Morgunblaðið - 06.01.1991, Blaðsíða 22

22 C
MORGUNBLAÐIÐ
MENNINGARSTRAUMAR
IM (}'<[’ M '
SUNNUDAGUR 6. JANÚAR 1991
IVIYNDLISTÆ/r^r hefurþrvunin veríöf
Horfit um öxl
ÞAÐ ER eðlileg tilhneiging við ákveðin tímamót að líta yfir far-
inn veg og reyna að vega og meta þá þróun sem þá er að baki.
Þessi þðrf verður þeim mun sterkari, sem tímamótin eru merk-
ari, og því eru mót áratuga merkilegri í þessu tilliti en einföld
áramót. Við slík tækifæri finna flestir einnig til ómótstæðilegrar
löngunar til að gerast spámannlegir og segja til um horfurnar í
náinni framtíð, eða setja fram óskalista um heppilega þróun
mála. Þessi fyrsti myndlistarpistill áratugarins er tileinkaður
ábyrgðarlausum bollaleggingum um hið liðna, en spádómar og
ALÞJQÐLEG NUTIMAUST
ssee« pa
• - - —-
lOMATO
EfEJF,.. I SlACK BEAN
LISTASAFN REYKJAVIKUR
KJARVALSSTAÐIR
22. JÚLÍ— 20. ÁGÚST 1989
„Sýningar á verkum erlendra listamanna
hér á landi eru orðnar sjálfsagður hlutur.“
óskhyggja bíða betri tíma.
að er best að taka fram í
upphafi, að það er fánýtt
athæfi að ætla að nú þegar að
leggja dóm á mikilvægi þeirra list-
rænu hræringa, sem hafa átt sér
stað á nýliðnum
áratug (hvað þá
nýliðnu ári).
Vissulega má
greina sveiflur,
sem allar líkur
eru á að hafi
markað þáttaskil
í myndlistinni,
t.d. varðandi
endurkomu fígúrunnar og lands-
lagsins í málverkinu, hvernig
óhlutbundin list hefur að sama
skapi látið undan síga, og upp-
gang ýmissa listamanna af yngstu
kynslóðinni. Endanlegt mat á
mikilvægi þessa (og ýmissa fleiri
þátta) verður hins vegar að bíða
enn um sinn, þar sem þróunin er
enn í fullri geijun, og ekki séð
fyrir endann á hvert hún kann
að leiða. Sagnfræðingar halda því
oft fram að það sé alls ekki hægt
að meta sögulegt gildi manna og
málefna í samtímanum, og þurfi
að líða aldarfjórðungur hið
minnsta til að sögulegt samhengi
komi í ljós. — Hið sama gildir
væntanlega einnig um
myndlistarsöguna.
Hins vegar má benda á að
ýmislegt, sem þarf til að myndlist
nái að njóta sín, hefur breyst til
mikils batnaðar á nýliðnum ára-
tug. Fyrst er vert að nefna að
sýningarstöðum hefur fjölgað til
muna, sérstaklega í höfuðborg-
inni, með tilkomu nokkurra list-
húsa í sjálfstæðum rekstri; jafn-
framt hafa verið opnaðir salir
annars staðar, svo sem í Hafnar-
fírði og á ísafirði. Listasafn Ís-
lands komst loks í eigið húsnæði,
eftir nærri aldarlangt hokur í
leiguhúsnæði, og var ekki seinna
vænna. Sýningum hefur fjölgað
gífurlega á þessum áratug, svo
nú eru að meðaltali 5-6 sýningar
opnaðar vikulega allan ársins
hring. Einnig er athyglisvert að
sýningar á erlendri myndlist hafa
verið margar og fjölbreyttar þetta
tímabil, og viðhorfið til þeirra
hefur breyst frá því er talað var
um „einstaka viðburði" til þess
að slíkt _er nú talinn sjálfsagður
hlutur. íslenski myndlistarheim-
urinn hefur því á margan hátt
breyst frá því að vera útkjálkaver-
öld til þess að vera hluti af alþjóð-
legum hræringum. Ýmsir íslenskir
myndlistarmenn hafa nú náð að
skapa sér nafn utan landstein-
anna, þó ekki sé það ávallt básún-
að hér heima; hinir eldri hafa
þegar náð árangri, og hinir yngri
eru að leggja grunninn að frekari
sigrum á þeim áratug, sem nú er
genginn í garð.
Ánægjulegasta þróunin varðar
þó þann sívaxandi fjölda fólks,
sem hefur yndi af myndlist og
notar tíma sinn til að sækja list-
sýningar. Fyrir áratug má segja
að um hafi verið að ræða þröngan
hóp innvígðra, en hann hefur nú
breikkað og stækkað, svo að segja
má að nú sæki allur almenningur
listsýningar hér á landi. Þetta
hefur ekki gerst með stökkbreyt-
ingum, heldur með hægri og jafnri
aukningu, og sú þróun virðist
halda áfram ár frá ári. Þó hafa
vissir þættir greinilega haft mikið
að segja; ákveðnar sýningar hafa
dregið að sér tugþúsundir áhorf-
enda, opnun Listasafnsins í nýju
húsnæði var mikil vítamínsprauta
fyrir listunnendur, og sýningarhús
í miðbæ Reykjavlkur njóta stað-
setningarinnar varðandi aðsókn.
