Morgunblaðið - 29.06.1991, Síða 35

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 29. JÚNI 1991
35
Minning:
Guðmundur Jóns-
son, Syðra-Velli
Fæddur 3. júní 1901
Dáinn 15. júní 1991
Ein bernskuminning mín er að
verið var að grafa í hlaðið í austur-
bænum. Það átti að reisa íbúðar-
hús. Búið var að flytja heim mikið
af timbri og allskonar varningi. Það
var sérstök lykt af nýju timbrinu,
allt var þetta framandi fyrir barns-
augunum. Það komu ménn af öðr-
um bæjum í vinnu, það var smíðað-
ur stór pallur, þar var hrærð steyp-
an í undirstöður hússins. Svo kom
maður ríðandi á tveimur rauðum
hestum, maðurinn hét Kristján í
Bár, hann var smiður. Hann var
kominn til að smíða húsið. Kristján
kom seinnipart dags og byijaði
strax að negla saman spýtur, hann
var að smíða steypumót. Það átti
að steypa kjallara undir húsið.
Sem barn var ég að snúast í
kringum þá sem voru við smíðina
og spyrja, hvað á að gera við þetta
og hvað á að gera við hitt. Húsið
var reist á nokkrum vikum og flutt
var í kjallarann fyrir slátt en þá
var húsið fokhelt.
Á Syðra-Velli var tvíbýli, í vest-
urbænum bjuggu foreldrar undirrit-
aðs en í austurbænum bjuggu fjög-
ur systkini. Auk Guðmundar voru
Sigmundur, Guðbjörg og Rannveig,
en í allt voru systkinin níu. Auk
þeirra sem áður voru nefnd var
Ámi bóndi í Gegnishólaparti í Gaul-
veijabæjarhreppi, Halla húsfreyja í
Árkvörn í Fljótshlíð, Guðlaug hús-
freyja á Galtastöðum í Gaulveija-
bæjarhreppi, Júlía Guðrún, búsett
í Hafnarfirði, og Sigurður, en hann
drukknaði af þilskipinu Langanesi
í stórviðri 28 ára gamall.
Foreldrar þeirra voru Jón Árna-
son frá Hlíðarendakoti í Fljótshlíð,
dáinn 1925, og Rannveig Sigurðar-
dóttir frá Brúnum undir Eyjafjöll-
um, dáin 1931. Öll eru systkinin
látin og er Guðmundur síðastur sem
kveður.
Guðmundur var fæddur á Syðra-
Velli 3. júní 1901. Hann ólst upp
við almenn sveitastörf, hlaut bama-
fræðslu eins og hún var á þeim tlma,
annars hefur uppeldið mótast af
vinnu og þeirri baráttu að hafa í
sig og á, sem hefur sjálfsagt ekk-
ert verið framyfir það í æsku hans.
Guðmundur var snemma Iiðtækur
og fór að vinna heimilinu, en eins
og áður sagði missti hann Sigurð
bróður sinn og Árni fór í búskap
um sama leyti svo störfin hafa fljót-
lega lent á yngri bræðmnum, hon-
um og Sigmundi, en hann var
tveimur ámm eldri. Þegar faðir
þeirra lést tók Guðmundur við bús-
forráðum með systkinum sínum
sem áður voru nefnd.
Guðmundur var hraustur og fylg-
inn sér og hefur það vafalaust ver-
ið hans takmark að verða bjarg-
álna, og það tókst þeim systkinum
með dugnaði og vinnusemi og hefur
það eflaust búið í þeim að þau höfðu
ekki allt of mikið í æsku en viljað
bijótast út úr þeim viðjum. Guð-
mundur hafði gott vit á skepnum,
hann hafði eins og þá var algeng-
ast kýr, kindur og hross. Fjárbúið
var með því stærra sem gerðist i
lágsveitunum og arðsamt, eins voru
kýrnar, þær vom vel ræktaðar.
