Morgunblaðið - 18.04.1991, Qupperneq 40

40
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 18. APRIL 1991

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannssori,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1100 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 100 kr. eintakið.
Eitt þingsæti gæti
ráðið ríkisstjórn
Forystumenn Framsóknarflokks
og Alþýðubandalags hafa
rrjarglýst þeim vilja sínum að halda
áfram núverandi stjórnarsamstarfi
kómandi kjörtímabil, fái þeir til þess
kjörfylgi á laugardaginn. Ýmsir
frambjóðendur Alþýðuflokksins hafa
talað á sama veg og formaður flokks-
ins fékkst ekki til þess að svara
spurningu um möguleika á Viðreisn-
arstjórn á fundi í upphafi kosninga-
baráttunnar. Þessir aðilar leita eftir
umboði kjósenda til að halda ríkis-
stjórninni við völd næstu fjögur árin.
Þetta er meginmálið, sem kosning-
arnar snúast um, hvað sem líður
karpi um önnur deilumál.
: Framsóknarflokkurinn, Alþýðu-
flokkurinn og Alþýðubandalagið eru
bakfiskurinn í ríkisstjóminni. Þeir
hafa nú 31 þingmann. Enginn getur
sagt fyrir um það, hver hlutur þeirra
verður að kosningum loknum. Þær
tölur einar eru marktækar, sem tald-
ar koma upp úr kjörkössunum. En
haldi þessir flokkar núverandi þing-
sætum sínum og vinni eitt til viðbót-
ar hafa þeir meirihluta á Alþingi
(sem verður ein þingdeild) eftir kosn-
ingar, þ.e. 32 þingmenn af 63. Auk
þess er Kvennalistinn vonarpeningur,
sem forystumenn vinstri flokkanna
gæla við, enda lýsa talsmenn listans
miklum áhuga á að taka þátt í ríkis-
stjórn. Kvennalistinn er og vinstra
megin við Alþýðubandalagið í ýmsum
málum, m.a. í afstöðu til þess, hvort
breyta eigi óbeizlaðri orku fallvatna
og jarðvarma í störf, verðmæti og
lífskjör — um orkufrekan iðnað.
Þetta er viðblasandi viðvörun, sem
ábyrgir kjósendur þurfa að taka mið
af við kjörborðið. Skoðanakannanir,
sem fela í sér vísbendingu, leiða líkur
að því, að Sjálfstæðisflokkurinn —
og hann einn — geti náð því fylgi,
sém forðað geti þjóðinni frá vinstri
stjórn á komandi kjörtímabili; það
eý að segja ef fólk heldur vöku sinni
á laugardaginn. Þetta er meginmálið,
sem kosið verður um, hvort núver-
áfidi ríkisstjórn situr áfram næsta
kjörtímabii (með tilheyrandi skatta-
hækkunum, ríkissjóðshalla og opin-
tíerri skuldasöfnun).
j Valið er auðvelt en mikilvægt,
tíæði fyrir heimilin og þjóðina. Það
þarf að laga íslenzkt samfélag og
atvinnulíf að efnahagslegum veru-
léika í umheiminum. Að skapa hefð-
tíundnum atvinnuvegum heilbrigð
starfsskilyrði og jafnstöðu, það er
viðunandi samkeppnisstöðu, við at-
vinnulíf í grannríkjum, þannig að
þeir megni að auka þjóðartekjur, rísa
undir betri lífskjörum, félagslegri
þjónustu og almennri velferð. Til að
ná þvl marki þarf að leggja fyrir
róða hafta-, miðstýringar- og milli-
færsluleiðir vinstri flokkanna, sem
jáfnvel þjóðir Austur-Evrópu, er
Íngst hafa búið við sósíalisma, bera
i á pólitíska öskuhauga.
Annars höldum við áfram að drag-
tíst aftur úr öðrum þjóðum í verð-
mætasköpun, hagvexti, þjóðartekj-
lim og lífskjörum. Annars höldum
yið áfram á vegferð skattahækkana,
ríkissjóðshalla og erlendrar og inn-
lfendrar skuldasöfnunar.
Við megum undir engum kringum-
átæðum fá vinstri stjórn upp úr kjör-
|össunum á laugardaginn!____________
Oeðlileg
hringamyndun
orsteinn Pálsson, alþingismaður,
IJ flutti athyglisverða ræðu á
mndi Sjálfstæðismanna í Vest:
mannaeyjum sl. mánudagskvöld. I
ræðu þessari sagði hann m.a.: „Við
verðum að gæta þess sjálfstæðis-
menn á þessum breytingatímum að
hlú að grundvelli samkeppninnar og
koma í veg fyrir óeðlilega hringa-
myndun stærstu fyrirtækjanna í
landinu."
