Morgunblaðið - 23.03.1991, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 23. MARZ 1991
Óreiða í ríkisfjármálum
eftirÞorvald
Gylfason
Við skulum treysta því varlega,
að verðbólgan sé úr sögunni, þótt
hún hafi að vísu hjaðnað í bili.
Verðbólgan hefur hjaðnað fyrst og
fremst vegna- þess, að launþegar
hafa sætt sig við mikla kjaraskerð-
ingu í þeirri von, að stjómvöld
myndu þá gera sitt til að ráðast
gegn rótum verðbólguvandans. Það
hafa þau ekki gert af nægum þrótti.
Þess vegna er hætt við því, að laun-
þegar missi þolinmæðina á endan-
um og heimti hærra kaup. Þá getur
verðbólgan rokið upp aftur.
Ríkisbúskapurinn er ennþá rek-
inn með miklum halla. Hér er ekki
átt við hallann. á fjárlögum ríkisins
í þröngum skilningi fyrst og fremst,
þótt hann sé vissulega alvarlegt
vandamál, heldur á ég við hallann
á búskap ríkis og byggða í heild.
Hann er mikill enn sem fyrr og
kyndir undir þenslu í þjóðarbú-
skapnum. Auk þess em ýmsar blik-
ur á lofti í efnahagsmálum. Stjóm-
völd hafa til dæmis ekki enn gert
grein fyrir því, hvemig þau ætla
að koma í veg fyrir, að fyrirhugað-
ar orkuframkvæmdir og bygging
nýs álvers leiði til aukinnar þenslu
eins og áður.
Hvers vegna hefur stjórnvöldum
veitzt það svona erfitt að koma
reglu á ríkisbúskapinn? Til þess
liggja ýmsar ástæður. Ein þeirra
er sú, að stjómvöld eiga erfitt með
að veijast ásókn ýmissa harðsnú-
inna hagsmunahópa. Útflutnings-
uppbætur handa bændum og milli-
liðum vom til dæmis auknar um
86% á fjárlögum fyrir þetta ár,
þótt sjúkrahúsum og skólum sé
haldið í hálfgerðu svelti enn sem
fyrr. Og svo em stjómvöld sem
betur fer undir stöðugum þrýstingi
frá þeim, sem em andvígir aukinni
skattheimtu. Þess vegna gætir
sjálfkrafa tilhneigingar til halla-
reksturs í ríkisbúskapnum. Ástand-
ið er eins víða erlendis.
Hallareksturinn hér á landi er
sérstaklega óheppilegur vegna
þess, að til hans er hægt að rekja
verðbólguvandann að talsverðu
Ieyti. Þess vegna er mjög brýnt, að
stjórnvöld dragi það ekki öllu leng-
ur að eyða ríkishallanum, enda hef-
ur viðnám gegn verðbólgu verið
efst á stefnuskrá allra ríkisstjóma
landsins í næstum 20 ár. Hvað er
til bragðs?
Fyrst þurfum við að átta okkur
til fulls á því, hvers vegna stjórn-
völd draga ekki einfaldlega úr út-
gjöldum eða hækka skatta til að
eyða hallanum í einu vetfangi.
Ástæðan er ekki bundin eingöngu
við togstreitu á milli hagsmuna-
IÚr flokki greina
háskólamanna þar
sem reifuð eru
þjóðmál nú þegar
kosningar fara í
hönd.
hópa. Nei, stjórnvöld líta svo á, með
réttu eða röngu, að afkoma heimil-
anna og fyrirtækjanna í landinu
leyfi hvorki niðurskurð ríkisútgjalda
og meðfylgjandi samdrátt í þjón-
ustu ríkisins við almenning né
hækkun skatta og afnotagjalda fyr-
ir opinbera þjónustu. Þar stendur
hnífurinn í kúnni.
Við þessu er aðeins eitt að gera,
þegar öllu er á botninn hvolft.
Stjómvöld verða að skapa skilyrði
til þess, að heimilin og fyrirtækin
geti borið annaðhvort niðurskurð
ríkisútgjalda í víðum skllningi eða
þá hækkun skatta og afnotagjalda
fyrir opinbera þjónustu. Hvernig?
Með því til dæmis að losa almenn-
ing undan dulbúinni skattheimtu
af ýmsu tagi. Fólkið í landinu ber
þungar byrðar vegna ástæðulausrar
sóunar á ýmsum sviðum. Það væri
hægt að bæta hag heimilanna vem-
lega með því að knýja matarverð
niður á við í áföngum í skjóli auk-
innar samkeppni og heilbrigðra við-
skiptahátta á búvörumarkaði. Nú-
verandi landbúnaðarstefna stjóm-
valda kostar almenning fjárhæð,
sem nemur um 240.000 krónum á
hveija fjögurra manna fjölskyldu í
landinu á hveiju ári. Engin nálægra
þjóða sólundar jafnmiklu fé á altari
óskynsamlegrar landbúnaðar-
stefnu, og kalla þær þó ekki allt
ömmu sína í þeim efnum.
