Morgunblaðið - 15.03.1991, Side 36

36
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 15. MARZ 1991
Er hagræðing í heil-
brigðiskerfinu möguleg?
Hvert skal halda?
eftir Sigríði
Snæbjörnsdóttur
Hagræðing í heilbrigðiskerfinu
hefur verið til umræðu meðal heil-
brigðisstarfsfólks á fjölmijrguni
fundum, flestum ráðstefnum og yfir-
leitt þar sem fleiri en 2 úr þeim hópí
hafa komið saman síðastliðin ár.
Skortur á skýrri stefnu á öllum
stigum heilbrigðisþjónustunnar hefur
staðið okkur tilfinnanlega fyrir þrif-
um um margra ára skeið. Stefnu-
mörkun hefur einkennst af skamm-
tímaákvörðunum, en áætlanir tii
lengri tíma hafa setið á hakanum.
Stefnuyfirlýsingar á borð við „Allir
landsmenn skulu eiga kost á full-
komnustu heilbrigðisþjónustu ...“
(Lög um heilbrigðisþjónustu nr.
97/1990) eru gagnslausar, þegar til
kastanna kemur og segja næsta lítið.
Við höfum aldrei átt þess kost að
veita „fullkomnustu heilbrigðisþjón-
ustu“ og munum aldre'i gera, aftur
á móti höfum við stefnt að því. Nú
verðum við fremur en nokkru sinni
fyrr að forgangsraða verkefnum eft-
ir mikilvægi og sýnist þá sitt hveij-
um.
Að mínu mati hefur allt of mikil
orka farið í að skipuleggja eitt fjár-
hagsár fram í tímann, en minni
áherzla lögð á skipulagningu til
lengri tíma. Þannig hefur standum
tímabundið sparast einhver upphæð
á einstökum stofnunum, en í heild
höfum við verið að spara aurana og
kasta krónunni. Stutt seta ríkis-
stjórna almennt hér á landi kann að
gera okkur erfitt fyrir, því oft þegar
afleiðingar skammtímaákvarðana
koma í Ijós, þá er ný rikisstjórn tek-
in við og kennir þeirri síðustu um
vandann.
Stjórnskipulag
Brýnt er að endurskoða skiptingu
læknisfræðilegra sérgreina á
sjúkrahúsum á Stór-Reykjavíkur-
svæðinu. Hingað til hefur hún verið
heldur handahófskennd og að vissu
leyti ráðist af ráðningu iæknis-
menntaðra sérfræðinga á viðkom-
andi stofnanir.
Borgarspítalinn hefur óumdeil-
anlega sérstöðu sem bráðasjúkra-
hús vegna slysadeiidar spítalans,
og hefur hlutverk hans mjög mark-
ast af henni. Á Borgarspítalanum
hefur verið lögð rík áhersla á að
sinna slösuðum og bráðveikum, þar
er þyrlupallur, þar er neyðarbíllinn
staðsettur, og þar er vel þjálfað
starfsfólk, sem hefur lagt metriað
sinn í að gegna þessu bráðahlut-
verki með sóma. Hins vegar ef litið
er á þróun þjóriustu Borgarspítalans
á undanförnum árum má sjá að hún
hefur verið í gagnstæða átt, þ.e.
langleguþjónustan hefur eflst mjög
mikið. Nú er rúmaskiptingu á Borg-
arspítalanum þannig háttað að
u.þ.b. helmingur ér ætlaður lang-
Sigríður Snæbjörnsdóttir
legusjúkiingum og um helmingur
bráðasjúklingum.
Eðlilegt er að þjónusta Borg-
arspítalans markist af því, að eina
slysadeild landsins er staðsett þar,
þó áfram verði veitt öll almenn þjón-
usta að vissu marki. Augljóst er,
að bráðaþjónustan hefur mátt líða
vegna þenslu í langleguþjónustu og
allt of litlu fjármagni hefur verið
veitt til viðhalds og endurbyggingar
í bráðaþjónustu. Má sem dæmi
nefna að á skurðstofum Borgarspít-
alans, sennilega mest nýttu skurð-
stofum á landinu, er starfsaðstaða
orðin úrelt og óviðunandi. Vafamál
er hversu lengi er unnt að treysta
„Við íslendingar erum
svo lánsöm að búa við
góða heilbrigðisþjón-
ustu. Góð heilbrigðis-
þjónusta hlýtur alltaf
að kosta mikla peninga,
og hlutfallslega mun
kostnaður halda áfram
að aukast jafnt og þétt
miðað við þjóðarfram-
leiðslu vegna aukinna
krafna almennings og
aukinnar tæknivæðing-
ar.“
á umburðarlyndi og langlundargeð
starfsfólks, sem starfar við slíkar
aðstæður.
