Morgunblaðið - 10.03.1991, Síða 15

'M'Ö'RÖÚNéLAÐÍÐ1 SÚfÍNUÓÁGÚÍÍÍ6.1 MXáz‘Í991
ingja, sem þó hefur aldrei sýnt áhuga
á stjórnmálum. Um það hefur verið
rætt að hann verði ríkisstjóri repú-
blikana á Flórída og sumir telja hann
koma til greina í forsetaframboð.
Colin Powell hershöfðingi, forseti
yfirherráðsins (JCS), hefur neitað
því að komið hafi til tals að hann
verði í framboði. Síðan Persaflóadeil-
an hófst hefur verið bollalagt hvort
hann kunni að verða fyrsti blökku-
maðurinn, sem kosinn verði forseti
í Bandaríkjunum, og að Bandaríkja-
menn muni þar með eignast „svartan
Eisenhower". Enginn virðist vita
hvort hann er demókrati eða repú-
blikani, en það virðist ekki skipta
máli.
Getum hefur verið leitt að því að
Bush muni reyna að losa sig við Dan
Quayle varaforseta og velja Powell
hershöfðingja í hans stað. Quayle
hefur sætt gagnrýni í blöðum og
þótt vitgrannur, en hefur mikið
„grasrótarfylgi“ og óvíst er að Bush
vilji losna við hann. Hins vegar veit
enginn hvað kann að gerast 1996.
Sagt er að með sigrinum við Pers-
aflóa virðist Bush forseta og Sch-
warzkopf hershöfðingja hafa tekizt
að lækna Bandaríkjamenn af votti
af uppjafaranda, sem þykir hafa
fylgt þeim síðan í Víetnam-stríðinu
- svokölluðum „Víetnam-einkenn-
um“.
Afdrif Saddams
Enn eru mörg mál óleyst við Pers-
aflóa. Jafnframt er Bush kappsmál
að reynt verði að tryggja víðtækt
samkomulag um frið í Miðausturl-
öndum og þess vegna hefur James
Baker utanríkisráðherra verið send-
ur þangað í 10 daga ferð.
Enn er ekki ljóst hvað verður um
Saddam Hussein, sem Bush virðist
líta á sem persónulegan óvin. En
Bush og leiðtogar Egypta, Sýrlend-
inga og Saudi-Araba virðast sam-
mála um að ekki verði hægt að
tryggja jafnvægi til langframa i
Miðausturlöndum nema Saddam fari
frá völdum. Bush hefur sagt að
Bandaríkjamenn reyni ekki að
steypa Saddam, en að ekki þyrfti
að harma það þótt honum yrði vikið
frá völdum, og hann hefur hvatt
Íraka til að losa sig við hann.
Nokkrir bandarískir þingmenn
hafa hvatt til þess að Saddam verði
leiddur fyrir rétt vegna innrásarinn-
ar í Kúveit og hryðjuverka íraka.
Forsetinn hefur falið bandarísku
herstjórninni í Riyadh að safna eins
miklum sönnunum gegn Saddam og
unnt er og nefnd á vegum banda-
ríska utanríkisráðuneytisins vinnur
einnig að þvi.
Uppreisn sjíta í Suður-írak virðist
hafa verið bæld niður að mestu og
það veldur fáum andstæðingum
Saddams. vonbrigðum. Margir þeir
sem tóku þátt í uppreisninni voru
útlagar úr sjítasamtökum, sem hafa
bækistöð í Iran. Arabar, sem mundu
fagna því að Saddam glataði völdun-
um, hafa óttazt að sigur öfgasinn-
aðra stuðningsmanna írana í Irak
geti leitt til þess að landið klofni í
ríki sjíta, súnníta og Kúrda. Sjítar
eru í meirihluta í írak, en Saddam
er súnníti. -
Andstæðingar Saddams telja
ákjósanlegra að hann missi völdin í
hallarbyltingu herforingja eða keppi-
nauta hans úr Baath-flokknum. Þeir
mundu fylgja hófsamari stefnu, en
tryggja styrka stjórn. Sumir draga
í efa að slík hallarbylting verði gerð
í bráð og vilja ekki útiloka að Sadd-
am haldi völdunum þrátt fyrir ólguna
í írak eftir stríðið. Völd hans hvíli á
Baath-flokknum, leynilögreglunni
og Lýðveldisverðinum og aðeins ein
þessara máttarstoða hafi hrunið.
