervitungl,
skapa. í Evrópu eru flestir á eitt
sáttir um að ríki heimsálfunnar
verði að marka sér sameiginlega
fjölmiðlastefnu. Ósamræmi er
gífurlegt á milli landa álfunnar
hvað varðar flesta þætti, sem
lítur jafnt að skipulagi, dagskrá
og eignarhaldi. Samkeppni sext-
án til tuttugu sjónvarpsstöðva
um athygli þeirra Evrópubúa
sem eiga allan búnað til alls,
byggir á mjög ólíkum forsendum
allt eftir því í hvaða landi sjón-
varpsfyrirtækin eru skráð.
Fækkun reglna og aukið frelsi.
til útsendinga, jafnt frá jarð-
stöðvum sem tunglstöðvum, er
það sjónarmið
sem hvað mest
hefur verið
áberandi í um-
ræðunni um
skipulag fjöl-
miðlunar í Bret-
landi og á meginlandi Evrópu á
undanförnum árum. Margir hafa
álitið svo að þar sé á ferðinni
amerísk hugmyndafræði sem
seint nái fram að ganga í Evr-
ópu. Samt er það mjög í anda
þeirra breytinga sem nú ganga
yfir Evrópu. Hér er á ferðinni
eitt Evró-mál sem íslendingar
geta ekki einangrað sig frá en
eiga hugsanlega möguleika á að
móta ásamt öðrum.
íslensk fjölmiðlastefna þarf
® Fjölmiðlastefna
teygir sig inn í
margar stofn-
anir samfélags-
ins því hún þarf
að marka öllum
þáttum fjölmiðl-
unar farveg.
Sögní&'
Sjónvarpsstöðvar sem dreifa
efni sínu í gegnum gervitungl
torvelda möguleika á raun-
hæfri fjölmiðlastefnu einstakra
þjóðlanda.
að taka afstöðu til allra þeirra
þátta sem minnst hefur verið á.
Með því er ekki verið að segja
að öll þessi atriði þurfí að
rígbinda í lög og reglugerðir, —
jafngóð niðurstaða gæti allt eins
verið að einhveijum þessara
þátta væri betur borgið utan
klásúla lagabóka. Mest er um
vert að niðurstaða fáist, — að
þessi mál fái vitræna umfjöllun
og meðferð og að heildstæð og
vel ígrunduð stefna verði mótuð.
Straumur gríðarlegra tækni-
framfara og örra breytinga æðir
áfram og ekki megum við fljóta
sofandi að feigðarósi.
BAKSVIÐ
eftir Ásgeir Fribgeirsson
Um þessar mundir
hefúr þess verið
minnst að 60 ár
eru liðin frá því
reglulegt útvarp hófst á ís-
landi. A þessum seXtíu árum
hefur afskaplega mikið vatn
runnið til hins ógnarstóra
sjávar, fyrstu áratugina í
lygnum straumi en síðustu
árin með sívaxandi og ógn-
andi buslugangi.
Breýtingar á utvarpí á ís-
landi urðu á ýinsan hátt
miklar þegar útvárpsréttur
var gefínn fijáls, eins og það
er kallað. Að vísu var gainla
góða gufuradíóið, eins og Jón
Múli nefndi það, látið í friði
þangað til nú í haust að nýj-
ungagjamir tóku að hringla
með dagskrána svo hlustend-
um fer fækkandi. Breyting-
amar voru fólgnar í hinum'
nýju stöðvum sem aðallega
voru gerðar út til að spila
dægurlög. Sitt kann hveijum
að þykja hvort breytingar
hafi orðið til bóta. Enda þótt
menn hafi staðið í röðum og
beðið eftir að geta gerst út-
varpsstjórar, þóst vera (neð
hestburði af hugmyndum um
nýjungar og bætur á útvarpi
virðist afar fátt nýtt hafa lit-
ið dagsins ljós. Meginein-
kenni flestra nýju stöðvanna
er að spila plötur, spila plöt-
ur og spila plötur. Sömu fá-
einir tugir platna eru spilaðir
fram og aftur á stöð eftir
stöð. Öll hugkvæmnin virðist
ekki hafa náð lengra en þetta
— og svo að reyna að hagn-
ast á auglýsingum. Var þetta
atlt til vinnandi til að losna
undan sinfóníunum hjá Út-
varpi Reykjavík?
Eftir að útvarpsstöðvum
fjölgaði hefur orðið áberandi
að sífellt mirina er vandað
til dagskrár og flutnings
hennar, og þar hefur Ríkisút-
varpið, Rás 2, ekki verið telj-
andi eftirbátur svonefndra
„ftjálsra“ stöðva. Það gefur
auga leið að þegar dagskrár-
fólk situr klukkutímum sam-
an dag hvern við að spila
plötur í beinni útsendingu er
því lítill kostur gefírin á að
.undirbúa verk sitt sómasam-
lega. Eðlilegt má telja að
vandaður eins til tveggja
tíma langur tónlistarþáttur í
útvarpi kosti fjögurra til sex
stunda undirbúning við að
velja tónlist, kanna heimildir,
skipuleggja þáttinn, semja
og skrifa handrit. Þetta gerir
varla nokkur maður í dægur-
lagaútvarpi. í hæsta lagi
þeir sem hafa stutta þætti
um áfmarkað efni einu sinni
til tvisvar í viku. Og útvörpin
hvetjá ekki til góðra vinnu-
bragða. Þau hafa engan
metnað annan en að lesa út
úr skoðanakónnnnum það
sem þeim kemur best. Ný-
græðingar éru settír beint í
beina útsendingu með fangið
fullt af plötum og þar fá
þeir að hiksta, stama, mis-
inæla sig og klæmast á móð-
urmálinu blönduðu illa lærðri
ensku, fullkomlega óáreittir.