í samtali við Morgunblaðið I gær
hnykkti Þorsteinn Pálsson á þessum
ummælum er hann sagði: „Við verð-
um að standa á verði gagnvart því,
að einstök stórfýrirtæki nái einokun-
araðstöðu á ákveðnum sviðum. An
þess að ég dragi út einstök fyrir-
tæki, þá hefur verið nokkur umíjöli-
un um þetta, m.a. í Morgunblaðinu,
með þeim hætti, að það er ærin
ástæða fyrir stjórnmálamenn að taka
þetta alvarlega."
Sérstök ástæða er til að fagna
þessum ummælum Þorsteins Páls-
sonar. Þau eru vísbending um, að
vænta má frekari átaka af hálfu
þingmanna úr Sjálfstæðisflokknum í
þessum efnum á næsta þingi. Nú I
vetur flutti Matthías Bjamason
þingsályktunartillögu þess efnis, að
fyrirtæki, sem eignast hefði ákveðinn
hlut í öðru fyrirtæki væri skylt, að
gera tilboð í fyrirtækið allt. Áður
hafði Eyjólfur Konráð Jónsson beitt
sér fyrir breytingu á Iagaákvæðum
um margfeldiskosningar til stjóma
hlutafélaga. Yfirlýsing Þorsteins
Pálssonar nú vekur vonir um, að
þingmenn úr Sjálfstæðisflokknum
muni taka verulegt frumkvæði á
næsta þingi til þess að koma í veg
fyrir, að örfá fyrirtæki skapi sér ein-
okunaraðstöðu, sem á ekkert skylt
vkl frjálst athafnalíf.
í þessu sambandi er ástæða til að
vekja athygli á ræðu, sem dr. Jó-
harines Nordal, formaður banka-
stjórnar Seðlabanka íslands, flutti á
fundi Sambands ísl. bankamanna sl.
föstudag. Þar íjallaði Seðlabanka-
stjórinn um hugsanlega einkavæð-
ingu ríkisbanka og sagði m.a.: „Fyrst
er þá að nefna þá spumingu, hvort
æskilegt sé að setja sérstakar reglur
eða haga útboði þannig, að hlutabréf
dreifist á sem flestar hendur til þess
að reyna að tryggja, að enginn einn
aðili eða hópur hluthafa geti haft
veruleg áhrif á stjórn bankans. Hér
koma t.d. til greina reglur um há-
markshlutafjáreign eins aðila eða
hóps skyldra aðila eða takmörkun
atkvæðisréttar við ákveðið hámarks-
hlutfall gildra atkvæða.“ Jóhannes
Nordal nefndi I ræðu sinni fleiri álita-
efni í þessu sambandi svo 3em að
ríkið haldi tiltekinni eignarhlutdeild
og að starfsmenn og viðskiptamenn
njóti forgangs við sölu hlutabréfa.
Ljóst er, að þeir Jóhannes Nordal
og Þorsteinn Pálsson eru að tala um
sama vandamálið, þ.e. að komið verði
I veg fyrir einokunaraðstöðu og yfir-
ráð örfárra aðila í atvinnu-, við-
skipta- og fjármálalífi okkar. Morg-
unblaðinu er það sérstakt fagnaðar-
efni, að umræður um þessi málefni
skuli komnar á þetta stig.
| AÐALFUNDUR SÖLUMIÐSTQÐVAR HRAÐFRYSTIHU|
SH flytur út um fjói
allra útfluttra fiska
Verðmæti útflutnings félagsins jókst um 27% í fyrra í krónun
ÁRIÐ 1990 var heildarframleiðsla frystihúsa og frystitogara innan
vébanda Sölumiðstövar hraðfrystihúsanna 87.330 tonn, sem er 6,2%
minni framleiðsla en 1989. Heildarútflutningur frystra sjávarafurða
frá íslandi á sl. ári var 189 þúsund tonn að verðmæti 37,6 milljarðar
íslenskra króna reiknað í fob-verðmætum.
í ræðu Jóns Ingvarssonar, stjórn-
arformanns SH, á aðalfundi samtak-
anna 17. apríl 1991, kom fram að
af heildarútflutningi 1990 nam hlut-
ur SH 94 þúsund tonnum að verð-
mæti 17,6 milljarðar króna, sem er
um helmingur útflutnings frystra
fiskafurða og um ijórðungur af öllum
útfluttum sjávarafurðum. Hjá SH
var 2% samdráttur I magni í fyrra
en 27% aukning í krónum talið mið-
að við árið 1989.