Minnt er á grimmd Saddams, sem
hefur miskunnarlaust tekið af lífi
alla þá sem hann hefur ekki talið
nógu dygga stuðningsmenn. Til þess
að treysta sig í sessi verði hann að
myrða marga Iraka. En margir Irak-
ar vilji koma í veg fyrir slíkt blóð-
bað. Þeir viti líka að land þeirra
muni ekki fá nauðsynlega hjálp frá
umheiminum meðan Saddam sitji á
valdastóli.
Strangar ráðstafanir
Þess vegna virðast flestir banda-
rískir sérfræðingar sammála um að
Saddam muni ekki haldast lengi við
völd. Richard Murphy fyrrum að-
stoðarutanríkisráðherra spáir því að
honum verði steypt af stóli, þar sem
Bandaríkjamenn og bandamenn
þeirra muni leggja áherzlu á að
brottvikning hans sé mikilvæg for-
senda fyrir eðlilegum samskiptum
íraks við umheiminn.
Murphy bendir á að ekki sé hefð
fyrir friðsamlegum valdaskiptum í
írak. Miklar hreinsanir Saddams í
hernum hljóta að hafa vakið reiði
og margir telja mestu ógnunina við
hann koma þaðan. Hins vegar sé
óvíst að í ljós komi fyrr en eftir
nokkra mánuði hvort Saddam haldi
velli. Hagkvæmast kunni að vera
fyrir Bandaríkjamenn að hann haldi
völdunum enn um hríð, þar sem
hann sé ekki lengur hættulegur og
hafi verið auðmýktur. Það kunni að
vera skárra en að bókstafstrúar-
menn taki við stjórnartaumunum.
Samkvæmt sumum heimildum
hafa starfsmenn Bush samið áætlun,
sem á að valda Saddam svo miklum
erfiðleikum að undirmenn hans
sannfærist að eina ráðið sé að steypa
honum af stóli. Áætlunin á að koma
í veg fyrir að írak geti aftur orðið
tækniþróað nútímaríki meðan Sadd-
am er við völd. Efnahagslegum refs-
iaðgerðum verður haldið áfram,
einkum banni við olíuútflutningi, en
slakað verður á banni við innflutn-
ingi matvæla og neyzluvöru, ef írak-
ar samþykkja skilmála Banda-
manna. Irakar eiga að greiða
stríðsskaðabætur og fá takmarkaða
efnahagsaðstoð.
Sagt er að sérfræðingar, sem
bendi á að írakar hafi ekki efni á
að greiða Kúveitum miklar skaða-
bætur, hafi ekki fengið hljómgrunn
í Hvíta húsinu. Skuldir íraka við
útlönd munu nú nema 40 milljörðum
Bandaríkjadala og tjón af völdum
hernaðaraðgerða bandamanna mun
vera metið á. allt að 100 milljarða
dala. Olíutekjur íraka geta komizt í
15 milljarða dollara á ári. Þótt þeir
fengju að hefjá aftur olíuútflutning
yrðu þeir rúmlega 10 ár að greiða
skuldir sínar og reisa efnahagskerfi
sitt úr rústum.
Sjítar vekja ugg
Uppreisnin gegn Saddam í Suður-
írak hefur valdið umróti í Miðaust-
urlöndum, þótt hún virðist að mestu
hafa verið bæld niður. Ef stuðnings-
menn írana úr röðum sjíta næðu
yfirráðum yfir Irak eða hluta lands-
ins mundi það vekja ugg í ríkjunum
við Persaflóa og í Jórdaníu.
Persaflóaríkin fjármögnuðu stríð
íraka gegn írönum 1980-1988 og
Jórdaníumenn héldu tryggð við
stjórnina í Bagdad í nýafstöðnu
stríði. „Persaflóaríkin og olía þeirra
komast í hættu, ef leiðtogar hlynnt-
ir írönum stofna smáríki í Suður-
írak,“ sagði jórdanskur ráðherra í
vikunni. „íranar kæmust að landa-
mærum Saudi-Arabíu."
Blað í Sýrlandi sagði að uppreisn-
in í írak mundi „hljóta stuðning allra
stétta“ í írak og væri „vilji þjóðarinn-
ar“. Sýrland studdi írana gegn írök-
um 1980-1988 eitt fárra arabaríkja,
en stendur nú með Bandaríkjunum.
Þrátt fyrir ummæli sýrlenzka blaðs-
ins telja sérfræðingar að Sýrlending-
ar og íranar hafi tekið varkára af-
stöðu til ólgunnar í Irak og að þeir
vilji að landamæri íraks verði
óbreytt.