Og allt er þetta klúður kall—
að„lifandi útvarp!" Ja, svei!
Þáð er leiður ávani hjá
sumu útvarpsfólki að streit-
ast við að gera sig að stjörn-
um með alls kyns bulli og
þvaðri og smekkleysu sem
sjaldnast á erindi til hlust-
enda, Stundum eru útvörpin
einS og safn af kjaftakerling-
um af báðum kynjum. Aðal-
takmarkið virðist oft vera
það eitt að segja eitthvað,
segja bara eitthvað til þess
að þegja ekki. Þá er og iðu-
lega takmark að auglýsa ein-
hveija vöru eða þjónustu án
þess að það eigi að heita
auglýsing. Hvað er útvarps-
maður að gera þegar hann
kjamsar á hamborgara frá
tilteknum veitingastað og
sötrar nafngreindan gos-
drykk með? I þágu hverra
er verið að halda úti at-
kvæðagreiðslu um það hvaða
karlmaður fer út að borða á
nafngreindum veitingastað
með konu sem hefur fengið
ókeypis föt frá þessari búð-
inni eða hinni og farið í
snyrtingu á tiltekinni snyrti-
eða hárgreiðslustofu? Hver
er tilgangurinn með því að
„gefa“ vörur frá tilgreindum
aðila eða aðgöngumiða að
einhverri uppákomu í beinni
útsendingu í útvarpi? Þetta
er ekkert annað en ósmekk-
"legur áróður sém troðið er
mn á hlustendur undir fölsku
flaggi. Ég hélt að dulin aug-
lýsing væri lögbrot!_________
Þvaður og slúður vex.
Sérstakir þættir eru komnir
á dagskrá þar sim" jafnvel
ósmekklegasta slúður er gert
að merkilegu hlustunarefni.
í öðrum daglegum liðum þar
sem stjórnendur eru tveir eða
fleiri sitja þeir iðulega og
blaðra um einkamál sín og
hvaðeina sem venjulegum
hlustanda kemur síst af öllu
við, hvort þeir ætla að borða
bjúgu eða saltfisk í hádeg-
inu, hvort þeir eru nýkomnir
frá tannlækni, hvernig þeir
eru af kvefinu og svo fram-
vegis. Og allt virðist þetta
stafa af því að fólkinu virðist
ekki koma neitt þarflegt í
hug sem segja mætti. Að
blaðra án þess að hafa neitt
að segja, slíkt ætti enginn
að komast upp með að gera
í útvarpi. Útvarp á ekki að
vera ómerkilegt. Þögn er
betri en bull.
Sem betur fer er ekki allt
á þessa einu bók í þeim út-
varpsstöðvum sem berast
hingað norður yfir fjöll. Erf-
itt er að tiltaka sérstaka
dagskrárliði svo allir njóti
sannmælis sem einhvern
metnað virðast hafa til að
gera vel, Þó ætla ég að leyfa
mér að nefna sérlega vand-
aðaþætti Gunnars Salvars-
sonar á Rás 2, en þeim er
þeytt fram og aftur í dag-
skránni eins og öðru sem þar
er vel gert, ef því er ekki
kastað fyrir róða eins og
sunnudagsþáttum Svavars
Gests. Á Bylgjunni er mjög
þokkaleg dagskrá um miðjan
dag þar sem Snorri Sturlu-
son leikur tónlist og segir
fátt sem ekki skiptir máli,
hefur þann smekk að þegja
ef hann hefur ekkert að
segja, en er þó fastur í gjafa-
fárinu. Á Rás 2 er Þorsteinn
J. Vilhjálmsson, einn fárra
íslenskra útvarpsmanna sem
hafa hugkvæmni og þor til
að gera eitthvað nýtt í tali
og tónum og tekst oft bráð-
vel. Kristján Siguijónsson
tengir auk þess afar vel tón-
list í þáttum sínum héðan frá
Akureyri.
Útvarp á ekki að vera
óvandað. Starf útvarps-
manna er alvarlegt ábyrgð-
arstarf. Áhrif útvarpsmanna
eru mikil og af vangá,
klaufaskap eða jafnvel ráðn-
um hug gætu þeir komið
skeifingu til leiðar. Þess
vegna þarf að vanda val út-
varpsmanna og gera þeim
kleift að vanda verk sín. Slíkt
ætti að vera lágmarksmetn-
aður hverrar útvarpsstöðvar.
Sverrir Páll