Af einstökum félagsaðilum innan
SH var mest framleitt hjá Útgerðar-
félagi Akureyringa hf. eða tæplega
8.700 tonn að verðmæti 1.700 millj-
ónir króna miðað við útborgunar-
verð. í öðru sæti varð Grandi hf. sem
framleiddi 8.800 tonn fyrir 1.580
milljónir króna. Af heildarfram-
leiðslu SH nam framleiðsla frystitog-
ara 15.500 tonnum eða 17,7% af
heildarframleiðslunni og jókst hún
um 400 tonn frá 1989.
Nokkur samdráttur varð í þorsk-,
ýsu- og grálúðuframleiðslu, en aftur
aukning í ufsa og karfa. Mestur sam-
dráttur, 40%, varð í grálúðufram-
leiðslunni eða 6.800 tonn á milli ára.
Síldarframleiðsla jókst en samdrátt-
ur var í loðnu- og loðnuhrognafram-
leiðslu.
Söluaukning til V-Evrópu
Alls fóru 85.500 tonn eða 91% af
heildarframleiðslu SH til sex landa
í þremur heimsálfum. Til Bandaríkj-
anna fóru 21.300 tonn, Frakklands
17.100, Japans 15.500, Þýskalands
14.200, Bretlands 12.700 og Sovét-
ríkjanna 4.700 tonn. Útflutningur til
Vestur-Evrópu jókst verulega 1990,
en samdráttur varð á öðrum mörkuð-
um. Aukningin til Þýskalands nam
4.800 tonnum eða 51%, Frakklands
3.800 tonnum eða 29% og 3.300
tonnum til Bretlands eða 29%. Sam-
dráttur í útflutningi til Bandaríkj-
anna varð 22%, Japans 18% og Sov-
étríkjanna 31%.
Góð afkoma 1990
Jón Ingvarsson stjórnarformaður
sagði í ræðu sinni að afkoma Sölu-
miðstöðvarinnar hérlendis hefði verið
góð á sl. ári. Arður til félagsmanna
í formi endurgreiðslu nemur tæplega
144 milljónum króna, sem svarar til
0,85% af útflutningsverðmætum
1990.
Hagnaður var einnig af dótturfyr-
irtækjunum Jöklum hf. og Umbúða-
miðstöðinni hf. Heildarhagnaður að
meðtalinni afkomu erlendu dótturfé-
laganna nemur 302 milljónum króna
en var tæplega 70 milljónum króna
1989.
195 milljónir dollara
Sjávarafurðasala Coldwater Sea-
food Corp. í Bandaríkjunum árið
1990 var 43 þúsund tonn að verð-
mæti 195 milljónir bandaríkjadala,
en það er 9% samdráttur í magni
og 3% í verðmætum miðað við 1989.
Aukning í sölu verksmiðjufram-
leiddrar vöru var um 6% en flaka-
sala Coldwater dróst saman um 7%.
Hagnaður af rekstri fyrirtækisins
eftir skatta nam um 1,8 milljónum
dollara. Skortur á fiski frá íslandi,
einkum þorskblokk, þorsk- og ýsu-
flökum, háir mjög afurðasölu Cold-
water. Þetta hefur orsakað það m.a.
að fyrirtækið hefur keypt til vinnslu
ódýrari fisktegundir, eins og Alaska-
ufsa og hoki frá Nýja Sjálandi; auk
þess mikið af kanadískri þorskblokk
til að svara eftirspum viðskiptavina.
Síhækkandi verð á Evrópumark-
aði og léleg staða dollars gagnvart
evrópumyntum hefur dregið veru-
lega úr útflutningi á fiskafurðum til
Bandaríkjanna undanfarin ár. í fyrra
var aðeins um 35% hráefnisins sem
unnið var hjá Coldwater frá íslandi.
Bandaríkjadalur hefur hækkað um-
talsvert sem af er þessu ári gagn-
vart öðrum vestrænum gjaldmiðlum
og má því búast við að framleiðsla
kunni á ný að leita til Bandaríkjanna
í auknum mæli.
Rekstrar- og söluárangur í
Bretlandi
Tæplega 30% aukning var í sölu
sjávarafurða dótturfyrirtækisins í
Bretlandi, Icelandic Freezing Plants
Ltd., en heildarsalan var 44 milljónir
sterlingspunda. Mesta var aukningin
Friðrik Pálsson
sé í reynd að ganga inn í fyrirtækja-
net og fær því sjálfkrafa og áreynslu-
lítið aðgang að áratuga uppbyggingu
þeirra, sem fyrir voru þar í sam-
starfi. Það hygg ég að hafi lengst af
verið vanmetið.