Guðmundur tileinkaði sér snemma
ræktun búfjárins, aflaði sér
fræðslu, sótti fundi og fyrirlestra
sem voru að byija á hans árdögum
í búskap. Snemma voru Guðmundi
falin trúnaðarstörf. Hann var ungur
kosinn í hreppsnefnd og sat í henni
í áratugi, hann veitti forstöðu sjúk-
rasamlagi sveitarinnar meðan það
var rekið, var formaður Búnaðarfé-
lags Gaulveijabæjarhrepps í tvo
áratugi og sat í stjórn Flóaáveitunn-
ar í þijá áratugi. Guðmundur veitti
forstöðu deild Slysavarnafélagsins
í sveitinni og lét þau mál til sín
taka. Sem ungur maður starfaði
hann í Ungmennafélagshreyfing-
unni. Guðmundur var sæmdur
Fálkaorðunni fyrir störf sín að fé-
lagsmálum.
Ekki get ég skilið svo við grein
þessa að ég minnist ekki á hin
systkinin sem bjuggu á Syðra-Velli
með Guðmundi, en þessi orð mín
eru kveðja til þeirra allra. Þar til
nýja húsið var reist stóðu bæirnir
á Syðra-Velli saman og var aðeins
þykkur torfveggur á milli þeirra.
Þó veggurinn væri þykkur háði það
ekki góðum samskiptum á milli
bæjanna, þó voru bændurnir báðir
þeirrar gerðar að þeir létu engan
eiga hjá sér ef því var að skipta
og oft aðstoðuðu heimilin hvort
annað ef með þurfti.
Rannveig systir þeirra lést árið
1942, langt um aldur fram, innan
við fimmtugt. Hún var fíngerð og
myndarleg stúlka, var lagin í hönd-
unum og þrifin, að henni var mikil
eftirsjá fyrir þau systkini.
Guðbjörg lést árið 1983, hennar
var minnst þá og fjölyrði ég ekki
um hana nú. Sigmundur var fæddur
árið 1899 eins og áður var getið.
Hann átti ekki skepnur útaf fyrir
sig en vann heimilinu og fór til sjáv-
arverka á vertíðum en hætti því
þegar búið stækkaði. Sigmundur
var ákaflega barngóður og hændust
börn að honum hvar sem hann fór,
hann lék sér og ræddi við þau sem
jafningja af lífi og sál. Sigmundur
hafði ákaflega gaman af að fara
af bæ í vinnu, ekki vegna þess að
alltaf hafi verið svo mikið kjöt á
beininu, heldur til að hitta fólk, því
hann var ræðinn og hafði gaman
af að slá á lauflétta strengi, og
meinfyndnar athugasemdir hans
vöktu eigi sjaldan kátínu. Eftir að
undirritaður stofnaði heimili á
Syðra-Velli var Sigmundur heimilis-
vinur, sérstaklega barnanna, og
börnin voru heimagangar hjá þeim
systkinum í austurbænum. Þau
sendu börnunum jólagjafir og fylgd-
ust með námi þeirra.
Árið 1933 tóku þau systkinin í
fóstur systurson sinn, Guðmund.
Hann er sonur Guðlaugar og Erl-
ings er bjuggu á Galtastöðum eins
og áður sagði. olst hann upp hjá
þeim systkinum. Hann varð stúdent
frá Menntaskólanum í Reykjavík
1952, fór til Ameríku og settist þar
að, býr í Louisiana. Hann er giftur
þarlenskri konu og á þijú börn.
Að leiðarlokum vil ég þakka fyr-
ir gömul kynni, þakka fyrir sambýl-
ið, þakka kynslóðinni sem ruddi
brautina, kynslóðinni sem við erum
að kveðja.
Blessuð sé minning systkinanna
frá Syðra-Velli.
Jón Ólafsson
Guðmundur, móðurbróðir minn
frá Syðra-Velli í Flóa er látinn, sá
síðasti af 9 systkina hópi þeirra sem
upp komust en 2 dóu í bernsku.
Hann lést í Ljósheimum — lang-
legudeild Sjúkrahúss Suðurlands,
en þar hafði hann dvalist síðustu
æviárin.