Og fólkinu í landinu er enginn
arður greiddur enn sem komið er
af fiskimiðunum umhverfis landið,
sem em þó sameign þjóðarinnar
samkvæmt lögum. Nauðsynleg
hagræðing í sjávarútvegi að því
marki, að fiskiskipaflotinn væri
ekki hafður stærri en fiskstofnarnir
umhverfis landið þola með góðu
móti, gæti smám saman sparað
þjóðarheildinni fjárhæð, sem nemur
einnig um 240.000 krónum á hveija
fjögurra manha fjölskyldu í landinu
á hveiju ári. Þessi fjárhæð jafngild-
ir gervöllum tekjuskatti einstakl-
inga og fyrirtækja til ríkisins. Af
því má sjá, að hér er um gríðarlega
mikið fé að ræða.
Nærri má geta, hvort stjómvöld
hefðu ekki meira svigrúm til að
koma reglu á ríkisbúskapinn og
draga úr verðbólgunni til frambúð-
ar, ef hagur almennings væri bætt-
ur til muna með myndarlegri hag-
Þorvaldur Gylfason
ræðingu í landbúnaði og sjávarút-
vegi. Og þá erum við komin að
kjarna málsins. Við verðum að taka
upp nýja stefnu í landbúnaðarmál-
um og sjávarútvegsmálum ekki
aðeins til að bæta afkomu fólksins
og fyrirtækjanna í landinu, heldur
líka til þess að skapa skilyrði til
þess að koma fjármálum ríkisins í
viðunandi horf og beizla verðbólg-
una til frambúðar með því móti.
Annars er voðinn vís.
Iiöfundur erprófessor í hagfræði
við Háskóia Islands.
Markaðsfrekja
og fermingar
eftir Jón Ragnarsson
Tilefni þessarar greinar er, að
foreldrara allmargra fermingar-
barna hafa snúið sér til Biskups-
stofu með fyrirspurair og kvart-
anir. Foreldrarnir telja sig verða
fyrir óþægindum af aðgangs-
hörku þeirra, sem auglýsa vöru
og þjónustu, og tengja tilboð sín
fyrirhuguðum fermingum barn-
anna.
Fermingarböm og fjölskyldur
þeirra eru markhópur, sem seljend-
ur vöru og þjónustu einbeita sér
að af miklum þunga á vordögum
ár hvert. Þetta hefur lengi verið
nokkuð hnitmiðuð sókn og sam-
keppnin orðið magnaðri með bætt-
um efnahag þjóðarinnar. Dagblöðin
birta blaðkálfa með myndum og
tilboðum um dýran neysluvaming
sem tengdur er fermingunni með
ýmsu móti, jafnvel með myndum
frá fermingarathöfnum í tilteknum
kirkjum. Það er oft án samráðs eða
samþykkis presta og ráðamanna
kirknanna, en slíkt kann að bijóta
í bág við lög um birtingar- og notk-
unarrétt listaverka.
Aukin ýtni
Ýtni auglýsenda hefur þannig
farið vaxandi. Nýjasta afbrigði
frekjunnar eru bréf, sem send em
foreldmm fermingarbarna. Með-
fylgjandi þeim eru ávísanir um ein-
hverra þúsunda afslátt á öllu frá
vekjaraklukkum til vatnsrúma.
Rekið er á eftir hugsanlegum kaup-
endum að hlaupa nú til, því hver
geti orðið síðastur að grípa gæsina
og njóta sundurleitustu greiðslu-
og lánskjara.
Þama finnst fólki vera farið fram
úr eðlilegri þjónustukynningu og
það magni upp neysluhyggju með
bömunum, sem yfirgnæfír eiginlegt
tilefni þeirrar hátíðar, sem ferming-
in er. Það elur auk þess á metingi
og dregur fram ójöfnuð í kjömm
heimilanna.
Andóf
Þjóðkirkjan hefur lengi reynt að
vinna gegn ógengd og misræmi f
sambandi við gjafír og veisluhöld í
tilefni fermingar. Fermingarkyrtl-
arnir eyddu metingi um fermingar-
föt á sínum tíma og gerðu fólki
kleift að fata börn sin af þessu til-
efni á hagkvæmari hátt með tilliti
til vaxtar og þroskaspretta á gelgju-
skeiði. Það er reynsla presta, að
foreldrar vilji almennt að kjarni
fermingarinnar skipi hærri sess í
hugum þeirra og barnanna en um-
búðimar.
Nöfn foreldra
Tilboðsbréfin, sem um- er rætt,
em stíluð á nöfn foreldra og forr-
áðamanna bamanna þó ætla megi
að verið sé að höfða til hinna síðar-
nefndu, þ.e. skapa eftirspum innan
heimilis.
Kirkjan lætur utanaðakomandi
aðilum ekki í té nafnalista ferming-
arbarna og prófastar og prestar á
höfuðborgarsvæðinu og víðar
standa saman um þá ákvörðun.
Þessar upplýsingar em því í flest-
um tilfellum unnar úr þjóðskrá af
öðrum aðilum.