Skynsamlegt er að stefna að því
áfram, að Borgarspítalinn verði
einn aðalbráða- og slysaspítali
landsins. Auk allrar almennrar
bráðaþjónustu við lyflækninga- og
skurðlækningasjúklinga haldi hann
áfram að veita slysaþjónustu, þjón-
ustu við heila- og taugaskurðsjúkl-
inga, háls- nef- og eyrnasjúklinga
og bráðageðsjúklinga. Með hliðsjón
af því að árlega leggjast um 800
börn inn á Borgarspítalann, er mjög
brýnt að skapa aðstæður til að veita
þeim og aðstandendum þeirra við-
unandi þjónustu með opnun barna-
deildar.
Nefndarálit um
heilbrigðisþjónustu
í febrúar 1989 skipaði heilbrigð-
isráðherra nefnd til að Cjalla um
skipulag heilbrigðisþjónustu á höf-
uðborgarsvæðinu og hefur hún nú
lokið störfum (Nefndarálit: Sam-
starf sjúkrahúsanna í Reykjavík,
1990). I framhaldi af þeim nefndar-
störfum lagði heilbrigðisráðherra
fram frumvarp til laga um breyt-
ingu á lögum nr. 97/1990, um heil-
brigðisþjónustu, og var frumvarpið
samþykkt á Alþingi 21. desember
1990. Nefndarálit þetta hefur vald-
ið talsverðu fjaðrafoki meðal heil-
brigðisstarfsfólks, svo ekki verði
meira sagt. Þar er kveðið á um, að
samstarfsráð, sem er nýtt stjórn-
sýslustig, muni m.a. hafa það hlut-
verk að gera tillögur að mótun um
framtíðarstefnu sjúkrahúsanna
þriggja í Reykjavík, gera þróunar-
og fjárfestingaáætlanir fyrir þau
og stuðla að sem hagkvæmastri
verkaskiptingu milli þeirra. Óraun-
hæft er að vænta að algjör sam-
staða náist um svo viðkvæmt mál,
þar sem hagsmunir svo margra
aðila eru í húfi.
Margar þjóðir hafa þurft að end-
urskoða stefnu sína í heilbrigðis-
máíum vegna gífurlegs og hratt
vaxandi rekstrarkostnaðar. Ef litið
er t.d. á reynslu Bandaríkjamanna,
þar sem sameining sjúkrahúsa hef-
ur verið mjög algeng undanfarinn
áratug, má sjá að af hverjum 10
sameiningartilraunum hafa 7 mis-
heppnast, þar sem markmiðið er
aukin hagræðing í rekstri. Ég dreg
þá ályktun af þeim heimildum sem
ég hef aflað mér, að lítill sem eng-
inn ávinningur yrði af því að sam-
eina sjúkrahúsin 3 í Reykjavík og
mynda þannig stofnun með um
1600 sjúkrarúm og milli 5 til 6
þúsund stöðuheimildir. Ástæðurnar
eru eftirfarandi:
1. Ekkert bendir til að stofnun með
um 1600 sjúkrarúm nái fram
meiri hagræðingu en stofnun með
500—800 sjúkrarúm. Aftur á
móti benda ýmsar heimildir til
aukins kostnaðar.
2. Vinnustaður af slíkri stærð yrði
að margra mati mjög ópersónu-
legur og óaðlaðandi.
Nú eru nýju teppin komin
Vid höf um bætl viö úrval okkar
20 NÝJUM GERÐUM
af gólfteppum. Ný mynstur - nýir litir.
Gott úrval. - Hagstætt verð.
Til að koma öllum nýju litunum fyrir, bjóðum við rúlluafganga
og afgangsstykki með
30-80% AFSLÆTTI
Notið tækifærið! - Opió laugardaga fró kl. 10-14.
TEPPABOÐIN
GÓLFEFNAM ARKAÐUR, SUÐURLANDSBRAUT 26, S. 91 681950
3. Aukin miðstýring stríðir gegn
þeirri þróun í átt til dreifistýring-
ar sem átt hefur sér stað í heil-
brigðisþjónustu víðs vegar um
heiminn.
4. Fjölgun yfirmanna sem eru sam-
hliða á skipuriti leiðir til enn verra
upplýsingaflæðis en nú er.