Mestu vonbrigði þess áratugar
sem er nýliðinn á myndlistarsvið-
inu eru sennilega
að fjölmiðlarnir
hafa ekki fylgst
með því sem hef-
ur verið að gerast
fyrir framan nef-
ið á þeim.
Stærstu dagblöð-
in birta myndlist-
argagnrýni, en
sinna kynningu
myndlistar að
öðru leyti ómark-
visst. Þá sjaldan
tímarit Ijalla um
myndlist er það
gert út frá því
sjónarmiði að
myndlistarmenn
séu meira spenn-
andi en myndlist
— einkum ef þeir
eru ungir og
„efnilegir". Hlut-
ur sjónvarps er
sýnu verstur á
þessum vett-
vangi, en þar er
ekki enn komin á
legg nein skipu-
leg þáttagerð um
íslenska myndlist, þrátt fyrir nær
aldaríjórðungs aðlögunartíma og
á sama tíma og sá hópur sem
sækir listsýningar er orðinn meira
en þrefalt stærri en sá sem sækir
knattleiki, tröllríður boltamenn-
ingin skjánum og gengur jafnvel
fyrir flestu öðru.
Því má segja að myndlistin
hafi náð að blómstra þrátt fyrir
nokkurn andbyr — en allt bendir
til að sá byr verði öllu hagstæð-
ari á næsta áratug.
eftir Eirík
Þorlóksson
BLÚS/Hvar liggja rœtur jassins?
Fyrsta blúsbmðstdfan
í ÁRDAGA Chicagoblúsins
tíðkaðist ekki að gefa út sér-
stakar breiðskífur, enda var
blúsmarkaðurinn smáskífu-
markaður fyrst og fremst.
Nokkur fyrirtæki sendu frá sér
breiðskífur, sem voru þá safn-
plötur með áður útgefnum smá-
skifulögum og oft með óútgefn-
um lögum í bland. Bar þar vit-
anlega mest á Chess-útgáfunni,
en önnur merki létu einnig að
sér kveða. Snemma á sjöunda
áratugnum hófst blúsbylgja
meðal hvítra og upp spruttu
ýmis merki sem litu öðrum
augum á blúsinn en Chess-„
bræður, þar á meðal Delmark.
eftir Árno
Motthiasson
Delmark, sem hét Delmar í
upphafi, var stofnað sem
jassmerki i St. Louis 1953
af Bob Koester. 1958 flutti Koest-
er sig um set til Chicago. Þar
hélt hann sig við jassútgáfu til
að byija með, en
fór að þreifa fyr-
ir sér með útgáfu
á blús í útgáfu-
röð sem hann
nefndi „rætur
jassins“. Ein af
fyrstu plötunum
í þeirri útgáfu-
röð, og um leið
ein fyrsta blúsbreiðskífan sem var
beinh'nis tekin upp sem breiðskífa,
en ekki safnplata, var platan
Hoodoo Man Blues með munn-
hörpuleikaranum snjalla Junior
Wells og kom út 1965. Platan
þótti og þykir afbragðs vel heppn-
uð og hlaut margvísleg verðlaun.
Fyrir nokkrum árum varð hún
nánast ófáanleg líkt og flestar
blússkífurnar sem Delmark gaf
út á sínum tíma, en merkið er enn
til og fyrir stuttu hóf Bob Koester
að gefa út plötumar gömlu á
geisladiskum með aukalögum.
Hoodoo Man Blues var beðið með
hvað mestri eftirvæntingu og hef
ég heimildir fyrir því að fyrsta
Morgunblaðið/RAX
Broadwayblús Junior Wells og Buddy Guy á sviðinu í Broadway
í nóvember 1985.
sendingin hingað til lands hafi
selst upp samdægurs.
Með Junior Wells á Hoodoo
Man Blues leikur sveit valinna
manna, Jack Myers á bassa, Billy
Warren á trommur og Buddy Guy
á gítar, en á fyrstu útgáfu plöt-
unnar var aðeins sagt að „vinaleg-
ur náungi" léki á gítar, enda
Buddy þá samningsbundinn
V anguard-útgáfunni.
Þeir fjölmörgu sem sáu Junior
Wells og Buddy Guy á tónleikum
í Broadway í nóvember 1985
muna líklega vel að Buddy Guy
er frábær gítarleikari og Junior
Wells fyrirtaks söngvari. Að vísu
var Junior góðglaður þá og nennti
því lítið að leika á munnhörpuna,
en á Hoodoo Man Blues er nóg
af munnhörpuleik og þar sýnir
hann hvers vegna Muddy Waters
réð hann í stað Little Walters.