Árið 1882 fluttust ung hjón aust-
an úr Fljótshlíð og fengu til ábúðar
jörðina Gijótalæk fyrir austan
Stokkseyri. Þessir foreldrar Guð-
mundar frænda míns og hans systk-
ina voru Jón Árnason frá Hlíðarend-
akoti og Rannveig Sigurðardóttir
frá Brúnum undir Eyjafjöllum. Á
næstu 18 árum búa þau á eftirtöld-
um jörðum. Eyvakoti á Eyrarbakka,
Magnúsíjósum í Kaldaðarneshverfi
og Rútsstaða-Norðurkoti í Gaul-
veijabæjarhreppi. Ekki var hér um
neinar vildisjarðir að ræða, enda
eru þær allar löngu fallnar úr ábúð
sem sérstakar bújarðir. Aldamóta-
árið 1900 flytjast þau að Syðra-
Velli, austurbæ, eignuðust síðar
jörðina og búa þar uns Jón afi minn
deyr 1926. Þá taka þau börn þeirra,
sem enn voru heima, við búskapn-
um, þau Rannveig, Guðbjörg, Sig-
mundur og Guðmundur. Rannveig
amma mín lést 1931. Börn þeirra
hjóna sem upp komust voru þessi:
Sigurður f. 1883 í Eyvakoti.
Drukknaði ásamt 4 skipsfélögum
sínum veturinn 1912 af skútunni
„Langanesi" sem Milljónafélagið í
Viðey gerði út. Þá tók út í ofsa-
veðri fyrir sunnan land þegar þeir
freistuðu þess að gera að biluðu
segli. Sigurður var ókvæntur og
barnlaus. Árni f. 1885 í Eyvakoti.
Kona hans var Stefanía Jóhannes-
dóttir frá Skógsnesi. Þau bjuggu í
Gegnishólaparti og eignuðust 3
börn. Árni lést 1934. Guðrún Júlía
f. 1887 í Eyvakoti. Giftist Árna
Jónssyni frá Heiði í Holtum. Þau
bjuggu fyrst á Heiði en síðan lengst
af í Hafnarfirði. Þau voru barnlaus
en ólu upp fósturson. Júlía lést
1965. Halla f. 1889 í Magnúsfjós-
um. Giftist Páli Sigurðssyni í Ár-
kvöm í Fljótshlíð. Þau bjuggu lengi
í Árkvörn en áttu heima í Reykja-
vík síðustu árin. Þau eignuðust einn
son. Halla lést 1973. Guðbjörg f.
1892 í Magnúsfjósum. Bjó alla ævi
á Syðra-Velii með systkinum sínum.
Ógift og barnlaus. Hún lést 1983.
Guðlaug, móðirmín, f. 1894 í Rúts-
staða-Norðurkoti. Giftist Erlingi
Guðmundssyni á Galtastöðum. Þau
bjuggu á Galtastöðum allan sinn
búskap og eignuðust 6 börn þar af
4 sem upp komust. Guðlaug lést
1981. Jóna Rannveig f. 1897 í
Rútsstaða-Norðurkoti. Bjó alla ævi
með systkinum sínum að Syðra-
Veli. Ogift og barnlaus. Rannveig
lést 1943. Sigmundur f. 1899 í
Rútsstaða-Norðurkoti. Bjó með
systkinum sínum að Syðra-Velli til
dánardægurs 1978. Ógiftur og
barnlaus. Guðmundur, sem nú er
kvaddur, f. 1901 á Syðra-Velli. Bjó
þar alla tíð með systkinum sínum
þremur en eftir lát Rannveigar,
systur þeirra, með þeim Guðbjörgu
og Sigmundi. Síðustu árin var hann
orðinn einn og eftir að hann fór að
Ljósheimum seldi hann jörðina ná-
grannabónda sem lagði hana við
sína.
Ótal bernskuminningar koma í
hugann þegar ég lít til baka, tengd-
ar þessum systkinahópi. Fyrir þær
er ekki rúm í einni minningargrein.
Þannig skipuðust mál að Guðmund-
ur, bróðir minn, sem er 2 árum eldri,
var nýfæddur tekinn í fóstur af
þeim systkinum fjórum á Syðra-
Velli. Þegar við komumst á þann
aldur að vera einfærir á milli bæja
voru mörg sporin milli Galtastaða
og Vallar. Þá var skokkað beint af
augum yfir móana, stokkið lang-
stökk yfir Vallarlækinn, stiklað yfir
Katrínarkeldu, framhjá Sauðahús-
inu og Þvottafljóðinu, yfir túngarð-
inn og heim í hlað á Velli.
Alltaf var mér jafn vel tekið af.