5. Fjarlægð rnilli æðsta yfirmanns
og hins almenna starfsmahns
mun énn aukast.
6. Heilbrigð samkeppni bæði hvað
varðar stjórnun og meðferð verðut-
lítil sem engin.
Margt bendir þó til að ákveðin ha-
græðing kynni að nást með aukinni
samvinnu (sameiningu?) Borg-
arspítalans og Landakotsspítala, en
fyrirsjáanlegt er að mikill stofn-
kostnaður yrði því samfara.
Sparnaðarráðstafanir
Undanfarin ár hefur verið gripið
til ýmissa svokallaðra sparnaðar-
ráðstafana í heilbrigðiskerfinu,
sérstaklega nteð því að taka sjúkra-
rúm úr notkun. Mjög má deila um
langtímaávinning slírka aðgerða
fyrir þjóðfélagið. Algengt að 5—8
mikið veikir sjúklingar hafa legið á
gangi á bráðadeildum yfir sumar-
tímann. Aðstandendur og sjúkiing-
ar hafa eðlilega verið óöryggir og
ósáttir við slíkan aðbúnað og hafa
látið í sér heyra við starfsfólk, þó
í minna mæli en búast mætti við.
Um vinnuaðstöðu starfsfólks, sem
starfar við slíkar aðstæður, þarf
ekki að fjölyrða. Þessi leið hefur
verið reynd til þrautar og sýnt er
að hún leiðir fyrst og fremst til
verri þjónustu og gífurlegs álags á
starfsfólk. Tölur um sparnðað liggja
ekki fyrir og erfiðlega hefur gengið
að afla þeirra.
Á næstu árum verðum við að
finna vænlegri leiðir til hagræðing-
ar. Þær þurfa að byggja á auknum
afköstum og betri skipulagningu,
m.a. með umfangsmeiri göngu- og
dagdeildaþjónustu, þar sem hags-
munir neytandans verða hafðir í
fyrirrúmi. Legutíma má stytta enn
meira með skilvirkari undirbúningi
fyrir innlögn, hnitmiðaðri fræðslu
til sjúkiinga og markvissari þjón-
ustu meðan á legu stendur og eftir
útskrift. Vissulega er erfitt að skip-
uleggja þjónustu á þeim spítulum,
þar sem hlutfall innlagna bráða-
sjúklinga er hátt, en engu að síður
er hægt að bæta hana frá því sem
nú er. Ofangreindar aðgerðir standa
og falla með góðri samvinnu allra
starfsmanna.
Til að spara dýrmæta starfs-
krafta og fjármagn, hefur rekstur
fimm sólarhringa deilda, þ.e. frá
mánudegi til föstudags, verið
reyndur bæði á Borgarspítala og
Landspítala. Slíkar deildir krefjast
mjög góðrar skipulagningar og enn
betri samvinnu starfsfólks, ef ekki
á að koma til meiri háttar flutninga
sjúklinga á aðrar deildir um helgar.
Á Borgarspítalanum varð reyndin
sú að talsverð tilfærsla varð á
rekstrarkostnaði deilda, þannig að
kostnaður minnkaði á fimm sólar-
hringa deild en jókst á þeim deild-
um, sem tóku við veikari sjúkling-
um. Sjálfsagt er þó að kanna þetta
fyrirkomulag nánar. Einnig er sjálf-
sagt að kanna enn frekar hvort
rekstur dagdeilda sé æskilegur
m.t.t. hagkvæmni.
Álag
Mikið hefur verið rætt um aukið
álag á stóru bráðasjúkrahúsunum
í Reykjavík undanfarin ár. Erfitt
hefur þó verið að sýna fram á það
með óyggjandi hætti, nema hvað
legutími styttist, lyfjakostnaður
eykst, legudögum fjölgar (stundum)
o.s.frv. Nú hillir þó undir að hjúkr-
unarfræðingar á Borgarspítalanum
og Landspítala geti farð að kynna
og nota mælitæki sem metur hjúk-
runarálag á öílum almennum bráða-
deildum. Slíkt mælitæki er gagnlegt
við ýmsar ákvarðanir, s.s. hvernig
manna skuli deildir, hvert hlutfall
milli starfsstétta skuli vera, hvernig
skuli skipta fjárveitingu á milli
deilda og hvernig skuli skipta sjúkl-
ingum niður á milli deilda m.t.t.
hjúkrunar, fyrir utan hagnýtt gildi
til rannsókna.
Gæði
Hugtakið „gæði þjónustu" er