íranar neita því að þeir hafi stað-
ið á bak við sjítauppreisnina í Irak.
Hlutleysi þeirra síðan Irakar réðust
inn í Kúveit 2. ágúst hefur treyst
stöðu þeirra og þeir eru voldugasta
þjóðin á svæðinu, en nærvera vest-
ræns herliðs við Persaflóa heldur
aftur af þeim.
Stríðið hefur styrkt Assad Sýr-
landsforseta, sem hefur lengi verið
einangraður í alþjóðamálum vegna
stuðnings við hryðjuverkastarfsemi.
Staða Sýrlendinga í Líbanon hefur
eflzt og líkur á samningum milli
þeirra og ísraelsmanna hafa aukizt.
Egypzkir embættismenn sögðu í
vikunni að illa vopnaðir stjómarand-
stæðingar mundu ekki steypa Sadd-
am heldur einhver úr stjórn hans.
Ný stjórn kynni að verða skipuð
gömlum samstarfsmönnum hans og
mundi fylgja hófsamri stefnu. Ef
Saddam héldi völdum mundi það
valda aröbum erfiðleikum á sama
tíma og þeir reyndu að tryggja ör-
yggi við Persaflóa og finna nýjar
leiðir til að leysa deilumálin við ísra-
elsmenn.
Varnir efldar
Ef Saddam heldur völdunum mun
það torvelda tilraunir til að eyða
þeim klofningi, sem Persaflóadeilan
hefur valdið í arabaheiminum. Ann-
ars vegar standa Egyptar, Sýrlend-
ingar og Persaflóaríkin, sem tóku
afstöðu gegn innrás Iraka í Kúveit,
og hins vegar Jórdaníumenn, Jemen-
ar, Súdanar og Norður-Afríkuríki,
sem studdu íraka ljóst eða leynt.
Átta arabísk bandalagsríki
Bandaríkjanna reyna að einangra
stjórn Saddams stjórnmálalega og
efnahagslega og treysta því að fljót-
lega muni draga úr stuðningi við
hann í arabaheiminum. Þess hefur
þegar orðið vart í Jórdaníu og engin
ríkisstjórn vill eiga við hann sam-
vinnu.
Bandalagsríki Bandaríkjanna í
arabaheiminum hafa samþykkt
myndun friðargæzluliðs til að
tryggja öryggi við Persaflóa eftir
stríðið. Það verður aðallega skipað
hermönnum frá Sýrlandi og Egypta-
landi, sem munu í staðinn fá efna-
hagsaðstoð frá ríkjunum við Persa-
flóa. Herir þeirra verða efldir.
Stjórn Bush vill efla Samstarfsráð
Persaflóaríkja (GCC), sem Saudi-
Arabía, Kúveit, Qatar, Sameinuðu
arabísku furstadæmin, Bahrain og
Óman standa að. Talið er að til
greina geti komið að samtökin verði
efld með aðild Egypta og Sýrlend-
inga, sem ráða yfir fjölmennum heij-
um. Bandarískt herlið kann að verða
um kyrrt í Suður-írak í nokkra
mánuði til að treysta samningsað-
stöðuna gagnvart írökum.
Bandaríkjamenn segjast ekki ætla
að hafa landherlið til frambúðar við
Persaflóa, en rætt er um þann mögu-
leika að bandarísk hergögn verði til
taks í Saudi-Arabíu, svo að hægt
verði að senda þangað herlið með
skjótum hætti.
Talið hefur verið að viðreisnar-
starfið í Kúveit muni kosta 20 millj-
arða dollara. Þing kann að taka til
starfa og óvíst er hver framtíð
furstaættarinnar verður. Reynt
verður að gera landið óháðara er-
lendu vinnuafli. Bandamenn lofa lík-
lega að koma því til hjálpar, ef á
það verður ráðizt. Nauðsynlegt kann
að reynast að hafa vestrænar fram-
varðarsveitir í landinu.
Búizt er við að olíuframleiðsluríki
við Persaflóa muni sýna gætni í olíu-
verðlagsmálum vegna loforða um
vestræna hernaðarvernd. Tími jafn-
vægis í efnahagsmálum heimsins
kann að taka við.
Nýtt friðarfrumkvæði
Stjórn Bush virðist vongóð um að
umsátrið um írak leiði að lokum til
þess að Saddam hrökklist frá völd-
um. Um leið vinnur Bandaríkjastjórn
að framgangi annars helzta baráttu-
máls síns eftir styrjöldina: tilraun-
anna til að tryggja varanlegan frið
í Miðausturlöndum. Vonað er að
Baker utanríkisráðherra takist í ferð
sinni að tryggja árangur í viðræðum
um öryggismál svæðisins, eftirlit
með vígbúnaði - m.a. útbreiðslu
efna- og kjarnorkuvopna - deilur
araba og ísraelsmanna og efnahags-
þróun heimshlutans.