Almenningur á þá vöm í slíkum
málum, að hægt er að fá það sett
inn í upplýsingar Pósts og síma að
viðkomandi vilji ekki fá sendan
dreifípóst.
Eina raunhæfa aflið, sem staðið
gæti gegn þessari áleitni framboðs-
ins, væm almenn samtök foreldra,
sem neita að vera markaður.
Auglýsingaherferðir, eins og hér
er verið að tala um, em gerðar til
að skapa og efla eftirspum.
Viðtalstími borgarfulltrúa
Sjálfstæðisflokksins í Reykjavík
Borgarfulltrúar Sjálfstæðisfiokksins
verða til viðtals í Valhöll, Háaleitisbraut 1,
á laugardögum íveturfrá kl. 10-12.
Er þá tekið á móti hvers kyns fyrirspurnum
og ábendingum.
Allir borgarbúar velkomnir.
Laugardaginn 23. mars verða til viðtals Sveinn Andri Sveinsson, formaður stjórnar SVR, í urúferð-
arnefnd, íþrótta- og tómstundaráði og stjórn Dagvistar barna, og Ingólfur Sveinsson, í stjórn
heilsugæsluumdæmis Austurbæjar nyrðra og heilbrigðisnefnd.
W
í

Jón Ragnarsson
„Ýtni auglýsenda hefur
þannig' farið vaxandi.
Nýjasta afbrigði frekj-
unnar eru bréf, sem
send eru foreldrum
ferming’arbarna. Með-
fylgjandi þeim eru ávís-
anir um einhverra þús-
unda afslátt á öllu frá
vekjaraklukkum til
vatnsrúma.“
Eftirspurnarleysi, þ.e. áhuga- og
markaðsskortur, er það eina sem
hindrað getur slíka ágengni. Þar
geta foreldrar ráðið miklu með af-
stöðu sinni og samstöðu.
Dagamunur
Ferming er áfangi í trúarlífí og
almennum þroska barna hér á landi
og hún er einnig gleðilegur áfangi
og viðburður í lífí fjölskyldunnar.
Hún er þvi eðlilegt tilefni til að
gera sér dagamun. Gjafír geta líka
verið prýðilegur máti til að tjá vænt-
umþykju og staðfesta heillaóskir
Við ýmis tímamót og tækifæri. Eng-
inn amast við þeim sem slíkum.
Dagamunur er samt nokkuð af-
stætt hugtak á tímum ofgnóttar og
ofneyslu, þegar lifað er flesta daga
við kjarnakost og munað í öllum
aðbúnaði. Dagamunur fer þá að
felast í stigmögnun neyslumunaðar-
svo að hænufetið verður stutt yfir
í fáránleikann.
Fermd eða fimmtug?
Hvers vegna er alið á svona miklu
neyslufargani við fermingar um-
fram önnur tímamót á mannsæv-
inni?
Hvers vegna eru ekki jafnáber-
andi tilboð vegna fímmtugsafmæla,
brúðkaupa o.s.frv?
Þar hljóta að vera nokkum veg-
inn jafn fjölmennir hópar fólks að
fagna tímamótum. Það er reyndar
fólk sem er orðið sjálfstæðara í
hugsun og nauðar ekki í foreldrum
sínu um gjafír, sem fást með láns-
og greiðslukjörum.
Líklega þykja fermingar ákjósan-
legar út frá markaðssjónarmiðum,
þar sem þær em flestar á afmörk-
uðum tíma árs, þ.e. frá páskum til
hvítasunnu. Þess vegna er hægt að
gera úr þeim „vertíð".
Sé það reyndin gæti varnarleikur
kirkjunnar og foreldranna orðið sá,
að dreifa fermingunum á sunnu-
daga ársins. Þannig að aldrei yrði
um neina „hrotu“ að ræða og aug-
lýsingakostnaðurinn því áhorfsmál
í rekstrarafkomunni, ef halda ætti
þeim dampi sem kynnt er undir
fyrir fermingar.
Foreldram er treystandi
Foreldmm fermingarbarna er vel
treystandi til að gera góðan daga-
mun sem hæfír tilefninu, og þarf
ekki að hjálpa þeim umfram það
sem óskað er eftir. Þetta er fólk
sem er fært um að taka sjálfstæðar
ákvarðanir og hefur í flestum tilfell-
um reynslu og hugmyndaflug til
að gleðjast með börnum sínum, fjöl-
skyldu og vinum.
Það er sjálfsagt og eðlilegt, að
seljendur vöru og þjónustu kynni
sig og það sem þeir hafa að bjóða.
Fjölmiðlarnir eru margir og þeir
lifa á auglýsingum og kynningu á
vörum og þjónustu, svo að tækifær-
in til að ná til almennings skortir
ekki.
Það er óþarfi og hlýtur að vinna
gegn markmiðum þessara aðila,
þegar fólki þykir heimilisfriði sínum
misboðið vegna söluákefðar.
Höfundur er deildarstjóri í
fræðslu- og þjónustudeild
kirkjunnar og starfsmaður
fermingnrstarfanefndar.