Delmark gaf síðar út fleiri breið-
skífur með Junior Wells, þar á
meðal eina frábæra safnplötu með
fyrstu upptökum hans, Blues Hit
Big Town. Eftir að hafa loks feng-
ið Hoodoo Man Blues í hendur
gerðu menn vel í að setja sig í
stellingar eftir Blues Hit Big
Town á geisladisk, þar sem koma
við sögu auk Juniors fjölmargir
helstu blústónlistarmenn sögunn-
ar, Muddy Waters, Elmore James,
Odie Payne, Fred Below, Otis
Spann, Johnnie Jones, Louis My-
ers, Dave Myers og Willie Dixon,
sem sýnir best í hvaða metum
menn höfðu J.unior Wells, sem
kallaður var „rækjan“ þegar hann
hóf að leika, þá sextán ára.
BÆKUR/Hverjir œttu helst adgefa út
œviminningar sínarf
Ekki er öll sagan sögÖ
EKKIER öll ævisagan sögð þó að skrifuð hafi verið ein bók. Eða
tvær. Ekki einu sinni þó að ötulir skríbentar staðhæfi að þeir
hafi gægst inn í hvert skúmaskot fórnarlambsins, hver bréfsnep-
ill hafi verið lesinn og hverri einustu hugsun fylgt eftir. Hvernig
er þá hægt að lýsa þeim sem engin vegsummerki skilja eftir önn-
ur en endurspeglun í samferðarmönnum og spor á ævibrautum
annarra?
eftir Guðrúnu
Nordol
Ný ævisaga Ackroyds um Dick-
ens hafði úr mörgu að moða.
Ævisagnaritari hans hnoðar mynd
af lífshlaupi hans ekki einasta af
skáldverkum. í sögu Ackroyds er
samband Dickens
við leikkonuna
Ellen Ternan
nefnt og er Dic-
kens fjörutíu og
fimm ára að aldri
sagður hafa gyllt
fyrir sér átján ára
stúlkuna og sett
hátt á stall. Hún
var ósnert dýrkuð
vera. Þessi hugmynd sprettur upp
af túlkun Ackroyds á Dickens og
fellur inn í þá heildarmynd sem
hann dregur upp af honum i verk-
inu. En hvernig má þá vera að er
blek Ackroyds hafði varla þornað,
hafði ný bók um „Hina ósýnilegu
konu“, eins og höfundur hennar,
Claire Tomalin, kallar hana, lýst
henni á þveröfugan hátt.
Mismunur þessara túlkana or-
sakast framar öllu af óííku sjónar-
horni Tomalin og Ackroyds, þó að
þau byggi niðurstöður sínar á
sömu heimildum. Tomalin horfir
fram hjá allri rómantík og metur
þær örfáu staðreyndir sem fyrir
Iiggja á þann veg að Ternan hafi
ekki einasta verið ástkona Dickens
heldur tvívegis alið honum barn,
sem bæði dóu ung. Ternan skildi
eftir sig fá og ógreininleg spor á
meðan á sambandi hennar við
Dickens stóð, þó að hún ynni fyrir
sér sem leikkona, svo að erfitt
kann að vera að greina skýrt þá
manneskju sem undir býr. En þeg-
ar Dickens dó byrjaði hún nýtt líf
og dró þykkan hjúp utan um for-
tíðina. Samband þeirra varð leynd-
armál hennar.
En saga Ellen Ternan er ekki
einungis athyglisverð vegna sam-
bands hennar og Dickens, heldur
gefur hún Claire Tomalin tækifæri
til að lýsa lífskjörum hennar og
annarra kvenna sém stóðu í
svipuðum sporum og hún. Lífsbar-
átta leikkvenna á nítjándu öld í
Englandi var hörð og í saman-
burði við hið stranga siðferði sem
Viktoría drottning predikaði,
sýndust þær lítilsigldar og ábyrgð-
arlausar gleðikonur. Sagnfræðing-
ar hafa oft skipað konum þröngt
rúm í verkum sínum, og sérstak-
lega er þeim vinnandi konum sem
forðum fengust við skemmtanir
og leik ekki ætlað hátt sæti á
pallinum.
I umfjöllun Tomalin um stall-
systur hennar og samtímakonur
opnast hins vegar óvænt óvæginn
og margslunginn heimur. Ein
þessara leikkvenna hét Charlotte
Deans. Hún yfirgaf velmegandi
og stöndugan föðurgarð, til að
giftast leikara og eyddi síðan sjö-
tíu árum sem farandleikari í Norð-
ur-Englandi og Skotlandi. Ekki ein
í vagni, heldur með tíu börn af
fyrra hjónabandi og sjö af því síð-
ara í farteskinu. Líf hennar og
annarra skörunga er í sterkri and-
stöðu við okkar líf. Þeirra ævisög-
ur verður að skrifa. Það er ekki
vandalaust því slíkum vinnuþjörk-
um gafst ekki mikið tóm til skrifta
fyrir ókomnar kynslóðir. En hin
hugkvæmna og vel skrifaða bók
Tomalin um eina ósýnilega konu
sýnir að þær gefa ævisögum um
önnur stórmenni ekkert eftir.