þeim systkinum og ef eitthvað var
að veðri var allt húsið leikvangur
okkar Guðmundar bróður, kjallari,
hæð, ris og hanabjálkinn. Þau
systkin reistu þetta íbúðarhús úr
timbri á steyptum kjallara árið 1936
og hefir það verið myndarlegt hús
á þeim tíma. Fyrir kom að við skut-
umst í vesturbæinn og slógum í
púkk við yngstu syni Ölafs bónda
ög Margrétar, en þeir voru á aldur
við okkur, en af því er önnur saga.
Alltaf var hlýlegt á milli heimil-
anna í vestur- og austurbæ á Velli
og mikill samgangur. Hafa þau
börn frá vesturbænum sýnt Guð-
mundi og þeim austurbæjarsystkin-
um mikla ræktarsemi alla tíð.
Mikill dugnaður og vinnusemi var
sameiginlegt einkenni þessara móð-
Einar Guðmunds-
son — Minning
Fæddur 22. ágúst 1907
Dáinn 24. júní 1991
Ég stend við hafið og öldumar
endurvarpa minningum um hann
afa minn, Einar Guðmundsson, frá
Vífilsmýrum í Önundarfirði. Minn-
ingarnar eru andstæður brimsins
er skellur harkalega á fjörusteinun-
um, þær eru fullar af mýkt og hlýju.
Hann afí minn var sjómaður nær
alla sína ævi, vann af þeirri hörku
sem þessum mönnum var einum
lagið. Barnshugurinn skynjaði lítið
þær hættur og hörkur sem umvafði
þessa menn í þeirra starfi, barns-
hugurinn skynjaði betur að undir
yfirborði sjómannsins var hlý mann-
eskja full af skilningi, manneskja
sem átti mikilvægt rými í hjarta
barnsins.
Hann Einar afi minn var fyrst
og síðast manneskja, ekki fullkom-
inn fremur en við hin en skilnings-
ríkur og nærgætinn í nærveru við-
kvæmrar sálar sem oft þurfti á stað-
festingu að halda. Það var hann afi
minn einn sem gaf mér nöfnin, það
var hann einn sem kallaði barnið
„Gunna mín, drottningin mín“ og
leyfði bamssálinni að skynja sjálfa
sig með mikilvægt hlutverk, án skil-
yrða og samanburðar.
Hann afí minn var bæði einstakur
og sérstakur. Hann færði heim til
barnsins spennandi ævintýri og fjár-
sjóði framandi landa. Mörg kvöldin
í gegnum tíðina sat fjölskyldan á
Hlíðarenda og opinberaði leyndar-
dóma siglingafarmsins. Rausnarleg-
ar og smekklega valdar gjafir af
afa mínum til handa öllum. Og barn-
inu fannst það mikilvægt, afínn
hafði valið því fatnað og leikföng,
að ógleymdu „útlenska“ sælgætinu.
Suma fleti afa míns þekkti ég
betur en aðra og þeir fletir voru
barninu og mér dýrmætir. Og þess-
ir fletir fólu í sér anstæður sínar,
veikleika og styrk sem gerir okkur
öll að áhugaverðari manneskjum.
Það fór ekki mikið fyrir honum Ein-
ari afa mínum en það var gott að
koma á kvistinn til hans og spjalla
og hin seinni ár átti hann oft frum-
kvæðið að sameiginlegum stundum
yfír kaffi og kleinum á sunnudags-
síðdögum, þar sem sögur og persón-
ur voru afhjúpaðar af eldmóði og
kátínu. Hann afi minn átti fleiri
barnabörn og barnabarnabörn og
ég tók það sem hrósyrði þegar hann
tjáði mér seinna að blíðlyndi eins
þeirra minnti sig á barnið í mér.
ursystkina minna, og metnaður til
að láta sinn hlut ekki eftir liggja.
Þvílíkt var kapp þeirra systkina á
Velli til allrar búsýslu að ekkert gat
stöðvað þau nema helst ef gesti bar
að garði, þá áttu þau til að taka í
spil í góðra vina hópi.
Hjá þeim systkinum á Velli var
jafnréttið viðurkennt löngu á undan
öllum jafnréttislögum, svona eins
og af sjálfu sér, að sömu laun væru
fyrir sömu vinnu. Um hvert áramót
var árið gert upp og skipt jafnt ef
afgangur var af búrekstrinum.