Því hefur stundum verið hreyft
hvort sölusamtökin eða önnur stærri
fyrirtæki í útflutningi hérlendis gætu
tekið þau smærri upp á sína arma
og aðstoðað þau við markaðssetning-
una til þess að reyna að ná þar ár-
angri. Ingjaldur Hannibalsson, fram-
kvæmdastjóri Útflutningsráðs, hefur
lagt til að þetta verði reynt. Talsvert
mun vera af aðstoð af þessu tagi I
löndunum í kringum okkur. Að
minnsta kosti er það skoðun Útflutn-
ingsráðs, að mjög æskilegt sé að
reyna að auka samstarf milli fyrir-
tækja, stórra og smárra, til að efla
útflutning frá Islandi. Um nokkurt
skeið höfum við staðið að svona til-
raun í samstarfi um útflutning á hug-
viti og þekkingu í fyrirtækinu Icecon.
Mín skoðun er enn sem fyrr sú, að
langheppilegasta fyrirkomulagið séu
milliliðalaus viðskipti framleiðenda við
markaðina eins og við þekkjum af
starfi Sölumiðstöðvar hraðfrystihús-
anna í' 5 áratugi."
Friðrik Pálsson:
Bein viðskipti við
markaði eru best
„MARKMIÐIN eru mörg, en ég tel engan vafa leika á, að aðalmarkmið
okkar, sem vinnum i sjávarútveginum, sé að auka svo arðsemi starfsem-
innar I heild, að fyrirtækin nái að vaxa og dafna og landsmenn allir
njóti ávaxtanna af þeim árangri hér eftir sem hingað til. Leiðir að því
marki eru fleiri en ein og mestu skiptir að rata hvergi í blindgötu. Því
eigum við að takast á við það saman að velja þær leiðir, því betur sjá
augu en auga,“ sagði Friðrik Pálsson, forstjóri SH, meðal annars í
ræðu sinni við upphaf aðalfundar félagsins.
Friðrik ræddi aðallega um mögu-
lega verðmætaaukningu í sjávarút-
vegi, aukið vinnsluvirði innan lands
og heppilegast fyrirkomulag og sam-
starf í útflutningi afurðanna. „Sé vitn-
að til hálfrar aldar reynslu af útflut-
ingsstarfí íslendinga í gegnum sölu-
samtökin í sjávarútveginum, til dæm-
is SÍF og SH, má ljóst vera að þar
hefur tekizt með mikilli samstöðu
framleiðenda að ná góðum árangri.
Sumir beztu markaða okkar hafa ver-
ið ræktaðir upp með umfangsmiklu
markaðsstarfí og markvissri vöruþró-
un, sem hefur kostað mikla elju og
mikið fé. Með ýmsu móti má auka
enn útflutning á sjávarafurðum og
ég tel að nú sé aftur vaxandi skilning-
ur á því að auka vinnsluvirði aflans
innan lands og að horfíð verði frá
óskynsamlegum hráefnisútflutningi.
Ekkert bendir til annars, en sá sveigj-
anleiki og sá kraftur, sem er í sjávar-
útveginum I heild muni áfram nýtast
í vaxandi mæli til að auka verðmæta-
sköpun innan hans og halda áfram
að standa undir lífskjörum þjóðarinn-
ar.“
Friðrik vék nánar að útflutnings-
málum og sagði: „Síðustu áratugi
hafa fjölmörg fyrirtæki skotið upp
kollinum og verið í fjölmiðlum með
fréttir af því, að þau séu að hefja
útflutning á hinum og þessum vörum
og hefur virzt sem þau ættu mikla
möguleika, en því miður hafa fæst
þeirra náð nokkrum varanlegum ár-
angri. Það er útilokað að allar þessar
hugmyndir hafí verið slæmar og það
er nánast útilokað að einungis óheppni
hafí elt þau og þau hafí þess vegna
ekki komizt áfram. Ég tel næsta víst
að þau hafi einungis verið of lítil og
ekki haft bolmagn til að stunda út-
flutningsstarfsemi upp á eigin spýtur.
Við þekkjum það vel I sjávarútveg-
inum, hve dýrt það er að stunda út-
flutningsstarfsemi í víðasta skilningi,
þegar með er talin vöruþróun, um-
búðaþróun og svo framvegis. Mörg
þessara fyrirtækja hefur skort fjár-
hagslegan stuðning frá öðrum fyrir-
tækjum í sömu atvinnugrein eða í
svipaðri grein. Þau þurfa einfaldlega
að starfa saman að útflutningsmálum
sínum í samstarfí, fyrirtækjaneti.
Ég vil leggja á það ríka áherzlu,
að ég tel útilokað að fyrirtæki nái
árangri í fyrirtækjaneti nema sam-
starfið sé byggt á fullum trúnaði og
skýrum skyldum á báða bóga. Út-
flutningshópar eru góðra gjalda verð-
ir, en reynslan hefur sýnt, að sam-
starfið þarf að vera á hreinum við-
skiptalegum grunni til að það sé lík-
legt til að skila árangri. Þegar nýtt
fyrirtæki fær aðild að eða sölusamn-
ing við sölusamtökin má segja, að það