Fátt nýtt kom fram þegar Bush
gerði grein fyrir hinu nýja friðar-
frumkvæði í þingræðu sinni í vik-
unni, en hann og ráðunautar hans
telja að sigurinn við Persaflóa kunni
að veita einstakt tækifæri til að
stuðla að sáttum milli ísraelsmanna
og hófsamra arabaríkja. í ferð sinni
mun Baker utanríkisráðherra vekja
máls á hugmyndum um hugsanlegt
samkomulag um að arabaríkin við-
urkenni tilverurétt ísraels gegn því
að stjórnin í Jerúsalem hefji viðræð-
ur við Palestínumenn um brottflutn-
ing frá herteknu svæðunum.
„í fyrsta skipti á síðari árum hafa
hagsmunir ísraels og arabaríkja far-
ið saman - gegn Saddam,“ sagði
bandarískur embættismaður. „Nú
verðum við að reyna að færa okkur
þetta í nyt eftir stríðið.“
Sagt er að ekki megi búast við
of miklum árangri af ferð Bakers.
En bent er á að hann leggi nýja
áherzlu á tilraunir til að tryggja
gagnkvæmt traust milli araba og
Israelsmanna, þannig að báðir aðilar
muni að lokum eiga auðveldara með
að samþykkja tilslakanir.
Sérfræðingar segja að Baker geri
sér grein fyrir því að ef ekki miði
áfram í friðarátt i Miðausturlöndum
geti fljótlega dregið úr pólitískum
áhrifum Bush þar. Þrátefli að ári
liðnu mundi vekja efasemdir um
„nýja heimsskipan", sem forsetinn
hefur talað um.
Sagt er að Baker muni ekki leggja
áherzlu á friðarráðstefnu, sem Isra-
elsstjórn er andvíg, heldur áþreifan-
legar ráðstafanir. Hann kunni til
dæmis að hvetja araba til að draga
úr viðskiptahömlum gegn ísrael og
ísraelsmenn til að slaka á klónni á
hernumdu svæðunum.
Að lokum kunni ísraelsmenn að
verða fúsari til að leyfa kosningar á
hernumdu svæðunum og stuðla þar
með að því að Palestínumenn fái
aðra forystumenn en leiðtoga.Frels-
issamtaka Palestínu, PLO, sem hafa
glatað samúð vegna þess að þeir
studdu íraka.
ísraelsmenn tregir
Baker hefur gefíð í skyn að reynt
verði að fá Jórdaníumenn til að taka
þátt í þessum tilraunum þrátt fyrir
stuðning Husseins konungs við íraka
í Persaflóastríðinu. Jórdaníumenn
standa illa að vígi eftir stríðið. Pers-
aflóaríkin hafa hætt viðskiptum sín-
um við þá og tekið fyrir fjárhags-
aðstoð. Sambúðin við vestræn ríki
hefur versnað, en Baker segir að
Bandaríkjamenn séu fúsir til að
gleyma og fyrirgefa.
Gallinn á hugmyndum Bush-
stjómarinnar er talinn sá að gert sé
ráð fyrir að ísraelsstjórn sé sam-
vinnufús, sem sé vafasamt. Sýnt
þykir að Bush verði að beita ísraels-
menn miklum þrýstingi, en óvíst er
talið að hann vilji stofna vinsældum
sínum í hættu.
Persaflóadeilan hefur styrkt stöðu
Israels. Samúð með þeim jókst þegar
þeir ákváðu að blanda sér ekki í
ófriðinn þótt þeir yrðu fyrir Scud-
árásum Iraka. Hættulegasti óvinur
þeirra í arabaheiminum hefur verið
gersigraður og þeir hafa tryggt sér
mikilsverða vestræna aðstoð.
Því er óvíst að ísraelsmenn séu
fúsir til tilslakana. Yitzhak Shamir
forsætisráðherra hefur ítrekað að
Israelsmenn muni aldrei afsala sér
vesturbakkanum og Gaza-svæðinu.
Fulltrúi þess flokks sem harðast
berst gegn aröbum hefur fengið
sæti í stjórn hans og kunnir Palestín-
umenn hafa verið handteknir að
undanförnu.