Mín fyrsta reynsla af nálægð
dauðans var í stofunni á Velli þegar
séra Árelíus flutti húskveðju yfir
Rannveigu en hún lést þegar ég var
10 ára. Þá varð mér í einni svipan
ljóst hver missir þeirra systkina
var. Þannig skiptust á skin og skúr-
ir en í minningunni eru líka margir
sólskinsdagar á Syðra-Velli.
Guðmundur gegndi mörgum
trúnaðarstörfum fyrir sveit sína og
sýslu. Hann var í hreppsnefnd frá
1935-1974 að fáum árum undan-
skildum eða alls í 33 ár. Formaður
Búnaðarfélags Gaulverjabæjar-
hrepps um langt árabil. í stjórn
sjúkrasamlagsins í 30 ár og lengst
af formaður og gjaldkeri. I stjórn
Ræktunarsambands Flóa og Skeiða
um áratugi og Flóaáveitufélagsins
í aldarfjórðung.
Guðmundur var oft með fyrstu
mönnum að tileinka sér ýmsar nýj-
ungar í bættum búskaparháttum,
sérstaklega eftir að möguleikar í
véltækni komu til sögu. Hann var
framfarasinnaður að upplagi.
Einn er þó sá félagsskapur sem
ég held að hafi staðið hjarta hans
næst alla tíð en það var Ungmenna-
félagið Samhygð. í Samhygð gekk
liann 13 ára gamall, var í stjórn
félagsins um skeið og fulltrúi þess
á héraðsþingum Skarphéðins. Þeir
bræður báðir, Guðmundur og Sig-
mundur, sóttu fundi félagsins lengi
fram eftir aldri og báru hag þess
fyrir bijósti. Guðmundur var gerður
að heiðursfélaga Samhygðar og
fáni félagsins var eitt af því fáa sem
hann hafði upp á vegg hjá sér síð-
ustu árin í Ljósheimum. Kristján
Eldjárn, forseti, sæmdi Guðmund
riddarakrossi hinnar íslensku fálka-
orðu fyrir félagsmálastörf árið
1980.
Guðmundur lýsir best sjálfur hug
sínum til samferðamanna í viðtali
fyrir nokkrum árum. Þá segir hann:
„Ég ber ekki kala til nokkurs manns
og er þakklátur þeim mönnum sem
ég hef unnið með. Oft og tíðum var
starflð skemmtilegt, þó maður hafi
ekki alltaf verið sammála, sem er
ekki aðalatriði, heldur hitt að vera
sáttur við allt og alla.“
Starf bóndans var h.onum efst í
huga til hinstu stundar. „Það er
farið að grænka“ voru eitt af hans
síðustu orðum. Hann lá banaleguna
þegar Flóinn hans, þessi algræna
víðátta klæddist vorskrúði. Nú
leggst hann sjálfur undir þennan
græna feld sem hann hefir lifað
með 90 vor. Sáttur að leiðarlokum.
Hann verður jarðsettur í Gaul-
veijabæjarkirkjugarði við hlið ætt-
menna sinna. Hann, ásamt sínum
systkinahópi, hefir goldið Iandi sínu
og þjóð fósturlaunin.
Blessuð sé minning þeirra.
Sigurjón Erlingsson
Þetta var h'ans leið til að lýsa því
rúmi sem ég skipaði í hjarta hans.
Við afi áttum góðar stundir sam-
an þó þær væru ekki samfelldar.
Hann fékk samt að vita af mér og
lífi mínu í gegnum bréfín sem ég
ritaði honum. Hann sýndi ferðalög-
um barnabams síns umburðarlyndi
og námi þess skilning. Hann afi
minn fór ekki fram á margt, en
áður en við skildum í febrúar síðast-
liðnum bað hann mig að skrifa sér
línur frá „andfætlingalandi". Áhugi
hans og bón gladdi mig og styrktu
mig í þeirri trú að um gagnkvæma
vináttu og væntumþykju væri að
ræða.
Ég stend við hafið og horfí á
blómin tl heiðurs afa mínum fljóta
burt á lygnum haffletinum og fjar-
lægjast ströndina. Minningarnar um
afa minn hafa fært mér hugarró í
fjarlægu landi og nær fjölskyldu
minni. Blessuð sé minning afa.
Guðrún Guðmundsdóttir,
Perth, Ástralíu.